انتظارات امام خمینی(ره) از سفرا

پـس از اسـتـقـرار نـظـام جـمـهـوری اسـلامـی ، بـه مـوازات تغییرات بنیادین در چارچوب حکومت و اداره کشور، دیپلماسی هم دستخوش تحولات عمیقی گردید و مبانی ارزشی انقلاب اسلامی ، محور فعالیت های دیپلماتیک قرار گرفت. مـطـالعـه نظرات حضرت امام خمینی(ره) ، در خصوص وضعیت زندگی کارگزاران سیاست خارجی در خارج از کشور، می تواند نکات دقیق و ارزشـمـنـدی را بـرای دست اندرکاران امور خارجه بخصوص سفرا و نمایندگان نظام در خارج از کشور روشن سازد و این یادداشت در سالگرد ارتحال پیر جماران، بطور اجمال، بخشی از انتظارات امام راحل(ره) را یادآوری می نماید:
"وزارتخارجه تنها وزارتخانه ای است که با اسلامی شدنش بیشتر از سایر وزارتخانه ها می تواند موجودیت اسلامی ما را به خارج نشان دهد وبعکس صدماتی که به این کشور ممکن است وارد آید ودر سابق از ناحیه سفارتخانه های خارجی در اینجا و سفارتخانه های ما در خارج بر کشور وارد شده، بیشتر از دیگران است"
وزارت امورخارجه که متولی سیاست خارجی کشور است جایگاه ویژه ای در نظام دارد و به قول مقام معظم رهبری این وزارتخانه نیمی از دولت است. باتوجه به این اهمیت حضرت امام خمینی(ره) نیز عنایت خاصی به این وزارتخانه داشتند و هرسال حداقل یکبار کارکنان این وزارتخانه را به حضور پذیرفته ، رهنمود می دادند و ایشان را تشویق به اصلاح سفارتخانه می کردند:
"من از اوّلی که دولت جمهوری اسلامی تعیین شد، هر دولتی پیش آمد و وزیر خارجه‏ای تعیین شد راجع به سفرای خارجه و راجع به سفارتخانه‏هایی که در خارج داریم خیلی تأکید کردم به اینکه آنها باید اصلاح بشوند و می‏دانید که سفارتخانه‏ ها در خارج که نمایندۀ جمهوری اسلامی هستند، باید طوری باشد که با جمهوری اسلامی تطبیق بکنند. ".
ظهور انقلاب اسلامی، نگاه جدید به مسائل را نیز با خود به همراه آورد. جا به جا شدن و تغییر اهمیت ها، تعیین اصول و فروع و حتی تعاریف جدید، از جمله تغییراتی است که آرمان های بلند بنیانگذار انقلاب اسلامی آن را ایجاب کرده است. پس از تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی، امام خمینی در مسیر تعیین ارزش ها و اولویت های جدید، از وزرای امور خارجه می خواهند تا سفارتخانه را از حالت طاغوتی و شاهنشاهی به حالت اسلامی و مطابق با دین مبین اسلام تغییر دهند به گونه ای که با همة سفارتخانه ها حتی با سفارتخانه های دولت های اسلامی دیگر تفاوت داشته باشند و از سفرا گرفته تا کارکنان و دیگر اعضای سفارتخانه، حتی خانواده های آنها مطابق با اسلام عمل کنند زیرا آنها نمایندة مردم ایران در کشورهای خارج هستند و عمل آنها، نشان دهندة عمل و کردار مردم ایران است.
"آبروی کشور ایران به دست سفارتخانه ها است و اگر آنجا بد باشد و بر وفق اسلام نباشد، مردم خارج با دیدن آنها، قیاس به عدم اسلامی بودن داخل می کنند، پس باید وزرای امور خارجه بر طبق موازین اسلامی عمل کنند و محیط سفارتخانه که سالها به شیوة شاهنشاهی اداره می شد و وابسته به غرب و شرق بوده، تبدیل به محیطی اسلامی کنند و وضع سفارت خانه به گونه ای باشد که هر کس وارد آنجا می شود، یک محیط اسلامی ببیند نه وضع آمریکا و فرانسه و سایر کشورها را".
امام امت روی مسئلة تدین در محیط سفارت تأکید دارند و سفیران امور خارجه را امر به تدین در وزارتخانه می کنند؛ زیرا آنان را نمایندة ایران در کشورهای خارجی می دانند و تمام اعمال و کردار آنها، نمایندة اعمال و رفتار مردم ایران است.

