نانوشته‌های همایش بین‌المللی خلیج‌فارس

بیست و دومین همایش بین المللی خلیج فارس روز دوشنبه اول آبان ماه در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه برگزار شد. این دور از همایش در مقايسه با ادوار گذشته با تفاوتهای قابل توجهی درشکل ودرمحتوی همراه بود.

یکی از مهم‌ترین تفاوتها را می توان در بحث انعکاس رسانه ای همایش دانست.از انجا که این همایش بدون حضور خبرنگاران برگزار شد از مطالب مطرح شده در جلسات مختلف همایش اطلاعاتی در اختیارعلاقمندان به تحولات خلیج فارس قرار نگرفته است. نظر برگزار کنندگان همایش براین بوده است که کنفرانس بر اساس قاعده چاتم هاوس برگزار می شود. بر این اساس مطالب ارائه شده افراد نظرشخصی آنان بوده و شرکت کنندگان دولت یا سازمان خود را نمایندگی نمی کنند ( که البته این موضوع یک تعارف قراردادی است ) و سایر شرکت کنندگان هم نمی توانند مطالب کنفرانس را به نام افراد نقل کنند لذا در اینجا مطالب کلی کنفرانس را بدون نام بردن از افراد به صورت گزاره های کلی می آورم تا علاقمندان به مباحث خلیج فارس از مباحث مهم کتفرانس اطلاع حاصل کنند.

در این کنفرانس همانند سایر کنفرانسهای خلیج فارس مباحث بسیار متنوعی از نام خلیج فارس تا شرایط سیاسی ، اقتصادی کشورهای منطقه و موضوعات مربوط به راهبردهای قدرتهای بزرگ در خلیج فارس مطرح شد. یکی از سخنرانان عرب در بحث نام خلیج فارس گفت: نامها واقعیتهای تاریخی و جغرافیایی هستند خلیج مکزیک ، خلیج فنلاند ، دریای عمان و شط العرب ارتباطی به موضوعات سیاسی ندارند و ما نباید در نامهای تاریخی و جغرافیایی اختلاف داشته باشیم. اما متاسفانه ما دچار شرایطی شدیم که فاصله ما ها دارد از هم بیشتر می شود. ما که داشتیم به ایران می آمدیم انگار می خواستیم از دیوار برلین عبور کنیم. این شرایط برای هیچ طرف خوب نیست باید به این موضوع فکر کرد. مردم کشورهای ما سالهای سال با هم در تجارت و رفت و آمد بودند و در کنارهم زندگی کرده اند چرا باید الان چنین فضایی داشته باشیم ؟ ما در دین و فرهنگ و تاریخ مشترکات زیادی داریم . مشترکات ما بیش از 90 در صد و اختلافات ما 5 در صد است چرا ما وقتی بهم می رسیم از اختلافات شروع می کنیم ؟

موضوع مهم دیگری که از جانب برخی از شرکت کنندگان از جهان عرب مطرح شد تاکید بر این نکته بود که یکی از مشکلات جهان عرب با ایران آن است که مخاطب واحدی در ایران ندارند و صداهای متفاوتی را از ایران می شنوند و همین موضوع باعث می شود که نتوانند سیاست مشخصی را در قبال ایران اتخاذ کنند و در ادامه برخی مشخص تر اظهار می داشتند که آنها با گفتمان انقلابی ایران مشکل دارند و به نوعی از آن ترس دارند.

در پاسخ به مطالب فوق از طرف برخی شرکت کنندگان ایرانی مطالب مختلفی گفته شد که وجه مشترک پاسخ ها این بود که ایران کشور نهاد هاست و در ایران اشخاص نیستند که تصمیم نهایی را اتخاذ کنند بلکه نهادهای قانونی ایران از رهبری و ریاست جمهوری تا دولت و مجلس و دیگر نهادهای تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی هستند که بر اساس شرح وظایف قانونی خود در روندهای تصمیم سازی و تصمیم گیری مشارکت دارند لذا برای شناخت سیاست ایران در منطقه مناسب است با رویکردی نهادگرایانه راهبردها و سیاستهای ایران را درمنطقه تجزیه و تحلیل نمود تا واقعیت سیاست خارجی ایران شناخته شود. جمهوری اسلامی ایران از این که گفتمان انقلاب اسلامی سیاست خارجی کشور را پیش برد افتخار می کند و هم زمان تاکید دارد گفتمان انقلاب اسلامی چیزی جز تاکید بر استقلال کشورها از وابستگی به قدرتهای بزرگ و تلاش برای همگرایی منطقه ای نیست.

