مجتهدزاده: در برابر آمریکا نباید کوتاه آمد، بهانه هم نباید داد

ابوالفضل خدایی: تنها مدت کمی از ورود ترامپ به کاخ سفید می گذرد، اما دستورها وقانون های جنجالی وی در این مدت کوتاه، آتش اعتراضات را در آمریکا شعله ور و به دیگر نقاط دنیا سرایت داد. مقامات کشورهای مختلف هم در اعتراض به مواضع ترامپ از این قاعده مستثنی نشدند به طوریکه حتی قاضی های آمریکایی هم دست به سرپیچی از فرمان ترامپ درباره ممنوعیت ورود مسلمانان به این کشور شدند. در این میان مقامات کشورمان هم به اقدامات واکنش نشان دادند و به حق خود مبنی بر افزایش توان دفاعی و آزمایشات موشکی تاکید کردند.  دکتر پیروز مجتهد زاده مدرس دانشگاه و استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک پیامدهای این قوانین را با ما در میان گذاشته است.

نظرتان در مورد سیاست‌های مهاجرتی اخیر ترامپ مبنی بر ممنونیت ورود اتباع هفت کشور مسلمان چیست؟ 

نظری در مورد شش کشور دیگر ندارم، زیرا در این مورد ممکن است ترامپ بهانه ای داشته باشد و آن هم ممانعت از ورود مردم جنگ زده از این کشورها به ایالات متحده باشد. اما در مورد کشورما ایران چنین بهانه ای وجود ندارد و تنها بهانه مورد ادعای ترامپ جنبه ایدئولوژیکی ضد ایرانی دارد. این موضوع جدیدی در روابط ایران و آمریکا نبوده و نیست و ما در گذشته نیز شاهد بودیم که در زمان جورج دبلیو بوش این موضوع بهانه جویی های ایدئلوژیکی تا حدی بالا گرفت که از ملت ایران به عنوان "ملت تروریست پرور" یاد کردند.

پس از حادثه یازده سپتامبر در ادامه کنکاش های دولت آمریکا برای مقصریابی دیدیم که آنها خود اعلام کردند که تمام عوامل این حادثه از وهابیون تندرو و از اتباع سعودی، امارات متحده عربی و مصر بودند. اما هنگامی که قربانیان این حادثه برای احقاق حقوق خود به داگاه های آمریکا مراجعه کردند، این دادگاه ها به دستور دولت خود، مجوز پرداخت خسارت را از دارایی های بلوکه شده ایران دادند، که اقدامی شدیداً غیر اخلاقی و ضد انسانی، مبنی بر ملاحظات سیاسی خاورمیانه ای دولت آمریکا بود. رسانه های آمریکا نیز به خوبی ثابت کردند که عامل بی ثباتی و گسترش تروریسم در دهه اخیر، کشوری جز عربستان سعودی و پادوهای قطری و اماراتی آنها نیستد و بنده فکر نمی کنم در این زمینه، حتی در آمریکا نیز شخصی وجود داشته باشد که در این مورد تردیدی داشته باشد، جز روسای جمهور دست راستی افراطی که در خدمت صهیونیستی هستند مانند ترامپ. اوباما در این بین، ایران را مستقیماً حامی تروریسم معرفی نکرد، اما خواستار ثابت کردن و عمل کردن به عدم حمایت از تروریزم بود. لاجرم اقدام ترامپ در هیچ منطق پیش پا افتاده ای نمی تواند عملی در جهت تنبیه کردن دولت ایران باشد، زیرا به هیچ وجه پیش بینی نمی شود که اعضای دولت ایران در آینده به ایالات متحده آمریکا سفر کنند که ترامپ بخواهد از ورود آنها جلوگیری کند.

بنابراین این قانون شامل تنبیهاتی علیه ملت ایران می شود و دولت آمریکا برای اثبات ادعای خود مبنی بر ممانعت از ورود تروریست ها دست به چنین اقدامی زده است. متاسفانه سیاست های خاورمیانه ای آمریکا بر پایه حب و بغض و تبعیض نژادی بوده است و می بینم که تروریست های واقعی نه تنها در این سیاست در عمل تنبیه نمی شوند، بلکه تشویق هم می شوند.

