چرا در فاجعه پلاسکو عملیات زنده‌یابی به‌درستی انجام نشد؟

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین؛ بعد از ریزش ساختمان پلاسکو که یکی از مرگبارترین حوادث سال 1395 بود، انتقادات زیادی نسبت به عملیات نجات این حادثه و نحوه آواربرداری انجم شد.

 در همین راستا بهمن ماه و دو هفته پس از فاجعه پلاسکو میزگردی با حضور مهندس علیرضا سعیدی، دبیرکل جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران و مشاور مدیریت بحران سازمان آبفا، مهندس شهریار مزیدآبادی، مدرس امداد و نجات، دکتر محمدرضا اسلامی، دانش‌آموخته رشته مهندسی سازه در مقطع دکترا از دانشگاه کوبه ژاپن، پژوهشگر مقطع پسادکترا در دانشگاه‌های ایالتی میشیگان و کلمسون کارولینای جنوبی در مهندسی آتش و انفجار، دکتر علی‌ عسگری، دکترای برنامه ریزی شهری و منطقه ای از دانشگاه نیوکاسل انگلستان و استاد گروه مدیریت بحران دانشگاه یورک کانادا  در خبرآنلاین برگزار شد که مشروح آن را اینجا می خوانید؛

گفته می شد انفجاری در ساختمان رخ داده و این شایعاتی مبنی بر بمب گذاری را ایجاد کرده نظر شما در این رابطه چیست؟

 مزیدآبادی: ما یک پدیده‌ای به اسم «بک درفت» داریم، یعنی زمانی که آتش در جایی مبحوس می شود و به آن به یکباره هوا برسد، مانند یک بمب عمل می کند، این حالت بیرون زدگی هوا از طبقات بسیار شبیه این پدیده است. نمی دانم اما این اتفاق هم می توانست انفجار مواد در حال اشتعال یا موادی باشد که مثل کپسول گاز باز بوده و وقتی هوا وارد شده، فشاری که گاز به این هوا وارد کرده از پنجره با حالت انفجار خارج شده است.

 سعیدی: معمولا وقتی در جایی بمب گذاری می شود کسی مسئولیت آن را بر عهده می گیرد، چه کسی مسئولیت پلاسکو را بر عهده گرفت؟

اسلامی: به عنوان مقدمه، از یک تجربه در ژاپن حرف بزنم؛ همانطور که می دانید رشته کاری من در ژاپن درباره سازه فولادی بوده پس بحث مکانیزم خرابی پلاسکو به نحوی با کار گذشته من در ژاپن ارتباط دارد. ببینید رفتار فولاد در آتش با رفتار بتون در آن تفاوت دارد، در واقع فولاد، زودتر مقاومت خود را در برابر آتش از دست می دهد، و از زمانی که به دمای حدود ۵۰۰ درجه سانتیگراد می‌رسیم، اعضایِ سازه فولادی مثل ستون‌ها و تیرها،‌ ظرفیتِ خود را از دست می‌دهد. همچنین انتظاری که از اتصالات تیر به ستون وجود دارد برای انتقال بار و خمش، در زمانی که دما به حدود 500 درجه می‌رسد، به شکل چشمگیری کاهش پیدا می‌کند، در این زمان بخشی از سازه فولادی امکان دارد خراب شود؛ مثلا اتصال تیر به ستون از بین می رود و این قابل پیش بینی است. از این مرحله به بعد، باری که دیگر توسط ستون تحمل نمی شود، رویِ بقیۀ قسمت های سازه می افتد، درواقع اعضا علاوه بر وظیفه خودشان و باری که دارند، باید بارِ اضافه را هم تحمل کنند. این بار بعضا به شکل ضربه (شوک) به این ها اضافه می شود.

اگر سازه برای چنین سناریویی طراحی نشده باشد و برای شرایط بحرانی ساخته نشده باشد، اعضا نمی توانند این «بار جدید» را تحمل کنند و با وجود آنکه هیچ آسیبی در آتش ندیده‌اند، آنها هم خراب می شوند. به این اتفاق، «خرابیِ پیش رونده» می گوییم. تصویر ذهنی مشهوری که مردم از این خرابی پیش‌رونده دارند، اتفاقی است که در 11 سپتامبر در برج‌های تجارت جهانی هم افتاد. در پلاسکو شاهد بودیم که بخشی از سازه فولادی در معرض آتش قرار گرفت، آتش‌نشان‌ها تلاش می‌کنند خاموش کنند، اما آتش از جای دیگری گسترش پیدا می کند. در نهایت بخشی از سازه، مقاومتِ خود را از دست می دهد و خرابی پیش‌رونده در آن بخش از سازه شروع می‌شود و سقف ها پایین می‌آید،‌ به نحوی که در اثر ضربه ای که سقف های بالایی به سقف های پایینی وارد می کنند، خرابی در بین طبقات ادامه پیدا می‌کند و سازه در چندثانیه منهدم می‌شود.

یک نکته هم در خصوص ستون های سازه فولادی پلاسکو باید مدنظر قرار گیرد. (چون در آن زمان ستون با مقطع قوطی موجود نبوده) این ستونها در زمان خود از اتصال چند عضو ناودانی ساخته شده بودند. این ناودانی ها با بست به هم متصل شده بودند. لیکن برای تقویت، ظاهراً یک ورق پوششی هم روی ستون ، جوش شده بوده که این ورق، اتصال مناسبی به تیرها نداشته است. به نظر می رسد که تغییر شکل موضعی در این ورق، سبب شروع خرابی پیش رونده در چشمه آتش بوده است.

 در طول حادثه عملیات زنده یابی به چه شکلی انجام شد؟

مزیدآبادی: من دو واژه را می خواهم اصلاح کنم، کاری که ما در وهله اول باید انجام می دادیم عملیات جستجو و نجات (Search & Rescue) در ساختمان های فروریخته بود نه آواربرداری (Remove Debris)، ولی دقیقاً در این حادثه جای جستجو و نجات خالی بود و به جایش آواربرداری می‌کردند. در همه جای دنیا برای عملیات نجات زمانی را قائل می شوند. شواهد ، اطلاعات ، نقشه ها و زنده یابها به کار می افتد و بعد وارد مرحله جابجایی قطعات آوار می شوند و پس از آن شیوه برداشت یا نفوذ به آوار مشخص می شود، اما در این حادثه فشارهای مختلف باعث شد تا آواربرداری کاملا بزرگی خود را نمایش دهد و همه روی این موج سوار شوند. در واقع کار آتش‌نشان که دوره های مختلفی برای جستجو میبیند آواربرداری نیست، یعنی اگر زنده و مرده ای در محل حادثه وجود نداشت کارگرهای شهرداری اینکار را انجام می دادند و نیازی به نیروی متخصص نیست.

سعیدی:  عملیات زنده یابی بیشتر به صورت رفع تکلیف انجام شد. ما در عملیت نجات اهمال کردیم و فکر کنم دلیلش هم کم تجربگی است.

47237