ملازهی: ایران و پاکستان علایق و نگرانی‌های یکسانی دارند

محمد اکبری: پاکستان یکی از کشورهایی است که اشتراکات زیادی با ایران دارد و روابط دو کشور با فراز و نشیب های طی شده می تواند ظرفیت های بالقوه را عملیاتی کند. پاکستان به خاطر واقع شدن در منطقه ای پر تب و تاب و همچنین طی کردن مسائل مختلف در درون خود نیازمند رسیدن به ثبات پایدار در روابط خود با دیگر کشورها است. ایران کشوری است که در این روند می تواند با گسترش همکاری های خود با پاکستان بر فرایند ثبات پاکستان و همچنین افزایش همکاری ها تاثیرگذار باشد. مسئله ای که روحانی در سفر خود می تواند آنرا پیگیری کند. در این باره با پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل منطقه ای در حوزه پاکستان و هند گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

نظرتان در مورد روابط دو کشور ایران و پاکستان در فضای بعد از به قدرت رسیدن ترامپ چیست؟

حضور ترامپ بر مسائل هر دو کشور یعنی پاکستان و ایران تاثیرگذار خواهد بود. پاکستان کمکهای سالانه ای را از گذشته از امریکا دریافت می کرد، بخصوص کمکهای نظامی که در رقابتی که بین هند و پاکستان وجود دارد و قدرت نظامی برای پاکستان اهمیت زیادی دارد، کمکهای امریکا برای پاکستان از این لحاظ برای ارتش پاکستان موثر بوده و باعث تقویت آن می شد. اما ترامپ مواضع دیگری را مطرح کرده است و اکنون که بودجه امریکا در حال تنظیم است، ترامپ قصد دارد بخشی از هزینه های نظامی را افزاش دهد و کمکهایی را که به کشورهای مختلف می کرد را کاهش خواهد داد. از کشورهایی که باید از لحاظ این کمکها نگران باشد که بشدت کاهش یابد یا قطع شود پاکستان است و پاکستان از این لحاظ نگرانی هایی دارد.

نقطه دیگر اینکه پاکستان تسلیحاتی از قبیل اف 16 خریداری کرده بود و پول آن را هم پرداخت کرده بود که امریکایی ها حاضر نشدند این هواپیماهای پیشرفته را در اختیار پاکستان قرار دهد. در زمان اوباما بحثهای زیادی شد که توافق شده است این هواپیما را به پاکستان تحویل دهند که عملیاتی نشد و اکنون به نظر می رسد با توجه به مواضع ترامپ، فروش این تسلیحات به احتمال زیاد منتفی شود. بنابراین اگر سیاست های ترامپ را در ارتباط با پاکستان نگاه کنیم به نظر می رسد که آنها نگرانی هایی از موضع گیریهای ترامپ دارند. همچنان که دیدگاه ترامپ نسبت به ایران یک دیدگاه منفی است و به نظر می رسد که از زاویه عربستان سعودی و اسرائیل به ایران نگاه می کند.

در این فضا رابطه دو کشور ایران و پاکستان که نگاه تقریبا مشابهی به ترامپ دارند چگونه می تواند پیش رود؟

ایران و پاکستان مسائل مشترک زیادی دارند. اشتراکاتی از لحاظ امنیتی، اشتراکات دینی، مرزهای طولانی که مناطقی نا امن محسوب می شوند. مسئله مواد مخدر که هر دو با آن درگیر هستند، اوضاع افغانستان که نا آرام است و نا آرامی افغانستان از این مسئله برخوردار است که دو کشور نگرانی دارند به درون مرزهای آن سرایت کند. این مسائل باعث می شود دو کشور در موضعی قرار بگیرند که با هم همکاری های مختلفی در بخش های مختلفی داشته باشند. دو کشور در سازمان اکو حضور دارند، هر چند که آن سازمانی که انتظار می رفت تجارت بین کشورها را تسریع کند، متاسفانه موفق نبود، ساختارهای اقتصادی این کشورها به هم نزدیک است و تولیدات کالاهای یکسانی دارند که نمی توانند پاسخگوی نیازهای همدیگر باشند. مخصوصا تجارت هر کدام در درون اکو بسیار ضعیف است و تجارتشان بیشتر با کشورهای خارج از منطقه مانند اروپا و شرق آسیا سازماندهی شده است. اما به لحاظ سیاسی و امنیتی به نظر می رسد که زمینه های زیادی وجود دارد که با هم همکاری کنند. منتها یک بحثی که وجود دارد و منفی است وضعیتی است که در خاورمیانه شکل گرفته است. با پیغامهایی که پاکستان به عربستان سعودی داده و مسائلی که مطرح است ائتلاف هایی که شکل می گیرد یا می تواند شکل گیرد به گونه ای است که به اصطلاح جنبه ایدئولوژیک هم پیدا کرده است. یعنی کشورهای اهل سنت در یک گروه هستند و کشورهای شیعه مذهب در کنار ایران در یک قسمت قرار گرفته اند و در بعد بین المللی بعضی کشورها به روسیه نزدیک شده و بعضی از کشورها در حوزه امریکا تعریف می شوند.

