درباره مذهب رسمى كشور عمان كه اباضيه است :
اِباضیّه، یا اَباضیّه، فرقه‌ای منسوب به عبدالله بن اباض تمیمی و از کهن‌ترین فرق شکل گرفته در بین مسلمانان. با اینکه این فرقه در برابر اکثریت مسلمانان (اهل سنت و تشیع) گروه کوچکی به‌شمار می‌آید، ولی از لحاظ تاریخی و شناخت اعتقادات فرق و مذاهب، دارای اهمیت بسیار است. باورمندان به این فرقه در عمان، زنگبار و شمال آفریقا زندگی می‌کنند.
اگرچه اباضیان را از خوارج دانسته‌اند و در برخی اندیشه‌ها همراه خوارجند، اما متأخرین اباضیه از اینکه آنان را از خوارج بدانند، ابا دارند. آنان در تقابل با دیگر مسلمانان راهی معتدلانه‌تر از خوارج پیش گرفته‌اند.
جوامع اباضی تاکنون در انزوای نسبی به‌سر برده و آن‌چنان‌که باید، شناخته نشده‌اند. ظاهراً اباضیان تنها گروه باقیمانده از خوارج‌اند، اما چنانکه از منابع بر می‌آید، صُفریان (گروهی دیگر از خوارج) نیز تا نیمه سدهٔ ۵ق/۱۱م در سرزمین‌های اسلامی می‌زیستند.که سرانجام در اباضیه محو شدند.
اباضیان در سده‌های گذشته در پهنه‌ای بسیار گسترده -حتی در اندلس- می‌زیستند و گروه‌هایی از آنان تا کنون مانده‌اند و در عمان، زنگبار و شمال افریقا سکونت دارند.
عمان: امروزه مذهب عموم قبایل و مردم عمان اباضی است و قابوس، سلطان این کشور نیز بر همین مذهب است، گرچه رهبر مذهبیِ ملت به‌شمار نمی‌آید.
زنگبار: در زنگبار مسلماً زمانی گروه‌هایی بسیار اباضی مذهب بوده‌اند، لیکن امروزه ظاهراً شافعی مذهب‌اند و فقط خانوادهٔ حاکم و نزدیکانشان اباضی‌اند. در تانزانیا هم زمانی اباضیانی بوده‌اند و شاید امروز هم باشند.
شمال آفریقا: مذهب اباضیه در میان قبایل بربر شمال افریقا هم نفوذ چشمگیری داشته است و هم‌اکنون در جبل نَفوسه و زواره (طرابلس)، جزیره جِربه (تونس) قبایل وادی میزاب (الجزایر) زندگی می‌کنند.
مومباسا: شاید چند گروه منزوی و دورافتاده دیگر هم از اباضیان در مناطقی چون مومباسا (در کنیا) وجود داشته باشند.
نامهای اباضیان
اباضیه خود را اهل‌الحق، اهل‌الدعوه، اصحاب‌الدعوه، اهل‌الوفاق، و مذهب یا فرقه خود را الدعوه، مذهب‌الحق، فرقه‌المحقه و فرقه‌الناجیه می‌خوانند. اینان مذهب خود را کهن‌ترین مذهب اسلامی، نزدیک‌ترین مذهب به عصر نبوّت و در عین حال نزدیک‌ترین مذهب به روح اسلام می‌دانندو معتقدند که چون اهل حق‌اند، سرانجام مذهبشان پیروز خواهد شد.
چنین ادعاهایی مخصوص اباضیه نیست، ولی در میان خوارج این قول از بدیهیات است و اینان آنچنان بر حقانیت خود تأکید داشته‌اند که جز خود را کافر انگاشته‌اند. اگرچه در نظر همگی ایشان کفر دارای یک معنی نیست.
* شيخ احمد بن حمد الخليلى مفتى اباضيان
نزدیکی به اهل سنت
وجود اعتدال نسبی و دوری از افراط در اباضیان موجب شده است که آنان نزدیک‌ترین فرقهٔ خوارج به اهل سنت به‌شمار آیند.
