تمامی برنامه‌های تعیین شده از طرف سازمان مدیریت بحران باید در داخل نهاد یا ستادی عملیاتی شوند و در این قسمت است که هماهنگی‌های لازم بین گروه‌های مختلف جهت ساماندهی هر بحرانی صورت می‌گیرد. در اینجا مؤلف به برخی از ارکان اصلی این ستاد و مسؤولیت‌ها و ساختار آن اشاره می‌کند امید است که مورد استفاده سازمانهای ذیربط و مردم قرار بگیرد.
الف) مسوولیت‌های اصلی ستاد و شورای عالی مدیریت بحران:
سطح ملی
در رابطه با سطح ملی، ستاد و شورای عالی مدیریت بحران باید وظایف و مسؤولیت‌های اساسی زیر را عهده‌دار و یا به عبارتی پاسخگو باشد:
- تعیین هدف و تعریف روشهای لازم جهت عملکرد مناسب سیستم مدیریت بحران؛
- تهیه قوانین موردنیاز برای سهولت گردش امور در امر مدیریت بحران و هماهنگی و وضع قوانین برای ارتباط سیستماتیک‌تر بین ارگانهای درگیر؛
- سازماندهی برای استفاده بهینه از منابع موجود؛
- تعیین حیطه اختیارات و اقدامات موردنیاز برای ارگانها و تمامی واحدهای درگیر؛
- انجام و سفارش پژوهش و تحقیقات لازم برای دستیابی به یک سیستم مناسب؛
- انجام و سفارش آموزشهای عمومی از طریق ارگانهای ذیربط؛
- ایجاد مکانیزم‌های مناسب برای خوداتکایی و خودکفایی توسط افراد جامعه در زمان بحران؛
- برنامه‌ریزی برای آمادگی ملی و تهیه برنامه‌های ملی؛
- هماهنگی و وضع قوانین موردنیاز برای ارتباط بین ارگانهای دیگر؛
- هماهنگی بین ارگانهای مختلف برای دستیابی به داده‌های اطلاعاتی ارگانهای دیگر؛
- فراهم آوردن شرایط هماهنگی میان برنامه‌های جامع مدیریت بحران با برنامه‌های اصلی توسعه کشور؛
- انجام همکاریهای بین‌المللی درخصوص مدیریت سوانح؛
- تقسیم کار و تخصیص وظایف ارگانها؛
- برنامه‌ریزی و تخصیص وظایف در تمامی امور چرخه بحران به ارگانهای ذیربط و حمایت مالی و معنوی از اقدامات آنها؛
- تشکیل گروه‌های کاری برای حصول نتایج مؤثر در راستای کنترل بحران و مدیریت آنها.
سطح استانی
این سیستم مسؤولیت هدف‌گذاری و تعیین روشهای مناسب و همچنین برنامه‌ریزی‌های جامع در رابطه با مدیریت سوانح در سطح استانی را برعهده خواهد داشت. این سیستم در سطح کلان استان عمل نموده و در نتیجه اساس و هماهنگ‌کننده تمامی فعالیتهای استانی به شمار می‌رود.
ستاد بحران استان به نمایندگی تمامی معاونین استاندار، معاونین اجرایی شهرداریها، رؤسای ادارات کلی و سازمانهای دولتی و غیردولتی و مقامات انتظامی استان زیرنظر مستقیم و به ریاست استاندار تشکیل می‌شود. مرکز مدیریت بحران استان با هماهنگی نهاد اجرایی و مدیریت بحران به طور مستقیم و یا از طریق وزیر کشور با استاندار مربوطه هماهنگ می‌شود. این مرکز می‌تواند به صورت مستقیم در استانداری مستقر گردیده و انجام وظیفه نماید. در سطح استانی و شهری - روستایی این مرکز فقط با هماهنگی‌های لازم می‌تواند انجام وظیفه نماید، لیکن در سطح ملی نیاز به تأسیس این نهاد برای هماهنگی و برنامه‌ریزی‌های کلان در راستای مدیریت سوانح امری بسیار ضروری است.