به هر حال نمی شود گفت پاکستان از چارچوب تعریف شده خارج است. هر چند نواز شریف سیاست معتدلی داشت و سعی کرده بود که پاکستان را در موقعیتی قرار بدهد که در اختلافاتی که بین عربستان و ایران وجود دارد نقش میانجی را ایفا کند و تلاشهایی در زمینه کرد. هر چند که این تلاشها پاسخ های لازم را پیدا نکرد، ولی در کلیت به نظر می رسد که ضرورت ها و نیازهای دو کشور بخصوص در ارتباط با فرقه گرایی و رشد گروههای رادیکال که هم پاکستان و هم ایران را دچار مشکل کرده است. گروههای رادیکال در پاکستان با ارتش آن در منطقه وزیرستان درگیر هستند و جنگ تمام عیاری بین آنها وجود دارد. هر روز یا هر هفته خبر بمب گذاری و عملیات انتحاری مخابره می شود و یا ترورهای هدف مندی صورت می گیرد. اینها مسائلی است که دو کشور را به هم نزدیک می کند و دو کشور مواضع یکسانی در این مسائل دارند و ترس مشترکی از جریانات رادیکال تروریستی می تواند دو کشور را به هم نزدیک کند.

سفر آقای روحانی به پاکستان را در این شرایط چگونه ارزیابی می کنید؟ ایران می تواند در مسائل افراط گرایی یا مسائل اقتصادی و خطوط لوله انرژی هماهنگی هایی صورت بدهد و نزدیکی هایی شکل گیرد که نتایج قابل ملموسی بوجود بیاد؟

به هر حال طبیعی است که در این موارد بحث ها و صحبت های جدی شود، اما بستگی دارد که تا چقدر بتوانند آنها را عملیاتی کنند. مسلئه خط لوله صلح مطرح است که پیچیدگی هایی وجود دارد. پاکستان در ابتدا تحت فشار امریکایی ها بود و اکنون هم این فشارها وجود دارد. پاکستانی ها مواضع چندگانه ای در این باره داشتند که ما آماده هستیم خط لوله را فعال کنیم ولی بعد مطرح کردند که مشکل مالی داریم و نمی توانیم خودمان تامین کنیم و باید وام بگیریم. این نشان می دهد که مشکلاتی وجود دارد که از مسیرهای دیگری هم نشات دارد. بخصوص که هندوستان هم خیلی مایل نیست که این خط لوله اگر تداوم پیدا کند از پاکستان رد شود. آنها مصر هستند که خط لوله از دریا رد شود و نمی خواهند که انرژی خود را بدست پاکستانی بدهند. چون رقابت هایی بین دو کشور وجود دارد و احتمال دارد که در مقطعی باعث شود که پاکستانی های جلوی لوله گاز را بگیرند، هر چند که ایرانی ها بتوانند تضمینهایی را به هند بدهند و آنها را قانع کنند. ولی در هر حال بحثی است که هنوز بجایی نرسیده و به هر حال هیچ کدام خود را کنار نکشیده است. پاکستانی ها می گویند ما با یک شرکت چینی صحبت می کنیم که هزینه را تامین کنند و در این موضوع شرکت کنند، به اضافه که در آینده ممکن است طرحی از بندر بادر یک خط دو دو ی گازی و نفت به طرف کاشفر کشیده شود، مسئله ای است که با توجه به افزایش نیازهای انرژی امید می رود که خط لوله صلح در آینده به طرف چین کشیده شود. بنابراین مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد اگر برطرف شود در مذاکراتی که آقای روحانی با نواز شریف خواهد داشت می تواند مطرح شود و شاید بتوان امیدوار بود که راه حلی پیدا شود. خط لوله تا مرز پاکستان کشیده شده است و توافق هم بین زرداوری در دولت گذشته شده بود که بقیه مسیر در خاک پاکستان کشیده شود و عملیاتی شود، ولی در هر حال هنوز عملیاتی نشده است. در بقیه موارد به نظر می رسد که می شود امیدوار بود که مذاکرات با توجه به اینکه منافع ، علایق و نگرانی های مشترک وجود دارد به لحاظ نظری صحبتهایی انجام شود و تا اندازه ای عملیاتی شود، بستگی به روابط کلی که در منطقه حاکم است هم دارد. نگرانی هایی هم وجود دارد که پاکستان در ارتباط با نفوذ هندوستان در منطقه دارد، مانند چابهار که ایران با هندی ها کار می کند که شاید در این مسائل تاثیرگذار باشد.
49312