در طول زمان بعضی از گروه‌های اباضیه به اهل سنت نزدیک‌تر هم شده‌اند، تا جایی که اکنون اباضیان لیبی و تونس تفاوت اندکی با اهل تسنن دارند، اما اباضیان الجزایر و عمان تا حدود قابل ملاحظه‌ای بر راه و رسم قدیم اباضی پابرجا مانده‌اند.
انکار انتساب به خوارج
اباضیان که از همان آغاز با بعضی از تندروی‌های خوارج سازگاری نداشتند، انتساب خود را به خوارج انکار کرده‌اند. مورخین برجستهٔ اباضی همچون برّادی در جواهر المُنْتَقات و شماخی در کتاب السیر، تاریخ پیدایش فرقهٔ اباضی را به زمان خلافت عثمان می‌رسانند و آن را قدیم‌تر از خروج خوارج در اردوی حضرت علی(ع) می‌شمارند و علت حرکت مخالفت‌آمیز اباضیه در مقابل عثمان را هم اعمال خلاف او که منجر به قتلش شد، می‌دانند به هر حال اباضیهٔ کنونی این را که در زمرهٔ خوارج شمرده شوند، ظلمی به خود می‌انگارند و خود را بیگانه‌ترین گروه نسبت به خوارج می‌شمارند.
نخستین اباضیان در این مسائل تا این اندازه حساسیت از خود نشان نمی‌دادند و حتی خود را دوستدار محکّمهٔ نخستین می‌خواندند درجینی در طبقهٔ اول مشایخ اباضی، بعد از صحابهٔ حضرت رسول(ص) نخست از عبداللـه بن وهب راسبی نام می‌برد و حِرقوص بن زهیر را پس از او در همان طبقه قرار می‌دهد ، و اینان از اولین رهبران و زعیمان خوارج بودند که در قضیهٔ تحکیم بر حضرت علی خروج کردند.
تعریف خوارج نزد اباضیه
اباضیه لفظ خوارج را به کسانی که بر حضرت علی(ع) شوریدند یا از وی کناره گرفتند، اطلاق نمی‌کنند، بلکه بنابر اعتقاد ایشان خوارج کسانی‌اند که از اسلام خارج شوند، و خروج از اسلام یا با انکار یکی از احکام ثابت و قطعی دین یا با عمل آنچه قطعاً خلاف نصوص احکام دینی که خود همان انکار است، تحقق می‌یابد. به نظر آنان نزدیک‌ترین فرقه به این معنی ازارقه هستند که دماء مسلمین و اموال ایشان و سبی زنان و فرزندان آنان را حلال می‌شمرند. چنانکه ابن اباض خود در نامهای به عبدالملک بن مروان، صریحاً از ابن ازرق و اتباعش تبری می‌جوید و ایشان را کافر می‌خواند.
اباضیه همچون خوارج دیگر معتقدند که امامت حقی شرعی است و تردید در آن جایز نیست و مدعی‌اند که حضرت علی(ع) با قبول حکمیت در این حق ، شک کرده است، پس بیعت او از گردن مردم برداشته می‌شود و آنان اختیار می‌یابند که خلیفه‌ای دیگر برگزینند اباضیان امروز اهل نهروان را می‌ستایند و برخلاف نظر اکثریت قاطع مسلمانان حضرت علی(ع)را در جنگ با ایشان محق نمی‌انگارند.
نظریات اباضیه دربارهٔ دیگر خلفای راشدین نیز با آراء سایر خوارج یکسان است. ابن اباض در نامهٔ خود به عبدالملک بن مروان، عثمان را به سبب بدعت‌هایش در دین و اینکه از راه و روش اسلاف دوری جسته بود، نفی می‌کند و روش او را خلاف سنت نبى اکرم(ص) می‌داند.
اباضيه خود از سيزده گروه تشكيل مى گردند كه مهمترين وبيشترين تعداد آنان وهابيه يا وهبيه است كه به امامت عبد الوهاب معتقدند.
اباضیه اساس حکومت را بر مذهب می‌گذارند و حکم را از آنِ خداوند می‌دانند، زیرا مذهب اباضی چون دیگر مذاهب خوارج بر پایهٔ «لاحکم الاللـه» بنا شده است.امامت را خلافت حضرت رسول(ص) در اقامهٔ دین و حفظ اسلام تعریف است و نصب امام عادل را واجب می‌دانند، زیرا امر به معروف و نهی از منکر و اقامهٔ حدود و قیام به عدل و انصاف و دفع تجاوز واجب است.