مسؤولیت‌های اصلی ستاد بحران استانها
در رابطه با سطح استانی، ستاد بحران و دفتر مرکز عملیات اضطراری استانها وظایف و مسؤولیت‌های اساسی زیر را باید عهده‌دار و یا به عبارتی پاسخگو باشد:
- تعیین هدف و و طراحی مکانیزم‌های اجرایی مدیریت سوانح در سطح استان در چارچوب برنامه‌های ملی که توسط شورای عالی مدیریت بحران کشور تعیین می‌شود؛
- ایجاد مکانیزم‌های لازم برای اجرای دستورالعملهای معرفی شده به کمک نهاد عملیات اضطراری در سطح استان؛
- ایجاد مکانیزم‌های لازم برای هماهنگی بین ارگانهای درگیر در تمامی سطوح عملیاتی؛
- همکاری و مشارکت در برنامه‌ریزی توسعه استانی برحسب اولویتها و محدودیتهای سوانح طبیعی؛
- نظارت بر عملکرد سازمانهای درگیر در سوانح (دولتی و غیردولتی)؛
- سفارش تحقیقات موردنیاز برای استان و هماهنگی برای جذب اطلاعات موردنیاز؛
- ترویج خودکفایی و خوداتکایی افراد جامعه برای مواقع اضطراری؛
- برنامه‌ریزی برای آموزش عمومی و همگانی در سطح استان؛
- ایجاد و حفظ آمادگی استان در تمامی امور مربوط به بحران؛
- پهنه‌بندی شهر و روستا و تخصیص امکانات موردنیاز برحسب اولویت؛
- فراهم ساختن امکانات استفاده از استانهای معین برای کمک‌رسانی؛
- ایجاد مکانیزم استفاده از کمک‌های بین‌المللی با همکاری مرکز برنامه‌ریزی و عملیات اضطراری؛
- فراهم ساختن امکانات ذخیره‌سازی مواد و اجناس برای مواقع اضطراری.سطح شهری و روستایی
این سیستم مسؤول برنامه‌ریزی برای عملیات و اجرای تمامی بندهای موردنیاز سیستم در سطح شهری و خط‌مقدم بحران است و «در حقیقت تضمین‌کننده تمامی برنامه‌های ملی و استانی است» که توسط این گروه در «سطح عملیاتی» مطرح است. به طور کلی، شهرها و روستاها باید زیرنظر مستقیم شهرداران و بخشداران به فرماندهی استاندار عمل نمایند، ولیکن برای شهرهای بزرگ و ابرشهرها همچون شهر تهران پیشنهاد می‌شود شهردار به عنوان مدیربحران، مستقیماً باتوجه به اختیارات زمان اضطرار، تمامی امور را عهده‌دار شود.
ستاد بحران شهرها توسط معاونین شهرداریها، رؤسای ادارات و سازمانهای دولتی و غیردولتی و جمعی از اعضای شورای شهر به ریاست شهردار تشکیل می‌یابد. استفاده از نمایندگان مردم برای حساس نگه‌داشتن موضنوع حوادث نیز پیشنهاد می‌شود. ستاد بحران روستاها توسط بخشدار، معاونین بخشدار و رؤسای ادارات و در بیشتر موارد با مشارکت آحاد مردم و یا نمایندگان سرشناس روستاها تشکیل می‌یابد. مرکز عملیات اضطراری شهرداریها و روستاها نیز همان‌گونه که در سطح استانی بحث شد یا هماهنگی‌های لازم و در درون شهرداریها انجام وظیفه می‌کند.
مسؤولیت‌های اصلی ستاد عملیاتی شهر و روستا
همان‌گونه که قبلا اشاره گردید. نبض اصلی برنامه‌های تعیین شده توسط سطوح ملی و استانی در قالب عملیات توسط این گروهها به انجام می‌رسد. برخی از مسؤولیت‌های عمده این ستاد عبارتند از:
- اجرای وظایف محوله طبق برنامه‌های از پیش تعیین شده توسط سیستم کلی بحران؛
- برنامه‌ریزی جهت رویارویی با سوانح در سطح عملیاتی؛
- توجه خاص به امر پیشپیری و آمادگی و همچنین مشارکت در تهیه برنامه‌های توسعه شهری و منطقه‌ای؛
- نظارت و کنترل بر اعمال مربوط بین ارگانهای درگیر در سطح عملیات و خط مقدم بحران؛
- ترویج برنامه‌های آموزشی برای خودکفایی و خودیاری عموم؛
- انجام و ایجاد مکانیزم‌های لازم برای پیشگیری و کاهش آسیب‌پذیری‌های موجود؛
- تضمین حفظ آمادگی شهرها و روستاها؛
- برنامه‌ریزی برای تمرین و اجرای مانورهای عملیاتی به صورت مداوم؛
- ایجاد مکانیزم‌های درون‌شهری (بسیج) و ترغیب همکاری بین محله‌ها در این مراکز.
