با هدف جبران 4 سال تاخیر در تغییر فضای روابط با اعراب همسایه؛یا به دلیل شرایط بحرانی و نامساعد منطقه وشاید هم هردو!؟،اما با هر بهانه یی که صورت گرفته باشد ،سفر روز چهارشنبه گذشته (15 فوریه) حسن روحانی رئیس جمهور ایران به دو کشور همسایه عرب ،عمان و کویت، اتفاقی مهم در دیپلماسی منطقه یی ایران طی 12 سال گذشته به شمار می رود.روابط منطقه یی ایران حداقل در آنچه که به همسایگان عربش مربوط می شود،در حالت اثباتی همواره با آمیزه یی از حفظ فاصله، احتیاط و تامل طرفینی مواجه بوده است. احتمالا دیدگاهی رادیکال به نظر برسد،اما فراز و بیشتر فرود های این روابط کمتر در مسیری قرار داشته تا بتوان از آن به درکی قابل فهم و استراتژیک از یک رابطه پایدار دست یافت.هرچند وجود اختلافات کشور های دو سوی خلیج فارس به خودی خود امر تازه و تعجب آوری نیست، اما تنش ها و رویارویی های دو سال و نیم اخیر امری بی سابقه در سنت ناپایدار روابط آنها بوده است. یک مقام ارشد وزارتخارجه عمان که به سلطان قابوس بسیار نزدیک است اما ترجیح می دهد خودرا معرفی نکند می گوید"باید قبول کنیم نگرانی از حد معمول فراتر رفته است . از آنجا که ما با هردوطرف روابط خوبی داریم، حق داریم بیشتر نگران باشیم. ". او در پاسخ به این سوال که منظورش از هر دوطرف، ایران و عربستان است می گوید"شما اینطور فرض کنید!؟. متوجه باشید برادران ما درکویت و قطر نیز نگران هستند،ماباید کاری می کردیم".
اما حتی تا قبل از سال 2014، بین سال های 1991 تا2005 ایران و اعراب فصلی از مناسبات را تجربه کردند که مبنای آن بیشتر بر مناسبات شخصی استوار بوده تا بنیانی استراتژیک. روند تحولات بعدی تا پیش از روی کارآمدن حسن روحانی به وضوح نشان داد بن مایه مناسبات طرفین از استحکام خوبی برخوردار نبوده.برخی تحلیل گران امور دیپلماتیک و امنیتی منطقه معتقدند اینگونه ارزیابی ها از روابط ایران و اعراب شاید تا حدی درست باشد، ولی الزاما منعکس کننده همه واقعیت نیست. این کارشناسان عمدتا خوشبین می گویند تهران به جز مشکلاتی که با ریاض و منامه دارد، با دیگر پایتخت های عربی دارای مناسباتی ست که در مقایسه با آنچه باید باشد معمولی!،اما نسبت به گذشته بسیارخوب است. اینگونه ارزیابی های بر مبنای متغییر های تاکتیکی کمکی به ما در درک چرایی مشکلات فعلی نمی کند.در واقع مسئله این نیست تهران در مقایسه با گذشته اکنون در کجا قرار گرفته!؟. مسئله این است ""استراتژی نهایی و تکلیفی ایران برای آینده چیست؟".تا آنجا که به خاورمیانه و خلیج فارس مربوط می شود ایران از 3 جنبه تاریخی، ژئوپولتیکی و امنیت استراتژیک دارای منافعی بلند مدت در منطقه است.محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران می گوید ""طرف های ایران در منطقه که مشخصا از عربستان نام برده باید این موضوع را درک کنند"".اما راه کم هزینه آن برای دو طرف چیست؟..به باور من موضوع روابط ایران و اعراب تحت تاثیر دو سر متناقض یک جریان کلان منطقه یی قرار دارد. اول؛آیا امکان ایجاد روابطی پایدار و استراتژیک میان ایران و اعراب منطقه بدون عربستان وجود دارد؟. قطعا پاسخ منفی ست.دوم،اگر روابط با سعودی بهبود یابد(با در نظر گرفتن عکس این معادله) ایران می توان به داشتن یک رابطه خوب با سایر دولت های عرب امیدوار باشد؟. پاسخ قطعا مثبت است.مشکل این است جای پاسخ مثبت و منفی جابجا شده است.
از موضع سعودی ها هم این سوال مطرح است که اگر واقعا به دنبال ثبات، امنیت و روابط خوب در منطقه هستند آیا بدون در نظر نگرفتن نقش ایران می توانند به اهداف خود دست یابند؟. تیک زدن گزینه منفی هوش و ذکاوت زیادی نمی خواهد. به گفته محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران "عربستان باید از توهم كنار زدن و حذف نقش ايران در منطقه دست بردارد.تقسيم منطقه به نفع كسي نيست و امنيت و ثبات جهاني را تهديد خواهد كرد".این سخن معنا داری ست!.ما به درستی نمی دانیم حسن روحانی در سفر هفته گذشته خود به عمان و کویت دقیقا حل و فصل مسائل کشورش با عربستان را از چه مسیری دنبال کرده و آیا اساسا موضوع عربستان مطرح شده یانه؟ از اظهارات او و پاره یی مقامات عمانی و کویتی چنین استنباطی وجود دارد.یوسف بن علوی وزیر امورخارجه عمان پیش از سفر رئیس جمهور روحانی به بی بی سی عربی گفت" لزوما اینگونه نیست که ایران و عربستان همیشه با هم اختلاف داشته باشند، پیش تر نیز در مقاطعی اختلاف نظرهایی میان دو کشور وجود داشت که حل شده است".
تلاش تهران برای ترمیم روابط خود در منطقه قابل درک است. اما رابطه ارگانیک اعراب منطقه با ریاض، مسیررسیدن به روابطی مستقل، استراتژیک و معنا دار با هریک ازآنها را با مشکل جدی روبرو خواهد کرد. تهران به دیپلماسی واسطه یی کویتی ها و عمانی ها تا اندازه یی نیاز دارد و می تواند مقطعی به آنها امیدوار باشد.اما صرفا مقطعی وتا اندازه یی!. حلقه گمشده امنیت، ثبات و روابط راباید جایی میان ریاض و تهران جستجو کرد.matinmos@gmail.com
نظر شما