"هم جوانان خارجی ما و هم شما سفرا و کارمندانی که در سفارتخانه‏ها هستید، همۀ شما، همۀ انجمنهای اسلامی که در خارج هست و همۀ افراد مُسْلِم و همین طور ایرانی و غیر ایرانی که در خارج هست، این معنا برای آنها بیشتر وظیفه است از ما که در داخل هستیم. همه وظیفه داریم ولیکن وظیفۀ شما سنگینتر است، بیشتر است. و باید با خواست خدا ـ ان شاءاللّه‏ ـ موفق بشوید که اسلام را در همه جا معرفی کنید و پس از معرفی، نفوس سالم ـ که اکثر مردم هستند ـ پذیرش می‏کنند. پذیرش که کردند کم کم عمل می‏کنند. کم‏کم این انقلاب صدور پیدا می‏کند به خارج."
امام خمینی بزرگ ترین افراد بشر را انبیاء می دانستند که در عین حالی که بزرگ بودند و همه آنها را به بزرگی می شناختند، زندگی آنها از همه مردم ساده تر بود ، به گونه ای که وقتی همچون پیامبر اسلام(ص) با افراد دیگر در مسجد می نشستند و کسی از خارج می آمد، نمی توانست تشخیص دهد کدام یک از آنها رسول خدا است.ایشان ساده زیستی را موجب تحقیر بنیادهای طاغوتی دانسته و کارگزاران نطام را به این امر فرامی خواندند.
"خوف اینکه ما اگر ساده رفتار کنیم، با آن سفارتخانه‏های آنها و آن وضعی که دارد، ما در نظر آنها تحقیر می‏شویم، این خوف را در خودتان راه ندهید. بلکه شما با عملتان تحقیر کنید آن طور بناها و بنیادهای ظلم و طاغوتی را. شما گمان نکنید که چنانچه به طور ساده عمل بکنید و سفارتخانۀ شما یک امر، یک جای ساده‏ای باشد، یک مرکزی باشد که از آنجا علم و دانش و اخلاق صادر بشود، شما تحقیر خواهید شد. خیر، این حرف، حرف غربزده‏هاست که خیال می‏کنند که ما اگر مثل غرب نباشیم، ما تحقیر می‏شویم. ما الآن بنا داریم که مثل غرب نباشیم، و بنا داریم وابسته نباشیم، و بنا داریم مستقل باشیم و آزاد باشیم. و الآن می‏بینید که آنهایی که، ملتهایی که تحت تأثیر تبلیغات امریکا و شوروی و سایر اذناب آنها واقع نشدند، همۀ آنها به نظر اعجاب و عظمت به شما نگاه می‏کنند."
بر اساس نگاه حضرت امام روح الله (ره) باید سفیران و کارگزاران سیاست خارجی ، مبلغان پیام انقلاب اسلامی برای ملت های دنیا باشند و در عین برقراری رابطه ای مناسب و به دور از تنش با دولت های کشورهای میزبان ، حضور مبلغ گونه و به دور از تشریفات رسمی در میان مردم داشته باشند.ایشان پرهیز از اشرافیت و تجمل گرایی در سفارتخانه ها و تاکید بر ساده زیستی سفرا و ساده بودن نمایندگی های ایران در خارج از کشور را از مهمترین مطالبات خود از سفارتخانه ها برای رساندن هر چه بهتر پیام آزادگی و رهایی بخشی اسلام به جهان می دانستند:
" شما می‏بینید که بزرگترین افراد بشر انبیا بودند و ساده‏ترین از همه هم آنها بودند. در عین حالی که بزرگتر از همه بودند و همه آنها را به بزرگی می‏شناختند، در عین حال ساده‏ترین افراد بودند در وضع زندگی‏شان. تمام انبیا این طور بودند و تاریخ، همۀ آنها را نشان می‏دهد که با وضع بسیار ساده‏ای عمل می‏کردند"
ایشان همپنین از سفر و روسای نمایندگی های سیاسی انتظار داشتند با همکارتن خود برخوردی مناسب و منطبق بر شعائر اسلامی داشته باشند.
" کیفیت معاشرتتان با آن اشخاصی که کارمند هستند در آنجا و به اصطلاح شما زیردست گفته می‏شوند، برادرانه باشد. و در عین حالی که آنها از شما بپذیرند مطالبی که می‏گویید، لکن برادرانه باید باشد. و همین طور وضع مهمانیهایتان، وضع گذران خودتان، وضع
"کسانی که در آنجا کار می‏کنند، آنها باید متحول بشود به یک وضع اسلامی که هر کس می‏آید در آنجا اسلام را در آنجا عملاً ببیند."
