پیامدهای تنش آمریکا و روسیه برای قفقاز تنش در روابط میان روسیه و آمریکا به منطقه قفقاز نیز رسیده است. هفته گذشته مایکل پنس معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا به گرجستان رفت تا در رزمایش ناتو، شرکت کند. این رزمایش در گرجستان و با حضور اعضای ناتو و متحدان آنها انجام شد. مایکل پنس در سفر به تفلیس ضمن حمایت قاطع از تمامیت ارضی گرجستان و عضویت این کشور در ناتو، گرجستان را از نظر امنیتی در برابر روسیه مورد حمایت قرار داد. اظهارات ضدروسی مایکل پنس در تفلیس از سوی رسانه‌ها و محافل سیاسی جهان، نوعی تهدید علیه روسیه تلقی گردید.
شرکت ارمنستان در رزمایش ناتو نیز موجب نارضایتی مسکو شد. سرگئی مارکوف شخصیت سیاسی نزدیک به ولادیمیر پوتین، در واکنش به اقدام ارمنستان گفت: گسترش همکاری‌های ارمنستان با ناتو نشان می‌دهد که این کشور درصدد انجام یک بازی دو طرفه است. ارمنستان از یک طرف خود را متحد روسیه می‌داند و از طرف دیگر در رزمایش ناتو شرکت می‌کند و این سیاست متفاوت از چشم مسکو پنهان نمانده است. ارمنستان متهم است که هم از متحد خود یعنی روسیه در قبال تضعیف جمهوری آذربایجان استفاده کرده و هم با غرب دست دوستی می‌دهد.
یک هفته بعد از سفر پنس به گرجستان و همزمان با رزمایش ناتو، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه به آبخازیا، سرزمین اشغال شده گرجستان سفر کرد. این سفر که روز هشتم آگوست و در سالروز جنگ پنج روزه میان روسیه و گرجستان انجام شد، یک واکنش جدی به سفر مایکل پنس معاون رئیس‌جمهور آمریکا به گرجستان بود.
گرچه سفر مایک پنس به گرجستان، موجب ایجاد امیدواری در مقامات تفلیس نسبت به حمایت آمریکا شده بود، اما بعد از سفر پوتین به آبخازیا، امیدواری تفلیس کمرنگ شد. مقامات غربی از جمله اتحادیه اروپا، تنها نسبت به انجام این سفر ابراز تاسف کرده و گفتند که سفر باید با اجازه دولت گرجستان انجام می‌شد. این موضع نشان داد که گرجستان نمی‌تواند روی حمایت آمریکا و اروپا، حساب جدی باز کند. ولادیمیر پوتین در سفر به آبخازیا نشان داد که این جمهوری خودخوانده، در حیطه نفوذ روسیه قرار دارد و با استفاده از این اهرم، مسکو به دنبال محدود کردن حضور ناتو در کشورهای پیرامونی است.
بر اساس شواهد تاریخی از دوران پطر کبیر تا امروز، روسیه هیچ‌گاه حاضر به چشم‌پوشی از سرزمین‌های پیرامون خود نبوده است. گرچه در مقاطعی از تاریخ، مانند دوران جنگ سرد، این سیاست با مانع مواجه بوده، اما مجددا اعمال شده است. امروز نیز در اوکراین، کریمه و گرجستان، می‌توان حساسیت روسیه نسبت به تقویت نفوذ خود در حوزه کشورهای مشترک‌المنافع را احساس کرد. سیاست ژئوپلتیک روسیه در طول تاریخ، اتصال به دریای سیاه برای پیشگیری از نفوذ ناتو، حفظ امنیت انتقال انرژی و ایجاد موقعیت برای نیروی دریایی خود بوده و این سیاست در دوران حاکمیت پوتین نیز اعمال می‌شود.
سفر پوتین به آبخازیا نیز نه فقط نوعی مخالفت با حضور گرجستان و ارمنستان در رزمایش ناتو، بلکه در پاسخ به تلاش آمریکا برای انزوای روسیه در منطقه قفقاز بود. البته اظهارات ضدروسی مایکل پنس معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا و برگزاری رزمایش در گرجستان، انگیزه مسکو را برای نمایش قدرت خود در قفقاز بیشتر کرد. مسکو بخوبی می‌داند که در مقطع فعلی جریان ضدروس بیش از گذشته در آمریکا فعال بوده و سناریوهای متنوعی برای مقابله با روسیه طراحی شده است. واشنگتن با توجه به وابستگی اقتصادی و نظامی، پس از فروپاشی شوروی، رهبری مسکو در قفقاز را پذیرفت و دخالت و حضور در این منطقه را کاهش داد. اما با روی کار آمدن بیل کلینتون سیاست مهار روسیه آغاز شد و در دوره ترامپ نیز ادامه یافت.
آمریکا علاقه‌مند است تا اتحادیه اروپا را نیز علیه روسیه با خود همراه کند، اقدامی که فعلا دشوار به‌نظر می‌رسد. اروپا به دو دلیل عمده وارد اجماع با آمریکا علیه روسیه نمی‌شود نخست این‌که بخش عمده‌ای از تعاملات اقتصادی اروپا با روسیه است و بخصوص انرژی اروپا از روسیه دریافت می‌شود و دوم این‌که روسیه بزرگ‌ترین بازار مصرف اروپاست.
به‌نظر می‌رسد منطقه قفقاز در آینده یکی از مراحل تنش آمریکا و روسیه باشد. آمریکا که نمی‌تواند به صورت همه جانبه در جمهوری‌های جدا شده از شوروی سابق نفوذ کند؛ قصد دارد تا پرونده‌هایی مانند اوکراین، گرجستان، قره‌باغ، اوستیای جنوبی و آبخازیا را فعال نگه داشته و از این طریق بر روسیه اعمال فشار کند.
* این یادداشت نخست در روزنامه جام جم مورخ 23 مرداد 1396 منتشر شد.
نظر شما