موضوعات مهم دیگری که در کنفرانس خلیج فارس مطرح شد طرح مسایل عراق ، سوریه و موضوع کردستان بود که مباحثی گسترده و متنوعی را در بر می گرفت ولی موضوع حساسی که مورد بحث قرار گرفت موضوعی تحت عنوان "راهبرد امنیت پیرامونی رژیم صهیونیستی" بود. مدعای این بحث آن است که در حال حاضر رژیم صهیونیستی به جهت داشتن سلاح هسته ای و پیمان امنیت راهبردی با آمریکا عملا بقای خود را همانند سالهای ابتدای شکل گیری در تهدید نمی بیند ولی همچنان موضوع تهدید حیاتی خود را برای باج خواهی از جهان مطرح می سازد و با طرح گسترش روابط با اتیوپی ، یونان و کردستان ( در صورت استقلال ) تلاش دارد جغرافیای وسیعی را به عنوان حوزه امنیت پیرامونی خود مطرح ساخته و در آن جغرافیا مداخله نماید. هدف امنیت پیرامونی رژیم صهیونیستی تجزیه کشورهای منطقه و شکل گیری هویتهای جدید کشورهای قومی است و باید بدانیم که مرزهای جدید به معنی گسترش بی ثباتی در منطقه است. برای مقابله با این طرح تمامی شرکت کنندگان درهمایش بر موضوع ضرورت دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها و تغییر ناپذیر بودن مرزها تاکید داشتند.

در این همایش در کنار انتقاد از دیگران انتقاد از خود هم جایگاه با اهمیتی داشت و شرکت کنندگان از کشورهای مختلف سیاست گذشته یا حال کشورهای خود را مورد نقد قرار می دادند و معتقد بودند که در پی بهارعربی فضای غیر معقولی در خاورمیانه حاکم شد که در این فضا سیاستهای غلطی اتخاذ گردید که نتیجه آن خسارات انسانی و مادی فراوان است که در راس این خسارتها تلافات زیاد انسانی و خسارات مالی فراوان در سوریه است. در ادامه این بحث یکی از موضوعات شایان اهمیت توجه به موضوع بازسازی اجتماعی سوریه بود . این بحث بر این نکته تاکید دارد که آن چه در سوریه خسارت جبران ناپذیر است گسیختگی شیرازه اجتماعی است که مردم در مقابل هم قرار گرفته اند. بازسازی شهرهای سوریه با اختصاص منابع مالی ممکن است ولی جای بحث است که آیا بعد از ساخته شدن شهرها مردم قبلی به آن شهرها باز خواهند گشت یا نه ؟ زیرا عدم بازگشت مردم به شهرهای قبلی می تواند این شهرها را به ویرانه های دائمی تبدیل کند. بنابراین در سوریه بیش از بازسازی شهرهای نیاز به باز سازی اجتماعی داریم.از موضوعات مهم دیگر این بخش نقد سیاستهای گذشته ترکیه درعراق و سوریه و دعوت این کشور به همسویی بیشتر با سیاست های ایران بود که از دیدگاه برخی ازشرکت کنندگان همایش سیاست ایران در منطقه با واقعگرایی بیشتری همراه است.

یکی از دیگر از سخنرانان عرب اظهار داشت : جهان عرب با مشکلات متعددی چون توسعه نیافتکی ، رکود اقتصادی ، بیکاری ، مشکلات متعدد اجتماعی ، بیکاری جوانان و سطح گسترده بی سوادی روبرو است. این مشکلات ریشه های داخلی داشته وبه هیچ عنوان نمی توان کشورهای دیگر از جمله جمهوری اسلامی ایران را ریشه این مشکلات دانست. در حالی که شاهدیم برخی از کشورهای عربی با دامن زدن به فضای ایران هراسی مشکلات داخلی خود را فرافکنی می نمایند تا از پاسخ گویی به ریشه اصلی مشکلات که ناکارامدی نظامهای حاکم است فرار کنند.

حضور کم و معدود شرکت کننده از کشورهای عرب همسایه از ضعفهای اصلی این کنفرانس محسوب می شد که نشانگر این واقعیت است که متاسفانه به هر دلیلی ما در ایجاد ارتباط فکری و برقراری ارتباط با مراکز مطالعاتی و اتاقهای فکری کشورهای همسایه با مشکل روبرو هستیم. این موضوع مورد توجه شرکت کنندگان قرار گرفته و پیشنهاد داشتند که تلاش شود ارتباطات دانشگاهی و موسسلت علمی و پژوهشی مورد توجه کشورهای منطقه قرار گیرد تا در یک بازه زمانی بتوان ارتباطات مختلف بین کشورهای منطقه را گسترش داد.