مسؤولیت‌های ستاد حوادث شهری و روستایی به این چند مورد محدود نمی‌شود. اهمیت و موفقیت کلیة برنامه‌های سطوح ملی و استانی بستگی تام به این افراد و مدیران عملیاتی در سطح شهر و یا روستا دارد. لذا پیشنهاد می‌شود هر شهر و یا روستا باتوجه به ساختار طبیعی خود، نسبت به تهیة برنامه‌های عملیاتی جامع در سطح منطقه خود و منطبق بر اصول و سیاستهای تعیین شده توسط ستاد مدیریت بحران اقدام نماید. عموماً دیده شده است که برنامه‌های ملی و استانی به موارد جزئی‌تر که در سطح منطقه مطرح است توجه نداشته و لذا این مهم باید توسط افراد درگیر در سطح عملیاتی و خط مقدم بحران شناسایی و برنامه‌ریزی شود.
ب) نهاد اجرایی مدیریت بحران یا ادارة برنامه‌ریزی و عملیات اضطراری (ستاد بحران)
یکی از ارکان سازمان مدیریت بحران هر کشوری نهاد اجرایی یا ستاد بحران است که در اینجا لازم است درخصوص ساختار داخلی آن نیز توضیحاتی به شرح زیر داده شود.
وظیفه اصلی این ستاد ایجاد برنامه‌ریزی، هماهنگی، فراهم‌سازی ارتباطات، اطلاع‌رسانی و بالاخره امدادرسانی است که توسط زیرمجموعه‌های ستادی عمل می‌کند.
در این خصوص ستاد مورد بحث نیاز به ساختار درون سازمانی به شرح زیر دارد:
- معاونت فنی و برنامه‌ریزی
• ایجاد کمیته‌های کاری برای تهیه برنامه‌های چرخه بحران.
- معاونت روابط عمومی و بین‌المللی و اطلاع‌رسانی
• ایجاد ارتباط بین مردم و سیستم جاری؛
• ایجاد ارتباط بین مردم و سیستم جاری مدیریت بحران؛
• ایجاد ارتباط بین سیستم و جوامع بین‌المللی و بالعکس؛
• شناسانیدن سیستم به عموم آحاد مردم و جلب اطمینان آنها به سیستم؛
• تهیه بروشور و کلیاتی درخصوص سوانح و آمادگی عمومی و همگانی؛
• ایجاد، حفظ و توسعة شبکه اطلاع‌رسانی به عموم مردم و دست‌اندرکاران امر مدیریت بحران.
- معاونت مخابراتی
• بررسی وضعیت موجود مخابرات سیستم حوادث؛
• ایجاد و حفظ شبکه موجود با سیم و یا بی‌سیم برای زمان‌های اضطراری؛
• بازنگری سیستم‌های موجود و پیشنهاد بهینه‌سازی در سیستم مخابرات درصورت نیاز؛
• ایجاد، حفظ شبکه سیار و تلفن همراه در تمامی سطوح کشوری؛
• ایجاد مکانیزم استفاده از سیستم تلفن همراه، استفاده از قابلیت‌های سیستم تاکسی تلفنی در هنگام بحران و دیگر سیستم‌های پیشرفته مخابراتی.
- معاونت هشدار، ارزیابی، بسیج و یاری‌رسانی
• ایجاد و نگهداری شبکه اعلام خطر سوانح طبیعی در سطح کشور؛
• ایجاد مکانیزم‌های لازم برای شناسایی افراد قابل و شایسته برای گذراندن دوره‌های آموزشی برای ارزیابی سریع وضعیت حادثه؛
• بسیج نیروی انسانی کارآمد و از پیش تمرین داده شده؛
• ایجاد برنامه‌های بسیج محلی در سطح شهرها و روستاها برای خودکفایی و خودیاری؛
• ایجاد بانک‌های اطلاعاتی جهت ارزیابی هر چه سریعتر وضعیت حادثه.
- معاونت مالی و اداری
• تنظیم بودجه سیستم و انجام امور مالی و اداری لازم برای سازمان مربوطه.
فعالیتهای یاد شده در قالب یک نمودار در شکل (1) برای ستاد یاد شده نشان داده شده است؛
وضعیت کلی و جایگاه این ستاد نیز در شکل (2) آورده شده است.
به طور کلی اداره برنامه‌ریزی و عملیات اضطراری باید باتوجه به ساختار یاد شده برای ایجاد هماهنگی، تشکیلات و تأسیس کمیته‌های کاری زیرنظر معاونت برنامه‌ریزی اقدام نمایند. کمیته‌های کاری نیز باید براساس نیازها و برحسب همان ضوابطی که برای تمامی امور چرخه بحران لازم است، تعریف گردند. در این رابطه می‌توان از کمیتة کاری پیشگیری، کاهش اثرات بحران، امدادرسانی و پاسخگویی، بهبودی و بازسازی و آموزشی و پژوهشی یاد کرد.
نظر شما