اجرای مانور مشترک آمریکا و امارات متحده عربی نیز نمونه بارز اینگونه اقدامات است. ولی دولت تسامح و تساهلی ما که اصلا به تحریک آمیز بودن این مانورهای نظامی مشترک اعتراضی نمی کند تا در معادلات ژئوپولیتیکی طلبکار باشد و این طلب را در برابر اعتراض آنان به برنامه موشکی ما عرضه نماید و از راه توازنی ژئو-استراتژیکی برقرار نماید.

متاسفانه ما در برابر مانورهای ژئوپولیتیکی آمریکا و همدستانش در منطقه چیزی برای گفتن نداریم و دلیلش این است که هنگامی که صحبت از مبارزه با تروریسم اسلامی به میان آید، ترامپ دیواری کوتاه تر از دیوار ایران نمی یابد و اعلام می کند که از ورود اتباع ایرانی به کشور خودش جلوگیری خواهد کرد. بنده اخیراً در یکی از مطبوعات آمریکا مطلبی را دیدم که نظرم را بدان جلب کرد. در این مطلب آمده بود: "حیرت انگیز است در بین عاملان حادثه تروریستی یازده سپتامبر، هر نوع ملیتی از خاورمیانه حضور داشته است، جز ایرانی". به این ترتیب متهم کردن ایرانیان به تروریزم به صورت یکی از سنت های سیاسی جمهوریخواهان تند روی امریکایی در طول این سال ها در آمده است.

به نظر شما راهکار اصلی برای مقابله با این اقدامات خصمانه آمریکا چیست؟

به نظرم دولت ایران در واکنش به این تهاجم سیاسی ایدئولوژیکی امریکایی ها به جز برملا کردن و بین المللی کردن حقایق نمی تواند در این زمینه اقدامی زیادی کند و این کار دشواری است که نمی تواند از طریق شعار و سیاست تسامح و تساهل عملی شود. اما مردم ایران نیز می توانند با یک تظاهرات سازمان یافته دموکراتیک اعتراض خود را به یکی از کشورهای حافظ منافع آمریکا در ایران نشان دهند. البته مهمتر از این مسایل واکنش ایرانیان مقیم ایالات متحدا آمریکا است و آنها هستند که باید به خود آیند و وضعیت بسیار حساسیت یافته خود را درک کنند و با استدلال در این که این تنبیه ها بر علیه جمهوری اسلامی است تجاوز به حقوق شهروندی خود را توجیه نکنند و بدانند که این قانون حتی شامل متولدین ایرانی آمریکا نیز شده است و در نهایت هدف از این اقدام از بین بردن حقوق شهروندی ایرانیان است.

از سوی دیگر من امیدوارم که همین اقدامات ثابت کننده این حقیقت برای دولت  باشد که سیاست تسامح و تساهل در روابط خارجی تا چه اندازه می تواند مخرب باشد و به منافع و حیثیت ملی ما لطمه زند. ما به چشم خود دیدیم که وقتی دولت آقای خاتمی برای نشان دادن حسن نیت به غربی ها غنی سازی اورانیوم را تعلیق کرد زورگویی های غربی و تهدید های نظامی بالا گرفت و ما را محور شرارت خواندند اما وقتی تعلیق را شکستیم و غنی سازی را به بیست درصد رساندیم غربی ها داوطلب مذاکره برای رفع بحران شدند. ولی ما از این نمایش کاملاً آشکار نقش بازی ژئوپولیتیکی موفق درس عبرت نگرفتیم و اهرم های قدرتی ژئوپولیتیکی خود را تحویل دادیم و حال انتظار داریم که حریف همه سنگر های ما را که تسخیر کرده و اهرم های بازی ژئوپولیتیکی ما را تصاحب کرده دست از سیاست های ضد ایرانی خود بردارد. خیر! ما باید مجدداً به ترمیم سنگرهای ژئوپولیتیکی و بازیافتن اهرم های بازی ژئوپولیتیکی خود بپردازیم تا بتوانیم با ایجاد موازنه های ژئوپولیتیکی مجدد در برابر زورگوئی های  رقیب غربی و اسرائیلی وزن و قدرت اهرم های بازدارنده خود را اعتلا دهیم تا موازنه های لازم برقرار شود و استاتسکو status-quo های جدیدی را واقعیت ببخشیم.

