بخش خصوصی ناجی طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام می‌شود

بنا به گفته کارشناسان سازمان برنامه و بودجه، کاهش بودجه عمرانی در بودجه سال آنده با سیاست‌های دیگری جبران شده و دولت تصمیم دارد با واگذاری طرح‌های عمرانی به بخش خصوصی، راهی برای نجات پروژه‌های عمرانی پیدا کند.

مریم فکری: تا پیش از این بارها این جمله را شنیده یا خوانده بودیم: «دولت برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام پول ندارد.» این موضوع را کاملا در بودجه سال آینده می‌توان حس کرد؛ هم رشد کل بودجه اندک بوده و هم از بودجه طرح‌های عمرانی کاسته شده است.

در لایحه بودجه سال 1397 مجموع کلی منابع و مصارف دولت یک‌هزار و 194 تریلیون تومان در نظر گرفته شده که نسبت به قانون بودجه سال 1396، تنها با افزایش 3.6 درصدی روبه‌رو بوده است. از سوی دیگر، جداول لایحه بودجه سال آینده نشان می‌دهد که دولت 60 هزار و 431 میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی در قالب تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته و این در حالی است که این رقم در قانون بودجه سال 1396 حدود 71 هزار و 367 میلیارد تومان برآورد شده بود؛ به عبارتی بودجه طرح‌های عمرانی در سال آینده 18 درصد کاهش یافته است.

البته به باور کارشناسان سازمان برنامه و بودجه، کاهش بودجه عمرانی با سیاست‌های دیگری جبران شده و دولت تصمیم دارد با واگذاری طرح‌های عمرانی به بخش خصوصی، راهی برای نجات پروژه‌های عمرانی پیدا کند؛ پروژه‌هایی که در صورت عدم تکمیل، هم هزینه و هم زمان اتمام آنها افزایش شدید خواهد داشت.

گزارش‌ها حکایت از آن دارد که در حال حاضر حدود 76 هزار پروژه عمرانی ملی و استانی نیمه‌تمام در کشور وجود دارد که برآورد می‌شود برای تکمیل آنها اعتباری در حدود 400 هزار میلیارد تومان مورد نیاز است. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود 65 درصد از طرح تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ملی در زمان‌بندی خود به اتمام نرسیده و طول دوره ساخت این طرح‌ها به 12 سال افزایش یافته است.

با چنین شرایطی، در صورتی که روند اختصاص بودجه عمرانی مشابه روند چند سال اخیر باشد، اتمام این طرح‌ها به طور متوسط حدود 12 سال به طور می‌انجامد و در برخی موارد مانند طرح‌های آب ممکن است تا 20 سال نیز به درازا بکشد. این در حالی است که دولت با کمبود شدید منابع روبه‌رو است.

بر این اساس، با توجه به تنگناهای مالی اقتصاد کشور كه متاثر از آسیب‌های برجای مانده از تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های گذشته و كاهش قیمت نفت در دوره اخیر است، چاره‌ای جز طی کردن مسیر مشاركت با بخش غیردولتی نیست؛ همان‌طور که برنامه ششم نیز توسعه مشاركت بخش غیردولتی در توسعه، مدیریت و تامین مالی طرح‌های توسعه ای و زیرساختی دانسته است. سال 1397 نیز که دومین سال دولت دوازدهم است، سال دوم اجرای قانون برنامه ششم توسعه خواهد بود.

تجربیات جهانی نیز حکایت از آن دارد که مشاركت بخش دولتی با بخش غیردولتی می‌تواند در اجرا و بهره‌برداری از پروژه‌های زیرساختی كارآیی بالایی داشته باشد، بنابراین بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش غیردولتی در پروژه‌های طرح‌های تملك دارایی‌های سرمایه ای براساس یكی از روش‌های قراردادی مشاركت عمومی و خصوصی حسب نوع پروژه، در برنامه تهیه بودجه 1397 در اولویت قرار گرفته است.

پروژه‌هایی که واگذار شد، صرفه‌جویی‌ای که دولت داشت

نکته‌ای که در این میان مطرح است، این‌که در صورتی که سازوكار و فرآیند مشخص، شفاف و قابل اطمینانی در این سیاست و برنامه وجود نداشته باشد، فعالان اقتصادی تمایل به حضور و سرمایه‌گذاری در طرح‌های عمرانی نخواهند داشت.

بنا به گزارش سازمان برنامه و بودجه، از نیمه دوم سال 1394 تا سه ماهه اول سال 1396 تعداد 4 هزار و 131 پروژه عمرانی جدید، نیمه‌تمام و بهره‌برداری با اعتبار سرمایه‌گذاری اولیه بالغ بر 45 هزار و 400 میلیارد تومان با مشاركت بخش غیردولتی انجام شده است؛ این مبلغ اعتباری است كه بخش خصوصی تعهد کرده طی دوران احداث و مرمت پروژه تامین کند كه تزریق آن ممكن است طی چند ماه تا چند سال بسته به نوع پروژه متفاوت باشد. همچنین هزینه سالانه بهره برداری این پروژه‌ها در حدود 4 هزار و 400 میلیارد تومان و هزینه كل بهره برداری، با در نظر گرفتن دوران بهره‌برداری پروژه‌ها، حدود 69 هزار و 600 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

در خصوص پروژه‌های بهره‌برداری نیز هزینه صرفه‌جویی شده برای دولت ناشی از عدم هزینه‌كرد در بهره‌برداری و درآمد حاصل از اجاره، سالیانه حدود 250 میلیارد تومان برآورد می‌شود.