عبدالملک بن مروان، صریحاً از ابن ازرق و اتباعش تبری می‌جوید و ایشان را کافر می‌خواند.
اباضیه همچون خوارج دیگر معتقدند که امامت حقی شرعی است و تردید در آن جایز نیست و مدعی‌اند که حضرت علی(ع) با قبول حکمیت در این حق ، شک کرده است، پس بیعت او از گردن مردم برداشته می‌شود و آنان اختیار می‌یابند که خلیفه‌ای دیگر برگزینند اباضیان امروز اهل نهروان را می‌ستایند و برخلاف نظر اکثریت قاطع مسلمانان حضرت علی(ع)را در جنگ با ایشان محق نمی‌انگارند.
نظریات اباضیه دربارهٔ دیگر خلفای راشدین نیز با آراء سایر خوارج یکسان است. ابن اباض در نامهٔ خود به عبدالملک بن مروان، عثمان را به سبب بدعت‌هایش در دین و اینکه از راه و روش اسلاف دوری جسته بود، نفی می‌کند و روش او را خلاف سنت نبى اکرم(ص) می‌داند.
اباضيه خود از سيزده گروه تشكيل مى گردند كه مهمترين وبيشترين تعداد آنان وهابيه يا وهبيه است كه به امامت عبد الوهاب معتقدند.
اباضیه اساس حکومت را بر مذهب می‌گذارند و حکم را از آنِ خداوند می‌دانند، زیرا مذهب اباضی چون دیگر مذاهب خوارج بر پایهٔ «لاحکم الاللـه» بنا شده است.امامت را خلافت حضرت رسول(ص) در اقامهٔ دین و حفظ اسلام تعریف است و نصب امام عادل را واجب می‌دانند، زیرا امر به معروف و نهی از منکر و اقامهٔ حدود و قیام به عدل و انصاف و دفع تجاوز واجب است.
۱٫ برای رسمیت یافتن و به حکومت رسیدن تفکر و اندیشة اباضیه در کشور عمان، افرادی همچون جابر بن زید، ابوعبیده مسلم بن ابی کریمه و ربیع بن حبیب فراهیدی تلاش‌های بسیاری کردند، تا اینکه جلندی بن مسعود توانست زحمات گذشتگان را به ثمر رساند و حکومت اباضیه را در عمان تشکیل دهد؛
۲٫ دورة اول امامت اباضیه با روی کار آمدن جلندی بن مسعود در سال ۱۳۲ق آغاز گردید. او شخصیتی حق‌گرا و عادل بود که دولت عمان را از دست اهل ستم بازستاند. در دوران وی نخستین تنظیمات اداری انجام گرفت. امامت وی با حملة سپاه عباسی و کشته شدن وی پایان یافت و پس از آن عمان دوباره به دست افراد ناکارآمد افتاد؛
۳٫ دورة دوم امامت اباضیه در عمان با قیام شبیب بن عطیه در سال ۱۷۷ق آغاز شد و تا سال ۲۸۰ق ادامه یافت. این دوره را می‌توان دورة اوج شکوفایی اباضیۀ عمان در آن عصر دانست؛ زیرا اباضیه از اقتدار سیاسی، نظامی و دینی لازم برخوردار بود. جنگ‌های قبیله‌ای و حضور سیاسی مؤثر فقیهان اباضیه از ویژگی‌های دیگر این دوره به شمار می‌آید. این دوره با حملة سپاه عباسی در سال ۲۸۰ق و کشته شدن امام اباضی به پایان رسید؛
۴٫ از سال ۲۸۰ به مدت حدود چهل سال، عباسیان بر عمان تسلط داشتند و اباضیه از قدرت سیاسی و فرهنگی کمتری برخوردار بودند؛
۵٫ دورة سوم امامت اباضی با روی کار آمدن سعید بن عبدالله در سال ۳۲۰ق آغاز شد. وجود حکومت‌های نیمه‌مستقل، ایجاد انشعاب در بین اباضیان، بالا بودن مقام قضاوت در نزد اباضیان، تعامل اباضیه با سایر حکومت‌ها و بلاد از آشکارترین ویژگی‌های این عصر است؛
۶٫ حضور استعمارگران در منطقه و به‌ویژه در عمان و اقتدار نداشتن ارگان امامت در جامعة دینی و سیاسی قرن نهم و دهم هجری، باعث استقرار دولت‌های غربی در این کشور شد؛
۷٫ تمرکز جمعیتی اباضیۀ کنونی در کشور عمان است، اما در مناطق دیگری همچون الجزایر، لیبی، تانزانیا، زنگبار، روآندا و بوروندی نیز پیروانی از این فرقه زندگی می‌کنند؛
۸٫ اباضیه در عصر ما از نظر سیاسی و اجتماعی فعال بوده و تأثیراتی بر تاریخ سیاسی معاصر کشور عمان و منطقه خلیج فارس داشته است. افرادی همچون شیخ احمدبن حمد الخلیلی، شیخ ابوالیقظان و ابراهیم بیوض از عالمان و بزرگان این مذهب در عصر ما هستند.