- نظر شما درباره واکنش مقامات آمریکایی درباره برنامه موشکی ایران چیست؟ آیا آزمایشات موشکی و انجام فعالیتهای مربوط به توان دفاعی حق بارز و مسلم ایران نیست؟

ایالات متحده آمریکا در طول برگزاری مذاکرات هسته ای چندین بار تلاش کرد که برنامه های موشکی ایران را مشمول توافق های برجام کند، که خوشبختانه ایران زیر بار این زورگویی نرفت و تا جایی که بنده اطلاع دارم در برنامه موشکی ایران هیچگونه پیش بینی صورت نگرفته است. اما اخیراً شاهد هستیم که در این اقدامات زورگویانه و ضد حقوق بشری آمریکا، صحبت از آزمایش موشکی به میان می آورد. باید پرسید که چرا و بر اساس چه زمینه حقوقی، آمریکا به خود اجازه می دهد که وارد چنین بحث هایی شود؟ اما از طرفی هم نباید تعجب کنیم که در راس ایالات متحده آمریکا شخصی به نام ترامپ وجود دارد که او برای پیشبرد اهداف خود، نشان داد که احتیاج به هیچ گونه منطقی ندارد. در عین حال، باید توجه داشت که در عین اینکه توسعه موشکی حق ما است و یک اصل در خصوص دیپلماسی دفاعی است زمان بندی و زمان سنجی نباید قربانی شود. آزمایش اخیر موشکی درست هنگامی که وزارت خارجه ما سرگرم بحث های دیپلماتیک در اطراف عملی کردن نتایج برجام  با طرف امریکائی است، به رقیب بی رحم و بی منطق آمریکایی بهانه لازم برای اجماع سازی علیه ما را می دهد. نباید اشتباهاتی که در برجام کردیم در یک حوزه دیگر هم به یک نوع دیگر مرتکب شویم. لذا می بینید که برغم درست بودن توسعه توان دفاعی کشور به علت زمان بندی نادرست،  علیرغم محکوم شدن آزمایشات موشک های بالستیکی ما در شورای امنیت سازمان ملل متحد، در این شرایط حساس جدید به بهانه جویی های آمریکا نیز دامن زدیم.

خب این مسایل درکجا می گنجد؟ سیاست خارجی، سیاست داخلی؟ می دانید که در کشور ما مراجع تصمیم گیری و تصمیم سازی متفاوت و متعدد هستند و حتی می توان گفت تقریبا همه به نوعی مستقل از یکدیگر عمل می کنند.

شاید دولت در برابر این حرف من بگوید: ما چه بکنیم که مراجع مربوطه گوش به حرف ما نمی دهد و هر وقت که بخواهند دست به هر اقدامی که بخواهند می زنند. من در پاسخ این بحث می گویم آری وضع موجود ممکن است چنین باشد ولی ما باید بدانیم همین هم از کوتاهی های برنامه ریزی های سیاسی ما در سیاست خارجی است. ما در سیاست خارجی نمی توانیم بر اساس وضع موجود که بسیار نارسا است وارد بازی های شطرنج پیچیده و دقیق ژئوپولیتیکی با رقیبان شویم. به گفته دیگر ندیدم و نمی بینم که دولت های ما در دوران بعد از انقلاب اسلامی نقش وزن ژئوپولیتیکی بخش نظامی در سیاست خارجی را به رسمیت بشناسند و بر اساس چنین به رسمیت شناختن نقش حساس نیروهای نظامی در بازی قدرت، تلاش کنند تا با مراجع نظامی در جنبه های ژئوپولیتیکی و ژئو-استراتژیکی روابط خارجی تفاهم حاصل کرده و سیاست خارجی را بر اساس آن گونه تفاهم برنامه ریزی نماید. به هرحال هر نفع و ضرری از این ناهماهنگی ها و هماهنگی ها عاید کل کشور و همه مجموعه ها می شود.

