موضوع تکراری است؛ اما گفتن دارد. امروز، روز جهانی بیابان زدایی است. روزی که به نظر می رسد چه در جهان و چه اینجا در استان فارس، كه آن را به خاطر تنوع زيستگاهي، ايران كوچك مي نامند، محلی از اعراب نداشته باشد. طبیعی است که فصل مشترک بیابانزایی در فارس و جهان، «گرمایش جهانی» باشد که دارد به «تغییر اقلیم» هم می انجامد. اگرچه بسیاری از کشورهای جهان با بیمیلی وارد پیمان پاریس شدند تا زمین را از گرم شدن و در پی آن خشکیدن نجات دهند، تصمیم کنونی دولت آمریکا- یعنی آلاینده ترین کشور کره زمین- آینده این پیمان را مبهم کرده است. البته برخی گفتهاند «کره زمین پیش از ترامپ وجود داشته و پس از آن هم به حیات خود ادامه خواهد داد».از گرمایش جهانی و تاثیر آن بر افزایش بیابان زایی که بگذریم؛ اینجا در فارس چنان عوامل متعددی دست در دست هم داده اند که چشم انداز سبز استان بیشتر و بیشتر تبدیل به بیابان شود که شاید «گرمایش جهانی» این اندازه در بیابانزایی نقش نداشته باشد؛ از انبوه پروژه های عمرانی در دست اجرا در فارس گرفته؛ -که اغلب آنها متناسب با اقلیم این استان ساخته و پرداخته نشده اند- تا خشکسالی و از دست رفتن زیستگاه های طبیعی که البته در این هم نقش انسان پررنگ و انکار ناپذیر است.
دخالت مستقیم انسان
بگذارید از پروژه های عمرانی شروع کنیم که مستقیم ترین نوع دخالت انسان در طبیعت به شمار رفته و ساز و کار اکوسیستم را به زیان طبیعت و البته انسان به هم میزنند. از جمله اقدامات از این دست، می توان ساخت جاده های موازی در فارس را نام برد. در بسیاری از شهرستان های استان، برای دسترسی به یک شهر، دو یا سه راه ساخته شده که ساخت برخی از آنها، به گفته مسئولان محیط زیست، به اصرار نمایندگان دورههای گذشته مجلس بوده است. برای نمونه می توان ساخت جاده در دل جنگل های بکر کازرون را نام برد؛ بسیاری از درختان این منطقه به ویژه در دولت های نهم و دهم، برای ساخت جاده ای موازی با جاده کنونی شیراز- کازرون قطع شد. آنچه وضع این منطقه را آسیب پذیرتر می کند دسترسی بیشتر انسان - و البته خودرو- به مناطق بکرتر زیست محیطی است. اتفاقی که خود به خود طبیعت بکر این منطقه را از میان می برد. این در شرایطی است که جنگل های این منطقه از هجوم سوسک چوبخوار و شخم زیراشکوب رنج می برد و اکوسیستم آن به شدت شکننده شده است. این را می گویند، بیابانزایی از دل فارس. اما به همین محدود نمیشود؛ پتروشیمی های 11 گانهای که آب زیادی مصرف می کنند و دولت های نهم و دهم برای فارس مصوب کرده اند هم به نگرانی دیگری تبدیل شده اند. همین طور بهره برداری های معدنی. به ویژه در منطقه ای چون بهرام گور. نبی ا... مرادی، سرپرست اداره کل محیط زیست فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «در شرکت ایمیدرو نهایتا به اینجا رسیده اند که از 4 لکه در محدوده منطقه بهرام گور کارهای پی جویی را انجام دهند و در عوض همه مجوزهایی که از سال 84 برای این منطقه صادر شده، لغو شود؛ تاکنون اتفاق خاصی نیفتاده و مجوز خاصی داده نشده است».این سخنان اما نگرانیها بابت این منطقه را از میان نمی برد. تحقیقات مرکز مطالعات زمینشناسی و منابع معدنی جنوب کشور نشان دهنده وجود منابع بزرگ سنگ آهن در این منطقه است. جدای از خطراتی که بهره برداری از این معادن می تواند برای گونه های متنوع و بی نظیر جانوری منطقه بهرام گور داشته باشد، آنچه باعث نگرانی است بیابان زایی از این سمت استان است. در واقع این منطقه همواره به عنوان سدی در برابر بیابان زایی از استان های کویری همسایه، یعنی کرمان و هرمزگان بازی کرده و از میان رفتن این سد طبیعی می تواند پدیده رو به گسترش بیابانزایی در فارس را شدت ببخشد.
