پرهیز از باخت-باخت

تفاهم نامه هسته ای لوزان را نه صرفا از زاویه برد-برد که مبنای ارزیابی های موجود است بلکه از زاویه و احتمال باخت-باخت هم باید بحث کرد. در اینجا، دو طرف اصلی مذاکره یعنی ایران و آمریکا، عمدتا برای پرهیز از بدترین باخت (تداوم منازعه و نهایتا جنگ) از بهترین برد (دستیابی به حداکثر منافع هسته ای) صرفنظر کرده اند.

برای ایران بهترین برد تداوم فعالیت های غنی سازی اورانیوم با ظرفیت بالقوه سانتریفیوژهای موجود یعنی حدود 20000 عدد است. برای آمریکا بهترین برد توقف غنی سازی اورانیوم در خاک ایران برای به صفر رساندن ریسک تسلیحاتی شدن است.

برای ایران بدترین باخت تداوم ائتلاف بین قدرت های بزرگ، تداوم و افزایش تحریم ها و نهایتا جنگ است. برای آمریکا بدترین باخت احتمال تسلیحاتی شدن ایران، بهم خوردن توازن قدرت به ضرر متحدان منطقه ای اش و در راس آنها رژیم اسرائیل و یک حرکت نظامی احمقانه از سوی این رژیم و نهایتا اجبار آمریکا برای ورود به جنگ است.

کل منازعه در روند مذاکرات عمدتا بر مبنای منطق استراتژیک فوق شکل گرفته است. یعنی مسئله اعمال تحریم ها و قطعنامه های شورای امنیت، رقابت های منطقه ای و ژئوپلتیک، ائتلاف سازی های سیاسی، حق و حقوق کشورها در ان. پی. تی، مسئله بازرس های آژانس بین المللی انرژی اتمی و غیره بر این مبنا بوده اند. دو طرف هم تمام سعی خود را کرده اند تا منافع خود را به بهترین برد نزدیک کنند.

اما نیاز به پرهیز از بدترین باخت که همان تداوم منازعه و ورود اجتناب ناپذیر به شرایط جنگ است منجر به دستیابی به چارچوب توافقی موجود شده که در طول 13 سال گذشته یعنی از زمان شروع مسئله هسته ای ایران وجود داشته، اما اکنون به نقطه بسیار حساس خود رسیده است.

وظیفه اصلی دولت های مسئول در صحنه روابط بین الملل پرهیز از جنگ به هر نحو ممکن است. بر این مبنا، دولت ها در تعامل با دیگران به دنبال رشد اقتصادی، توسعه پایدار و کامیابی برای ملت های خود هستند. لازمه این امر وجود صلح و ثبات در محیط امنیتی یک کشور است که خود البته ضرورت افزایش پایه های نقش و قدرت ملی را مطرح می کند. جنگ بدترین سناریو برای دو ملت ایران و آمریکا است.

بر این مبنا، دو طرف اصلی درگیر در مذاکرات یعنی ایران و آمریکا سعی کرده اند تا تمامی راهها و سناریو های موجود غیر از چارچوب موافقت شده در لوزان را به نوعی به احتمال تداوم منازعه از طریق تداوم تحریم ها یا برخوردهای سیاسی-امنیتی بین دو کشور در منطقه مرتبط کرده و در نهایت منطق توافق را بر مبنای بردی قرار دهند که بیش از هر چیز مانع از جنگ می شود.

باراک اوباما بلافاصله در جمع رساناها حاضر و در یک نطق نسبتا طولانی تاکید کرد که از میان تمامی راه حل های موجود، این بهترین راه حل ممکن برای پرهیز از جنگ و حفظ امنیت و منافع ملی آمریکا است. بخش عمده ای از استدلال های دکتر روحانی و دکتر ظریف در جمع رساناها بر مبنای سودمندی این توافق در شکستن ائتلاف سازی برای تحریم ها و تاکید بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران بود.

از زمان امضای این بیانیه، مقالات متعددی از سوی متخصصین و روشنفکران آمریکایی در مورد ضرورت و سودمندی دستیابی به این توافق با ایران نوشته شده که خود نشان از پویایی و اهمیت فوق العاده مسئله هسته ای ایران در معادلات صلح و امنیت بین المللی از زوایای مختلف اقتصادی، سیاسی و استراتژیک دارد و البته اینکه هنوز چالش های زیادی برای دستیابی به توافق نهایی تا تیرماه جاری وجود دارند.

در داخل کشور هم بحث های متعددی در زمینه تناقض موجود در تعابیر و تفاسیر، اینکه این یک تفاهم است یا یک توافق، آیا یک مرحله ای است یا دو مرحله ای، آیا توازن در امتیازات وجود دارد، آیا تحریم ها لغو می شوند یا تعلیق و غیره- وجود دارد که همگی نشانگر پویایی موضوع هسته ای در سیاست داخلی ایران است. خود این مسئله مثبت است و نشان از اهمیت فوق العاده مسئله بر منافع ملی کشور که این خود پیام جدی برای طرف های درگیر مذاکره در ادامه دارد.

اینگونه هم نیست که چارچوب مورد توافق هسته ای با قدرت های جهانی در این نقطه به سادگی بدست آمده باشد یا اینکه امتیازات داده شده الزاما به اندازه کافی برای ایران متوازن نیست. تجربه و تاریخ روابط بین الملل نشان می دهد که ملت ها سالها در برابر قدرت های بزرگ ایستادگی می کنند و تنها در لحظه ای به پیروزی می رسند که طرف مقابل از مصمم بودن آنها در دسترسی به خواسته ای خود اطمینان حاصل کند و اینجاست که قدرت ها حاضر می شود حداکثر امتیاز ممکنه را داده و نقش ملت ها را بپذیرند.

برای کشورمان حفظ فعالیت های هسته ای متعادل و غنی سازی مستقل از طریق توافق با قدرت های جهانی و همزمان پرهیز از جنگ خود یک دستاورد ملی است. این تحول جایگاه ایران را در نزد افکار عمومی جهان تقویت می کند و برمشروعیت نقش ایران در برقراری صلح و امنیت منطقه ای از جمله یافتن راه حل های سیاسی برای بحران های عراق، سوریه و اخیرا یمن می افزاید.

ضمنا این توافق در زمانی اتفاق می افتد که منطقه خاورمیانه در شرایط بی ثباتی و تضعیف دولت های رقیب قرار دارد. این خود بر ارزش و منفعت مشارکت با ایران در مسائل اقتصادی و سیاسی-استراتژیک در نزد غرب، منطقه و جهان می افزاید.

منبع: صدا، شماره 30، 22 فروردین 1394