در این میان، از میان تعداد كل 4 هزار و 131 پروژه مشاركتی و واگذار شده، تعداد 254 پروژه جدید بوده و سابقه دریافت بودجه از دولت نداشته است و از همان ابتدا با استفاده از مشاركت بخش خصوصی تامین مالی و اجرا شده است. اعتبار سرمایه‌گذاری اولیه در این پروژ ه‌ها بالغ بر 27.2 هزار میلیارد تومان بوده است و هزینه سالیانه بهره‌برداری آنها در مجموع حدو د 3 هزا ر میلیارد تومان است. با در نظر گرفتن دوران بهره‌برداری پروژه‌ها كه البته بسته به نوع پروژه متفاوت است، هزینه كل بهره برداری در حدود 44 هزار و 400 میلیارد تومان برآورد می‌شود. این پروژه‌ها به طور عمده در بخش‌های تاسیسات آب‌شیرین‌كن، تصفیه‌خانه، انتقال آب، نیروگاه‌های حرارتی، نیروگاه‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی، برقابی كوچك و بازیافت تلفات حرارتی) و مراكز تشخیصی و درمانی و پروژه‌های تاسیساتی بنادر بوده است.

از میان پروژه‌های مشاركتی و واگذار شده كه سابقه دریافت اعتبار از دولت داشته‌اند، تعداد یک‌هزار و 96 پروژه به‌صورت نیمه‌تمام بوده و تامین مالی، تكمیل و بهره‌برداری آن به بخش غیردولتی محول شده است. مبلغ سرمایه‌گذاری اولیه در این پروژه‌ها بیش از 18 هزار و 200 میلیارد تومان است و هزینه سالانه بهره‌برداری آنها در مجموع حدو د یک‌هزار و 400 میلیارد تومان است. با در نظر گرفتن دوران بهره‌برداری پروژه‌ها، هزینه كل بهره‌برداری در حدود 25 هزار و 200 میلیارد تومان برآورد می‌شود. پروژه‌های نیمه‌تمام به طو عمده شامل آزادراه، ترمینال فرودگاه، تاسیسات آب و فاضلاب، بناهای تاریخی و مجتمع‌های ورزشی بوده است.

همچنین از میان پروژه‌های مشاركتی و واگذار شده كه سابقه دریافت اعتبار از دولت داشته‌اند، تعداد 2 هزار و 781 پروژه تكمیل شده و آماده بهره‌برداری بوده یا قبلا به بهره‌برداری رسیده است كه تعمیر، مرمت یا بازسازی و بهره‌برداری آن به صورت كوتاه‌مدت یا میان‌مدت به بخش غیردولتی محول شده است. هزینه صرفه‌جویی شده برای دولت در بهره برداری این پروژه‌ها سالانه 209 میلیارد تومان و درآمد سالانه از محل اجار ه آنها حدود 44 میلیارد تومان است. این پروژه‌ها به طور عمده شامل مجتمع‌های فرهنگی و هنری، مجتمع‌های آموزشی، اماكن ورزشی و رفاهی و گردشگری بوده است.

14 هزار پروژه قابل مشاركت یا واگذاری شناسایی شدند

بنا به گزارش سازمان برنامه و بودجه، از میان انواع پروژه‌های عمرانی، پروژه‌های احداث، توسعه، تجهیز و تعمیر، مرمت و بازسازی قابلیت بیشتری برای واگذاری به بخش غیردولتی را داراست؛ كه البته از میان این پروژه‌ها نیز برخی پروژه‌های عمومی، امنیتی و دفاعی نظیر ساختمان‌های اداری، پاسگاه انتظامی، زندان و... قابلیت كمتری جهت واگذاری دارند. پروژه‌هایی نظیر تأسیسات آب و فاضلاب، فضاهای ورزشی، نیروگاه‌ها، سد و شبكه‌های آبیاری، زیرساخت‌های ارتباطی (فیبر نوری، هوشمندسازی)، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بیمارستان و مراكز درمانی، مرمت بناهای تاریخی با توجه به داشتن توجیه اقتصادی برای بخش غیردولتی در زمره پروژه‌های هدف جهت مشاركت یا واگذاری قرار دارند.

بررسی‌ها بر روی پروژه‌های عمرانی ملی و استانی نشان می‌دهد پروژه‌هایی كه قابلیت مشاركت یا واگذاری دارند، مورد شناسایی قرار گرفتند. بر این اساس تعداد كل 14 هزار و 530 پروژه شامل یک‌هزار و 957 پروژه ملی و 12 هزار و 573 پروژه استانی قابل مشاركت یا واگذاری مشخص شدند.