نظر شما درباره دیدار نتانیاهو با ترامپ در روزهای آتی چیست؟ بنا بر اظهارات مقامات سابق اسرائیل، گفته می شود "برجام" یکی از موضوعات اصلی این مذاکرات خواهد بود. فکر می کنید اسرائیل چه پیشنهاداتی را می تواند به ترامپ دهد؟

من این موضوع را از جنبه سیستماتیک بررسی می کنم. اسرائیل به شدت علاقمند به حفظ برجام خواهد بود و لذا اسرائیل برای لغو برجام به هیچ وجه به ترامپ فشار نخواهد آورد، زیرا توافق هسته ای بیش از اینکه برای ایران سود داشته باشد، برای آمریکا و اسرائیل مفید و اثربخش بوده است. شاید هم نتانیاهو تمام تلاش خود را به کار خواهد بست تا از اقدامات احتمالی منفی و مخرب ترامپ در قبال برجام جلوگیری کند، او را قانع کند که با وجود این برجام تلاش کند از ایران باج بیشتری گرفته و برنامه موشکی ایران را بر اساس تفاهم موجود در این برجام مهار کند. اگر هم آمریکا برجام را لغو کند، مشمول هیچ تنبیهی نخواهد بود. این کشور به هیچ یک از تعهدات خود در قبال ایران عمل نکرده است و در عین حال خود را در مقامی قرار داد که اگر ما بخواهیم آن را لغو کنیم دچار تنبیهات بین المللی بیشتری خواهیم شد و هر کشور دیگری در رابطه با لغو برجام بخواهد وارد عمل شود با مشکلات بزرگی روبرو خواهد شد.

موضع روسیه در قبال برجام چگونه خواهد بود؟

کشور روسیه بیش از پیش به دنبال منافع ملی خود بوده و باید پرسید که این کشور چه امتیازاتی را می تواند در قبال بهبود روابط ایران و آمریکا بدست آورد؟ جریان های سیاسی طی انقلاب نیز همواره، به نفع روسیه تمام شده است. بنابراین بنده هیچ دلیلی نمی بینم که روسیه تازه ایران را شناخته باشد و بخواهد که چهره ای خوب از ایران به آمریکا نشان دهد. در جریان تهدیدها و تحریم های امریکایی علیه ایران، روسیه همیشه اول اعتراض کرد و پس از دریافت امتیازهای مورد نظر از غرب با امریکا هم آواز شد. این بار من دلیلی نمی بینم که روسیه نخواهد که همان سیاست بسیار پر سود را پی گیری کند! روسیه ثابت کرده است در حالی که در مجادله های سیاسی از ما حمایت می کند در برخورد های ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیکی ما را تنها می گذارد و به دشمن ما کمی پیوندد و موقعیت خود را نزد ما غیر قابل اعتماد کرده است.

در مورد توافق حلب چطور؟
من فقط می توانم به دوام این توافق و توافق های دیگر در موارد مشابه امیدوار باشم. چون این توافق ها در منطقه غیر قابل پیش بینی سیاسی مانند سوریه وقتی دوام آور است که بازیگر برتر دست، یعنی ایالات متحده امریکا دست از سیاست یکی به نعل بزن و یکی به میخ، بردارد و صادقانه برای حمایت از مردم سوریه از شعار بگذرد و به حمایت از این توافق ها برخیزد و در عین حال اسرائیل را هم قانع کند که به خاطر رسیدن به صلح و تفاهم، کارشکنی های محرمانه مداوم خود را متوقف سازد. در غیر این صورت من توافقی مشاهده نمی کنم که بخواهد انجام شود. به این دلیل که همه آنها با شکست و نقض مواجه شده است. شیطنت های اسرائیل در این بین را نمی توان دست کم گرفت، که عامل اصلی فاجعه سوریه است و نقش مخرب این کشور اجازه نخواهد داد که توافق های واقعی برای حل این مساله حاصل شود.

نظر شما درباره سیاست های اخیر ترامپ در زمینه های اقتصادی مانند خروج از پیمان ترانس پاسیفیک و یا نفتا چیست؟

