بناهای هخامنشی مقاوم دربرابر زلزله

برخی کارشناسانِ مسکن و سازه و حتی محمد شکرچیزاده، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی معتقدند «اغلب بناهای تاریخی ایران که با خشت و مصالح بومی ساخته شدهاند، در برابر زلزله توانایی مقاومت نداشته و استانداردها و آیین نامه ها نیز لحاظ نشده اند».
وی در آخرین اظهارنظرهایش تاکید کرده است: «با توجه به بررسی های انجام شده، ایران حدودا هر ۱۰ سال یکبار، یک زلزله بالای ۷ ریشتری را تجربه میکند که ما با شرایط موجود بناهای تاریخیمان، باید بگوییم این ساختمانها حتی توانایی مقاومت در برابر قدرت کمتر از آن را هم ندارند، مسئلهای که باید هرچه سریعتر مورد توجه قرار بگیرد.»
عبدالعظیم امیر شاهکرمی، استاد دانشگاه امیرکبیر در گفتوگو با ایسنا به تشریح تفاوتهای ساخت بناهای قدیمی و بناهای جدید میپردازد ومیگوید: زیباترین قله مهندسی دنیا در پاسارگاد است ، سازه «پاسارگاد» و «تله تخت» هیچ گاه در مقابل زلزله تخریب نمیشوند، چون نرم هستند و حدود ۲۰ تا ۲۵ متر از کف سازه سنگی خود ارتفاع دارند.شاهکرمی تدبیر هخامنشیان برای ساخت بناهای تاریخی یعنی سازههای نرمِ بُرشی را یک شاهکار میداند و میگوید: به مرور در ایجاد سازههای نرم، پیشرفته تر شدیم، مانند بنای «میر ارسلان» در خراسان که توسط محققانِ معاصر به عنوان زیباترین و مستحکمترین بنا در مقابل زلزله اعلام شد.
این مهندس سازه با بیان اینکه هر کشور در چیدمان آجرچینی خود روشی دارد که حتی در زمان زلزله نیز کارآیی دارد، ادامه میدهد: در زمان سلجوقیان، ما بهترین ساختمانها را در دنیا داشتیم، به اندازهای که در نمونههای مشابه آن در کشورهایی مانند انگلیس، ایتالیا یا یونان بسیار کم بود، اما بهترین نمونهها متعلق به ایران هستند که همگی در مقابل زلزله سازهای نرم دارند.او تاکید میکند: بر همین اساس است که میگوئیم ایران در گذشته در مقابل زلزله، روشی بسیار قوی داشته است.این مدرس دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه ساختمانهای امروزی شرایط محیطی، شیب زمین، مقطع زمین شناسی و اختلاف نشستها را در نظر نمیگیرند، اظهار میکند: امروز قبل از احداثِ بنا، ساختمان ترک خورده است، چون از همان ابتدا نشستهایی در آنها به وجود آمدهاند.
وی ساختمانهای «مسکن مهر» را بناهایی ناپیوسته میداند که اسکلت، آجرکاری یا سفتکاری آنها هر کدام جدا هستند و نما و تزئینات نیز جدا ایجاد میشوند، در حالی که در گذشته احداث ساختمانها به این روش نبودهاند و مصالح معمولا سنگ بودهاند.او با بیان اینکه در زمان سلجوقیان مصالح معمولا از آجر و ملات بوده و بناها نیز یکپارچه احداث میشدند، میگوید: در عکسهای منتشر شده از زلزله رخ داده در غرب کشور، عدم یکپارچگی المانها در بنا به وضوح دیده میشود.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک با اشاره به مهندسی زلزله در ایران و گذشته ایرانیان که از سابقهای بالا برخوردار است، تاکید میکند که باید این مهندسی شناخته شود، مهندسی که سیستمی سازهای را نشان میدهد اما مغفول مانده است.این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه با اشاره به وجود دو منبع بسیار غنی در طرح مهندسی زلزله ایران، ادامه میدهد: این دو منبع حاصل بازخوانی زلزله های بسیار زیاد و مخرب سالهای اخیر ( بم، رودبار، طبس،...) و مطالعه بناهای تاریخی ماندگار در مناطق زلزله خیز از جمله این منابع است.
به اعتقاد او، با مطالعه بناهای تاریخی، انتخاب محل استقرار شهرها ساخت و سازها (شهرها) و متون تاریخی، مشخص می شود که این مهم در مهندسی تاریخی ایران راهحل داشته است. جزییات اجرایی تخت جمشید، پاسارگاد و انتخاب محل اصفهان شواهد ارزشمند مهندسی ایران است.
امیر شاه کرمی گفت: جزئیات اجرایی تخت جمشید و پاسارگاد (تله تخت)، انتخاب محل شهراصفهان شواهد ارزشمند مهندسی ایران است و سیستم های سازه ای و دتایل های اجرایی بناهای تاریخی گنجهای پنهان مهندسی زلزله است که تا بر آنها استوار نگردیم، بنای مهندسی پایدار نمی شود.

46