«الله اعلم» در فرهنگ مردم ما

در این قسمت به کاربرد اصطلاح قرآنی " الله اعلم " در عرف محاوره فارسی پرداخته ایم.

یعنی خدا داناتر است. غالباً در محاوره، گوینده برای آن که ادب شرعی را رعایت کند، یا به نوعی خود را دارای ضرس قاطع و اطلاعات جامع نشان ندهد، می‌گوید: الله [یا والله] اعلم. احتمالاً مقتبس از آیه 124 سوره انعام است:
« الله اعلم حیث یجعل رسالته»
خداوند بهتر می‌داند که رسالتش را بر عهده چه کسی بگذارد.

گاه نیز می‌گویند:
« الله اعلم بحقائق الامور»
خداوند به حقایق امور داناتر است.
ان شاء الله (که گاه به غلط بر سر هم به صورت انشاء الله هم می‌نویسند)

یعنی اگر خدا بخواهد . در سوره کهف، چنین می‌فرماید:
« و هرگز در هیچ کاری مگو که من فردا کننده آن هستم. [و بگو] مگر آن که خدا بخواهد؛ وچون [ان شاء الله گفتن را] فراموش کردی [هنگامی که به یاد آوردی] پروردگارت را یاد کن و بگو باشد که پروردگار من مرا بهتر از این هم به راه آورد ».

به این آیه (یعنی آیه اول) آیه مشیت می‌گویند و به عمل گفتن « ان‌شاء الله » که لازمه توحید و ادب شرعی است، استثناء می‌گویند . مفسران و محمدبن اسحاق، صاحب سیره نبوی معروف،‌می‌گویند:

چون سوره کهف آمد،‌حضرت رسول (ص) بسیار شادمان شدند و با جبرئیل گلایه کردند که چرا مدتی از آوردن وحی تأخیر کرده است:
«جبرئیل ،‌علیه‌السلام ،‌گفت: ای محمد،‌ما به فرمان خدای عزوجل فرود می‌توانیم آمدن و سبب دیرآمدن من ای محمد، آن بود که چون کافران از تو سئوال کردند، تو ایشان را وعده دادی که فردا جواب سؤالهای شما باز دهم، و نگفتی ان شاء الله ».

در عرف امروز اسلام و تشیع هم مسلمانان این رسم مقدس الهی را پیگیرانه رعایت می‌کنند و هر چه را که به آینده و عزم و اراده‌ای در آینده مربوط شود، به قید زیبای ان‌شاء‌الله (که در تلفظ محاوره گاه به صورت « ایشالا» هم گفته می‌شود ) مقید و مزین می‌کنند . و بدین سان تکیه بر حول و قوه شخصی را ترک کرده، تکیه و توکل به خداوند می‌کنند.