اباضیان از مبلغان برای اشاعۀ اندیشۀ اباضی و ادامۀ حیات خود بهره می‌برند. رابطۀ پیروان این فرقه با دیگر فرقه‌های اسلامی به‌ویژه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت خوب و مناسب است.
هم اكنون مفتى كشور عمان ، شيخ احمد بن حمد الخليلى است كه فردى ميانه رو بشمار آمده وروابط خوب ودوستانه اى با شيعيان دارد.
وى متولد زنگبار در سال ١٩٤٢ ميلادى مى باشد كه نياى او قاضى القضات زمان خود بوده واز خاندان علم و اعيان ولايت بهلا از استان داخليه در عمان بشمار مى آيد. وى فردى داراى تحصيلات فقهى وحوزوى در مذهب اباضيه بوده وكتابهاى متعددى را به نگارش در آورده است كه در اين ميان جواهر التفسير وى از شهرت خاصى برخوردار است.
نخستين بار با اين شخصيت در سال ١٣٧٦ شمسى در مكه آشنا شده ودو شب را با وى نشست داشتم. دوره تفسير جواهر را براى اينجانب به همراه كتابهاى الاجتهاد ونيز الفتاوى را در همان هنگام ارسال نمود. سلطان قابوس احترام خاصى را براى وى قائل مى باشد.
همانطور كه اشاره نمودم ، مذاهب در اين كشور مورد احترام بوده وشيعيان كه از اقليت بسيار اندكى تشكيل شده اند ، مورد احترام بوده ودر انجام شعائر خود از آزادى كامل برخوردارند. شیعیان به تعداد زیادی در شهرهای مختلف و بیش از 20 روستا پراکنده شده اند. عمان کشوری است که آزادی دینی را به رسمیت شناخته بر این اساس شیعیان دارای آزادی برگزاری آموزه های دینی و مذهبی هستند. گذشته از آن که خود دارای علمای دینی هستند، علمای زیادی از نقاط مختلف کشور برای آموزش آموزه ها و برگزاری مراسم حسینی به این کشور وارد می شوند.
کشور عمان حدود 5 میلیون و 600 هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد بنا به اطلاعات موجود 100 هزار نفر شیعه هستند، نزدیک به 50 مسجد و 70 حسینیه برای خود دارند و با وجود جمعیت کم، دارای نفوذ سیاسی و به خصوص اقتصادی زیادی هستند.
شیعیان در عمان به سه گروه تقسیم می شوند.
١- گروهی «اللواتیه» هستند که ثروتمندترین طبقه های جامعه عمان به شمار می روند و بسیاری از پست های دولتی را در اختیار دارند. گروهی بر این عقیده اند که این گروه از عمانی ها حدود 50 سال قبل از شبه جزیره هند برای تجارت به عمان وارد شده بودند اما بعد از آن در این کشور ماندگار شدند. این گروه از شیعیان برای خود جامعه ای جداگانه ایجاد کرده اند و بر بازارهای عمان مسلط شده اند و گروهی از آنها به کارهایی اداری روی آورده اند. به دلیل موقعیت مناسب اقتصادی و مسافرت های آنها به هندوستان و دیدار از حوزه ی علمیه در قم و زیارت مستمر عتبات در عراق، این گروه از شیعیان به اوضاع و احوالات موجود در کشورها مسلط هستند و از موقعیت های جهانی مطلع شده اند.