به نظر امام خمینی (ره) سفرا باید به گونه ای عمل کنند که دولت و ملت و سفرای خارج را تحت تأثیر قرار دهند نه این که تحت تأثیر قرار گیرند و با دیدن ظاهر پیشرفته آنها خود را ببازند و خود را شبیه یا هم رنگ فرهنگ خارج قرار دهند و با این کار، دولت و کشورمان را بی ارزش جلوه دهند. ایشان می فرمایند:
"شما در خارج که هستید برخورد دارید با سفرای آنجا، با وزرای خارجۀ آنجا، با همۀ اینها برخورد دارید. اگر بنا باشد که شما وقتی که می‏خواهید در وزارت خارجه بروید خودتان را گم کنید، خیال کنید که حالا در یک محضر کذا، وزیر خارجۀ امریکا، وزیر خارجۀ شوروی، لکن باید شما توجه داشته باشید که شما سفیر مملکت اسلامی هستید که از همۀ این قدرتها، قدرتش بالاتر است. "
در اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) نیز ایشان بر اصل نفی سبیل، تاکید داشته و براساس این اصل، امام با سلطه بیگانگان بر کیان اسلامی به شدت مخالف بوده و در واقع یکی از اهداف مهم انقلاب اسلامی را مبارزه برای نفی سلطه بیگانگان می دانسته اند.
"ما الآن یک مملکتی هستیم که مستقلیم؛ کسی در امور ما دخالت نمی‏تواند بکند، شما هم الآن نماینده هستید از یک مملکتی که مستقل است؛ ما احتیاج اصلاً نداریم. آنها به ما محتاجند؛ ما احتیاجی به آنها نداریم. آنجا که می‏روید با کمال استقلال عمل کنید. "
از نظر امام حیطه شمول اصل نفی سبیل، محدود به ایران نیست، بلکه ایشان سلطه هر قدرتی را بر شئون سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مسلمین نفی می کنند . منشا این اعتقاد به اصل دیگر ایشان، یعنی حفظ دارالاسلام باز می گردد . از این نظر، مصالح امت اسلامی از دیدگاه امام اولویت دارد و مصالح ملت ایران هم به عنوان جزئی از امت اسلامی در چارچوب مصالح اسلامی مورد نظر است. براین اساس ایشان همواره سفرا و نمایندگان سیاسی نظام را به شجاعت در حفظ استقلال کشور و ایستادگی در مقابل ارباب سلطه توصیه می کردند.
" محکم بایستید در مقابلشان. مسائل را به طور جدی و به طور اینکه یک ابرقدرت با یک ابرقدرت دارد صحبت می‏کند؛ نه یک ضعیف با یک قوی. ما الآن هیچ ضعفی از خودمان نشان نمی‏توانیم بدهیم، و نمی‏دهیم و ابرقدرتها هم کنار زده‏ایم؛ و خودمان هم مستقل داریم کار خودمان را انجام می‏دهیم. شما هم الآن از طرف یک دولتی که ابرقدرتها را کنار گذاشته و خودش جایشان نشسته و خودش در حکومت نشسته و استقلال دارد. یک حکومت اسلامی است. به عنوان اسلام مستقل است."

معرفی ارزش های انقلاب یکی از پدیده هایی بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بحث ها، اختلاف نظرها و دیدگاه های گوناگونی را موجب شد . انقلاب ها به صورت طبیعی میل به گسترش دارند و انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نبود. امام خمینی با الهام از حدیث جعفری «کونوا دعاة الناس بغیرالسنتکم» ، ایران اسلامی را به عنوان الگوی عملی، سرمشق و نمونه برای همه کشورهای مسلمان و مستضعف مطرح می کردند.
"ما امروز احتیاج به این داریم که اسلام را درهر جا تقویت کنیم و در هر جا پیاده کنیم و در مملکت خودمان اسلام را به جاهای دیگر به آن معنایی که در مملکت الآن حاصل شده است، صادر کنیم...دعوت کنید عملاً به اسلام در اعمالتان، در رفتارتان، در کردارتان؛ طوری باشد که نمونه باشید برای جمهوری اسلامی و جمهوری اسلامی با شما به جاهای دیگر هم - ان شاءالله - برود."
ایشان بر این اعتقاد بودند که انقلاب اسلامی و معنویت آن به دیگر کشورها، از آن لحاظ سرایت می‏کند که مطابقت با مقتضای فطرت سالم انسانی دارد.
"طوری بکنید که با همین عمل، بتدریج انقلاب شما صادر بشود به آن کشوری که در آن هستید.مسائل اخلاقی، یک مسائلی است که وقتی که یک کسی مقید به آن بود و دنبالش بود، این سرایت می‏کند و مردم به حسب طبیعتشان، برحسب فطرتشان، فطرتها سالم است."
ایشان صدور انقلاب را امری طبیعی می دانستند و معتقد بودند، از آنجا که ماهیت انقلاب در ایران اسلامی است، بطور طبیعی دیگر مسلمانان هم تحت تاثیر اندیشه های آن قرار می گیرند.
