اقلیم کردستان عراق در ساعت ۲۵

برگزاری رفراندم 25 سپتامبر اعلام استقلال کردستان عراق، مهم، اما در برابر تبعات نگران‌کننده بعدی آن از اهمیت ثانویه‌ای برخوردار است. یک عضو ارشد حزب دمکرات کردستان عراق که مخالف فرآیند کنونی بوده و از بیم جانش مایل به افشای نام خود نیست می‌گوید: "مسعود بارزانی فکر می‌کند چنانچه بغداد، منطقه و جامعه جهانی را در برابر کار انجام شده‌ای قرار دهد، همه تسلیم او خواهند شد. اگر این گونه است لطفاً تبعات آن را هم قبول کند اما نگوید به من مربوط نیست!" مقام ارشد حزب دمکرات در پاسخ به این پرسش که بارزانی چگونه مصوبه‌ای را از پارلمانی اخذ می‌کند که دو سال پیش خود آن را منحل کرده بود!؟ با عصبانیت می‌گوید: "این را از او بپرسید. این بیشتر یک شوخی ست."

شوخی یا جدی!، مقامات اقلیم کردستان عراق علی‌رغم همه مخالفت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای می‌گویند روز 25 سپتامبر پروژه خود را به هر قیمتی اجرا خواهند کرد. مسعود بارزانی نیز گفته به دنبال چیزی است که خود آن را "رفع تبعیض و ظلم ناشی از موافقتنامه سایکس- پیکو (Sykes-Picot Agreement) علیه کردها" توصیف کرده. با چنین نگاه پوپولیستی و عوام‌گرایانه‌ای، بی‌شک باز کردن یک بلوک گفتمانی متوازن در سطح نخبگان سیاسی محلی و منطقه‌ای ، بسیار مشکل و با سوءتفاهم‌های جدی همراه خواهد شد. چراکه منطق یک‌سویه مسعود بارزانی، دولت اقلیم و پارلمان غیرقانونی تابع او، جامعه کرد عملا به یک دوگانگی و دوقطبی سیستماتیک منتهی شده که هرگونه مخالفت با رفراندم به مثابه مخالفت با جامعه و ملت کرد فرض گرفته شده است. در حالی که همه کردهای عراق با تصمیم بارزانی موافق نیستند. کما این‌که قباد طالبانی فرزند جلال طالبانی که معمولا نظرات پدرش را منعکس می‌کند روز یک‌شنبه در صفحه فیسبوک خود از رفراندم 25 سپتامبر به‌شدت انتقاد کرده است.

آقای بارزانی در مقابل سوالات و ابهاماتی مطرح شده اما از موضعی رادیکال گفته "امیدوار است کار به جایی نرسد که مجبور به مقاومت مسلحانه بر سر کرکوک شود!" گرچه این رهیافت مناسبی برای پاسخگویی به بسیاری پرسش‌های مطرح شده نیست ،اما فکر می‌کنم بالقوه می‌تواند اعلان جنگی تمام‌عیار به دولت مرکزی عراق و همسایگان این کشور باشد. اعلان و تهدیدی که تبعات آن مسلماً  محدود به کرکوک نخواهد ماند. آیا او دست به این ریسک ویرانگر خواهد زد؟ شک دارم. ولی باید صبر کرد و دید!

از سوی دیگر در آسیب‌شناسی سیاسی-امنیتی اتفاقات ساعت 25 روز 25 سپتامبر2017، برای نگران بودن لازم نیست الزاماً با منطق دولت‌هایی مانند ایران و ترکیه و حتی عراق که تمامیت ارضی‌اش با مخاطره فرو پاشی روبرو شده به بحران نگاه کنیم. اکنون ثبات کل خاورمیانه عربی و خلیج فارس در معرض تهدید قرار گرفته است. به همین دلیل بارزانی اخلاقاً محق به کنار کشیدن و رفع مسئولیت از خود نمی‌باشد. فعلا مجال بازگشت به گذشته نیست، اما شخصاً معتقدم دولت ترکیه و آقای اردوغان در بروز وضعیت کنونی در کردستان عراق نقش و مسئولیت مستقیم دارند. کافی است به موضوع جنگ با داعش و بحران سقوط موصل در سال 2104 نگاهی دوباره بیاندازیم. دولت ترکیه و آقای بارزانی هدف مشترکی برای تضعیف دولت عراق دنبال می‌کردند. ژوئن سال 2014 به بعد، در آن چه به بارزانی مربوط می‌شد، او به دنبال تحقق هدفی بود که اینک در ساعت 25 روز 25 سپتامبر مترصد جامعه عمل پوشاندن به آن است (به‌موقع در باره آن خواهم نوشت).

مسعود بارزانی موفق خواهد شد؟ از جنبه آماری تا حدی بله! ولی از جنبه واقعی و استراتژیک تردید دارم. تصور می‌کنم، شاید یک خوش‌بینی عوامانه به نظر برسد! بارزانی و دولت اقلیم در حد نهایی بحران، راه را تا به آخر طی، اما از خط قرمز عبور نکنند. متقابلاً آنها دولت آقای عبادی را وادار به تسلیم در برابر خواسته‌هایی کنند که فراتر از اختیارات یک دولت خود مختارمحلی خواهد بود. شاید از دید بغداد، تهران و آنکارا، اقدامی نه چندان منطقی باشد، اما تا حدی قابل درک به نظر می‌رسد که دست‌کم برای مدتی اوضاع را آرام نگه خواهد داشت. روزنامه عرب زبان "العرب" چاپ لندن روز دوشنبه نوشت: "کردها می‌دانند وضعیت خودشان و منطقه در این مرحله اجازه ظهور کشور جدیدی را نمی‌دهد. اما این نکته را هم خوب می‌دانند که از این وضعیت می‌توانند برای تحقق اهداف و دستاوردهای بزرگ‌تر بهره‌برداری کنند. آنها می‌توانند از تجربه سودان‌جنوبی به‌خوبی درس بگیرند."

از طرفی مقامات ایران و ترکیه از تصمیم دولت اقلیم به‌شدت انتقاد کرده و وزارت‌ خارجه ایران از آن با تعبیر فاجعه یاد کرده است. بی‌تردید در این مورد خاص، دولت‌های منطقه خاورمیانه عربی، خلیج‌فارس با تهران موافق و هم‌نظرند. بارزانی هم خوب می‌داند منطقه و ژئوپولتیک جا افتاده آن اجازه ظهور کشوری جدید ی را نمی‌دهد. (آرمان) matinmos@gmail.com

(در آخرین ساعات شب گذشته به وقت محلی، بارزانی گفته 3 روز به دولت بغداد برای ارائه طرحی جایگزین مشروط به آن‌که استقلال کردستان را تضمین کند فرصت می‌دهد. اگر بغداد طرح قابل قبولی ارائه دهد، روز دوشنبه 25 سپتامبر به جای اعلام استقلال، جشن استقلال را اعلام خواهد کرد!)