تمام این اقدامات جنبه ایدئولوژیکی کاپیتالیستی مطلق دارد جو ترامپ ذاتاً یا کاپیتالیست غیر متفکر یا احساسی است که برخورد او را در این گونه مسائل جنبه ای افراطی می دهد. ترامپ با همه مظاهر سوسیالیزم سر دشمنی دارد و حتی تشکیل گروه بندی های اقتصادی منطقه ای را که نتیجه گسترش جهانی شدن های ناشی از اقتصاد بازار آزاد در دهه های اخیر بوده است را هم جلوه هایی از سوسیالیزم اقتصادی جدید و مغایر هویت برتر ایالات متحده در منطقه و جهان می بیند . ترامپ با همه جریاناتی که منجر به خروج از گونه ویژه کاپیتالیسمی که در دیده او نوع جدیدی از سوسیالیزم اقتصادی می نماید که ثروت و سرمایه داخلی امریکا را در خدمت توسعه اقتصادی منطقه می گذارد مخالفت می کند. به همین دلیل او با همه چیدمان های اقتصادی منطقه ای مانند نفتا و ترانس پاسیفیک و غیره مخالف است. ولی اینکه نظام دموکراتیک و ساختار سیاسی و سیستم حکومتی ایالات متحده تا چه اندازه با او در این راه های همکاری خواهد داشت، باید منتظر بود. از دیدگاه ملی و بین المللی تمام پیشنهادهای ترامپ مورد اعتراض عمومی و حتی نفرت است. به عبارت دیگر اگر ترامپ در زمینه تحقق اقدامات خود موفق عمل کند، به طور قطع شانسی برای انتخاب مجدد خود را خواهد داشت، اما ساختار افکار عمومی سیاسی ایالات متحده امریکا به این گونه است که اگر ترامپ در همین سیاست های تند و منفور خود موفق نباشد نمی تواند دوباره به قدرت برگردد.

روی کار آمدن ترامپ چه تاثیراتی می تواند در روابط آمریکا و انگلستان داشته باشد؟ هدف اصلی دیدار اخیر "ترزا می " و ترامپ چه بود؟

عوامل اصلی حاکم بر روابط بریتانیا و ایالات متحده امریکا در درجه اول ناشی از انگیزه های هویتی است، یعنی این دو ملت که در طیف گسترده ای از تیره انگلو- ساکسون هستند به صورت عامل چسباننده نیرومندی این دو را به هم نزدیک می کند تا آنجا که هر دو ملت یکدیگر را "عموزادگان ماورای ااطلسی" می خوانند به ویژه در دورانی که رهبران سیاسی دو کشور از تبار یکدیگر باشند چنان که امریکایی بودن مادر چرچیل او را در ایالات متحده امریکا محبوب می داشت و ترامپ هم مدعی است که از طرف یکی از ریشه های تباریش انگلیسی است. این عوامل همیشه دو کشور را بر این اندیشه نگاه می دارد روابط ماورای آتلانتیکی آنها "روابط ویژه" است و استحکام بخشیدن به دوام این روابط ویژه را به صورت یک وظیفه ملی آنها در می آورد و سفر ترزا می به امریکا برای دیدار و گفت و گو با ترامپ نمی تواند از این قاعده دور باشد.

بریتانیا پس از مطرح کردن خروج از اتحادیه اروپا، سخت در تکاپوی این است که در مسایل اقتصادی و در تجارت جهانی عقب نیفتد، زیرا در این صورت عواقب سنگینی در انتظار این کشور خواهد بود. اگر وضعیت اقتصادی بریتانیا قبل از پیوستن به اتحادیه اروپا را بررسی کنیم، این نکته را نشان می دهد که خروج این کشور از اتحادیه اروپا، در شرایطی که جای خالی آن اتحادیه در تجارت جهانی توسط بازارهای بزرگ جدید پر نشده باشد، بریتانیا از نظر اقتصادی به شرایطی بر خواهد گشت که اقتصادش تضعیف شده و در دهه 1970 بر اساس وام و کمک های اقتصادی از کشورهای دیگر، از جمله از طرف ایران بود. به عنوان مثال در یک مورد در دهه 1970 از ایران چند میلیارد دلار به عنوان کمک اقتصادی به شکل سرمایه گذاری دریافت کرده بودند. بنابراین رهبران بریتانیا در پی جایگزین کردن بازارهایی هستند که در صورت خروج از این اتحادیه دچار خلا خواهد شد. و برای پر کردن خلاء پس از خروج از بازار مشترک اروپایی است که بریتانیا در حال حاضر به شدت خواستار گسترش روابط بازرگانی خود با کشورهای دیگر است. دیدار اخیر " ترزا می " با ترامپ نیز بر همین محور بوده و از نظر فکری رئیس جمهور آمریکا با محافظه کارهای انگلیسی اشتراکات و همدردی های زیادی احساس می کند.

49311