"صدور انقلاب به لشگر کشی نیست بلکه می خواهیم حرفمان را به دنیا برسانیم. که یکی از آن مراکز وزارت امور خارجه است که باید مسائل ایران و اسلام و گرفتاری هایی که ایران از شرق و غرب داشته است به دنیا برساند."
حضرت امام خمینی با اشاره به حساسیت کار وزارت امور خارجه، تبلیغات را در رأس امور آنان قرار داده و وزرای امور خارجه را امر به گسترش تبلیغات صحیح و سالم می کنند و وظیفة آنان را در معرفی اسلام، بیشتر از آنهایی که در داخل هستند، می دانند و می فرمایند:

"باید با این همه تبلیغاتی که در خارج به ضد جمهوری اسلامی می‏شود و می‏تراشند و می‏گویند ـ ملاحظه کرده‏اید رادیوها همه مشغول هستند به جعل اکاذیب و چیزهایی برخلاف ـ شماها باید آن قدری که بتوانید تبلیغ کنید اسلام را در آنجا، تبلیغ کنید جمهوری اسلامی را در آنجا. باید البته هر جایی که تشریف می‏برید یک نشریه داشته باشید که مسائلتان را بگویید. دروغهایی را که در رادیوها گفته می‏شود شما بنویسید و بگویید. اگر یک وقت ـ مثلاً فرض کنید که ـ یک جایی بود که صحبتی باید بشود صحبت کنید برای مردم. یا نشریه‏هایتان باید آنطور باشد که نقاط دروغی که آنها به ما می‏بندند آنها را شما بررسی کنید و جواب بدهید به آنها."
حضرت امام خمینی (ره) ارتباط با جهان خارج را موجب توسعه سیاسی و تقویت بنیه اقتصادی کشور دانسته و ارتباطات فرهنگی و ایدئولوژیک با دیگر کشورها بخصوص ممالک اسلامی را موجب افزایش تفاهم وهمگرائی وتعامل میان ملتها تلقی می نمودند.
"اسلام با همه کشورهائی که در جهان هستند می خواهد که دوست باشد و دولت اسلامی با همه ملتها و با همه دولتها می خواهد که تفاهم و ارتباط صحیح داشته باشد درصورتیکه آنها متقابلاً احترام دولت اسلامی را مراعات کنند".
امام امت در توصیه های خود به مسئولین وزارت امورخارجه همواره بر ضرورت رعایت احترام متقابل، رعایت استقلال کشورها و مراعات موازین انسانی و مداخله نکردن در امور داخلی یکدیگر را تاکید می نمودند.
"ما با هیچ ملتی بد نیستیم. اسلام آمده بود برای تمام ملل برای ناس... ما اعلام می‌کنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نداریم".
ایشان سیاست تعامل با جهان را امری مبتنی بر عقل و شرع و متناسب با اصول کشورداری دانسته و صدور انقلاب اسلامی را به معنی معرفی ارزش های اسلامی تلقی می کردند.
وقتی خبرنگار مجله آمریکایی تایمز از حصرت امام می‌پرسد که در جمهوری اسلامی به طور کلی سیاست خارجی شما چگونه خواهد بود ، امام در پاسخ می‌فرمایند:
"جمهوری اسلامی ما با تمام ممالک روابط حسنه دارد و احترام متقابل قائل است در صورتی که آنها هم احترام متقابل قائل باشند".
امام در پاسخ به خبرنگار دیگری که از ایشان پرسیده بود ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی به ویژه در رابطه با ابرقدرت‌ها چه خواهد بود، فرمودند:
" سیاست دولت اسلامی حفظ استقلال، آزادی ملت و دولت و کشور و احترام متقابل بعد از استقلال تمام خواهد بود و فرقی بین ابر قدرت‌ها و غیر آنها نیست."
خوشبختانه در سایه اجرای رهنمودهای امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری،امروز شاهد بروز و ظهور ارزش های دینی و حفظ و پاسداری از دستاوردهای انقلاب اسلامی در وزارت امور خارجه هستیم و سفرا و نمایندگان سیاسی نیز وظیفه اصلی خود را ، حفظ شعارهای اصولی انقلاب می دانند و انشاءالله این مسیر ادامه خواهد یافت.
با آرزوی علو درجات برای روح بزرگ معمار انقلاب اسلامی ،انشالله رهنمودهای آن حکیم فرزانه همواره نصب العین سیاستگذاران نظام اسلامی باشد.

توضیح- کلیه نقل قول های داخل گیومه منتسب به امام راحل، از کتاب صحیفه نور استخراج شده است