٢- گروه دیگری از شیعیان نیز در عمان زندگی می کنند که به «بحارنه» معروف هستند، به دلیل مظلوم واقع شدن شیعیان در طول تاریخ بسیاری از این شیعیان مجبور شدند از سایر مناطق عربی حوزه خلیج فارس در شمال به مناطق جنوبی مهاجرت کنند. اغلب آنها به بحرین، الاحسا، القطیف، بصره و گروهی دیگر به خوزستان وارد شدند و با سکونت در این اماکن به تجارت پرداختند.
با وجود آن که این گروه از شیعیان از گروه قبلی بسیار کمتر بودند اما منابع خبری گویای آن است که آنها دارای نفوذ سیاسی وسیعی هستند و در دربار سلطانی اشتغال دارند، یکی از آنها در سال 1970 وزیر بهداشت بوده است. همچنین اولین سفیر عمان در آمریکا یک شیعه بوده است.
«لجینه بنت محسن حیدر درویش» یکی از زنان شیعی عضو مجلس عمان است که در سال 2006 توسط مجله « فوربس» در ردیف 100 شخصیت تاثیر گذار در جهان معرفی شد.
٣- گروه سومی از شیعیان نیز وجود دارند که فارس زبان هستند و از کشور ایران به عمان مهاجرت کرده بودند. این گروه از شیعیان امروز دارای مساجد، حسینیه ها و موسسات خیریه خاص خود مانند صندوق های قرض الحسنه و کمک به یتیمان و اداره اوقاف جعفری هستند و یکی از مهم ترین قبایل شیعی در عمان محسوب می شوند که بسیاری از آنها به دستگاه دولتی وارد شدند.
با وجود آنکه شیعیان در عمان اقلیت هستند، اما در راس هرم اقتصادی قرار می گیرند. بسیاری از آنها دارای طرح های صنعتی، تجاری و اقتصادی بزرگی هستند. برخی از آنها نیز در سرمایه گذاری در طرح های بزرگ ملی نیز شرکت می کنند، انتخاب وزیر امور تجارت و صنعت از میان شیعیان یکی از دلایل نفوذ اقتصادی و صنعتی آنها است.
شیعیان از قدرت های موثر و فعال جامعه عمان در زمینه های بازار، اقتصاد و صنعت محسوب می شوند، علاوه بر آن، شیعیان از جمله گروه های فرهیخته جامعه عمان هستند که دوست دارند در تمام امور فرهنگی جامعه شرکت کنند و بسیاری از آنها برای تکمیل تحصیلات خود به کشورهای آمریکا، انگلستان و برخی از کشورهای اروپایی سفر کردند، گذشته از آن با دیگر گروه های دینی در برادری و دوستی کامل زندگی می کنند.
اهل تسنن و شیعیان دارای زندگی مسالمت آمیز هستند، و بهترین دلیل آن، کنار هم قرار گرفتن مساجد اهل تسنن و مساجد شیعیان است که هر کدام از آنها هر روز اذان را به شیوه خود بیان می کند. صدور فتوای مجوز ازدواج اهل تسنن با شیعیان نیز بهترین دلیل برای دوستی و محبت میان این دو گروه و زندگی مسالمت امیز میان آنهاست.
از آنجا که قانون اساسی عمان آزادی دینی را برای تمام افراد ساکن عمان ضمانت کرده است، شیعیان هر ساله مراسم شهادت امام حسین(علیه السلام) و یاران و خانواده اش را در مساجد و حسنیه ها بر پا می کنند و دیگر مذاهب همراه با شیعیان در صفوف عزاداری حسینی قرار می گیرند.
هم اینک شيعيان عمان در شهرهای مسقط، باطنه، مطرح، سويق، خابوره، مسندم و صور زندگی می‌کنند ولی بیشتر تمرکز آنان در مسقط و استان ساحلی باطنه است. سه وزیر این کشور و شهردار مسقط نیز، شیعه هستند. مسجد الرسول الاعظم(ص)؛ مسجد شیعیان در پایتخت عمان است که مشرف بر اقیانوس هند می باشد.
نظر شما