تالاب هایی که بیابان شدند
نمی توان از بیابانزایی گفت و از وضع تالاب های فارس سخنی به میان نیاورد. بارندگی های امسال خوب بود و شرایط را برای تالابها اندکی بهتر کرد. به ویژه تالابی چون مهارلو که تا امروز یعنی روز های پایانی خردادماه، آبدار است؛ اتفاقی بی سابقه در 10 سال اخیر. دریاچه پهناور بختگان به عنوان دومین دریاچه بزرگ ایران امروزه دیگر نه یک دریاچه که یک شوره زار است تا جایی که در اطلس های انتشارات گیتاشناسی هم به جای عنوان دریاچه برای بختگان از عبارت «شوره زار» استفاده میشود. اقلیم شوره زار هم البته دست کمی از بیابان ندارد. افزون بر این بسیاری از باغ های استان هم در حال خشکیدن هستند؛ نمونه اش انجیرستان استهبان که به دنبال شور شدن زمین و وزش بادهای نمکین از دریاچه های طشک و بختگان هر بار بیشتر خشکیده اند. این نگرانی وجود دارد که تالاب های فارس تبدیل به کانون های داخلی ریزگرد شوند. به ویژه از آن رو که جلوه های بیابانی در بسیاری از شهرستان های فارس خود را نشان می دهند. به ویژه در شهرستان های اطراف دو دریاچه بزرگ طشک و بختگان که بسیاری از باغ های اطراف را در معرض شور شدن و در پی آن خشکیدن قرار داده اند. حمید مصباح، پژوهشگر منابع طبیعی به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: «هرچه محیط مرطوب تر باشد آن منطقه از بیابانزایی فاصله بیشتری می گیرد. اثر خشکیدن این دریاچه را بر روی انجیرستان های اطراف می توان دید. این انجیرستان ها زمانی بخشی از آب مورد نیاز خود را از رطوبت دریاچه می گرفت».به باور او وجود حداقلی حقابه در دریاچه های بختگان و طشک می تواند به ایجاد رطوبت هوا کمک کند و به کاهش سرعت بیابانزایی بینجامد. با این همه، سال هاست که حقابه بختگان آزاد نشده است که البته با توجه به وضع سد درودزن و اینکه هم اکنون کمتر 70 میلیون مترمکعب آب قابل استفاده در آن ذخیره است، نمی توان گلایه ای را هم به شرکت آب منطقه ای مطرح کرد چراکه این آب برای آشامیدن مورد نیاز است و اگر رها هم شود، کشاورزان نمی گذارند آبی به دریاچه برسد. این است که وضع دریاچه های فارس به یک کلاف پیچیده تبدیل شده که عملا کسی هم برای تغییر این وضع کاری نمی کند.
مشاهده جلوه های بیابانی
در جای جای فارس
چندی پیش اعلام شد که جلوه های بیابانی در شهرستان های شیراز، ممسنی، سپیدان، کازرون و جهرم نمایان شده است. این در شرایطی است که 15 شهرستان استان، اقلیم بیابانی دارند. در این میان اداره کل منابع طبیعی فارس به عنوان متولی عرصه های طبیعی فارس دست به اقداماتی زده است بلکه از شدت این وضع بکاهد؛ مهرزاد بوستانی به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: «از مجموع 12 میلیون هکتار عرصه های طبیعی فارس، یک میلیون و 100 هزار هکتار عرصه بیابانی استان است؛ ما سال ها به عنوان یکی از استانهای دارای مناطق بیابانی به شمار می رفتیم ولی چون این مناطق به خوبی شناسایی نشده بود اعتباری برای کنترل گسترش آنها تخصیص پیدا نمی کرد».او ادامه می دهد: «ایستگاه مبارزه با بیابانزدایی را در برخی شهرستان ها ایجاد کرده ایم؛ همچنین در همه شهرستان ها استان که جلوه بیابانی دیده شده اقداماتی انجام داده ایم. اما بزرگترین کار ما در این زمینه طرح ترسیب کربن بوده است».در طرح ترسیب کربن، تلاش می شود دی اکسید کربن موجود در جو زمین با ایجاد پوشش گیاهی و حفظ پوشش گیاهی موجود کاهش یابد. در این زمینه سازمان ملل متحد هم با فارس همکاری میکند. این است که به نظر نمی رسد قرار باشد در مقابله با بیابانزایی در فارس اقدام دندانگیری مشاهده شود؛ اما اگر روزی فارس این اقلیم متنوع خود را از دست دهد و یک دست بیابانی شود، دودش در چشم چه کسانی می رود؟
46
نظر شما