همسایگان پر دردسر

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا اوایل این هفته در اولین سفر خارجی خود به عربستان سعودی سفر کرد؛ پیش از این سفر نیز یکی از مقامات عالی رتبه کاخ سفید اعلام کرده بود که آمریکا در حال عقد قراردادی به ارزش 100 تا 300 میلیارد دلار برای فروش تسلیحات به عربستان است. در این زمینه توجه به چند نکته لازم است:

1. شروع اولین سفر خارجی ترامپ به منطقه از عربستان، نه اقدامی مقرون به عقل و مصلحت سیاسی و نه کمکی به کاهش تنش در منطقه است. بلکه می تواند به افزایش تنش هم بینجامد؛ بنابراین این اقدام ممکن است مصلحت گرایانه یا کاسبکارانه برای فروش اسلحه و به گردش درآوردن چرخ صنایع تسلیحاتی آمریکا باشد اما مسئولانه نیست.

2. عربستان تلاش زیادی کرد تا پا ی ترامپ را به مشکلات منطقه با زنماید و در حالی که ترامپ شعار میداد که نیروهایش را متوجه داخل آمریکا میکند اما الان در دام عربستان گرفتار شده است.

3. مهمترین توجیه آمریکا برای این سفر ترامپ به عربستان همکاری با این کشور در زمینه مبارزه با داعش است؛ در حالی که بخش مهمی از شکلگیری و حتی هویت داعش به عربستان مربوط میشود که از طریق دامن زدن به جنگ های طایفه ای به تقویت داعش پرداخت. حال چگونه است که ترامپ برای مبارزه با داعش می خواهد به عربستان برود؟

4. طبعا این سفر پیامدها و عواقب زیادی برای منطقه و ایران به همراه دارد. اما باید گفت که در شرایط عادی سفر ترامپ به عنوان رئیس جمهور یک کشور قدرتمند به یک کشور جهان سومی خیلی مساله مهمی نیست؛ اما باتوجه به اینکه این کشور اقدامات خصمانه ای را علیه جمهور ی اسلامی ایران انجام داده و تقریبا 5 سال است که سیاست خارجی ایران را در خاورمیانه به گروگان گرفته و از طرف دیگر زیرساخت های کشوری چون سوریه را از بین برده است، این دیدار از اهمیت ویژ های برخوردار است و باید اقدامات مناسبی را دنبال کنیم تا پیامدهای منفی این سفر را به کمترین میزان کاهش دهیم.

در شرایط کنونی باتوجه به دیدگاه و رویکردهای دونالد ترامپ نسبت به مسائل منطقه خاورمیانه، میتوان گفت مشکلاتش با ایران بیش از سعودی ها ست. البته در دوره ریاست جمهوری اوباما، دولت و هیات حاکمه او با ایران نزدیکی بیشتری داشتند؛ زیرا اقدامات عربستان سعودی به دلیل مسائل ساختاری، حکومتی، حقوق بشر و مسائلی که در رابطه با موضوع سوریه بوجود میآوردند با اقدامات و رویکردهای دموکرا تها همخوانی نداشت و این دو روابط سردی را در آن دوره تجربه کردند. اما با قدرت گرفتن ترامپ اوضاع تغییر کرد و اگر آمریکا بخواهد یارکشی کند و در کنار عربستان قرار بگیرد، از لحاظ تئوریک و سیاسی، هم بر امنیت ملی ایران تاثیر میگذارد و هم چهره منطقه را مشوش می کند که در این شرایط توازن قوا و تعادلی که با حضور همه نیروهای منطق های وجود دارد بهم میریزد.

از نظر اقتصاد سیاسی نیز فعالیت های نظامی از جمله عقد قرارداد تسلیحاتی 100 میلیارد دلاری آمریکا با عربستان سبب میشود تا پول زیادی از منطقه خارج شود. در اصل باید از سرمایه ای که در منطقه است استفاده شود تا با گردش پول در منطقه و نوسازی جوامع به توسعه کشورها کمک شود. اما علاوه بر اینکه پول از منطقه خارج می شود، جایگزین آن هم به جای تولید، نوسازی سیاسی اجتماعی و بالا بردن درآمد ملی، کالایی به نام تسلیحات وارد و جایگزین می شود که می تواند چهره منطقه را بهم زده و به مسابقه ای تسلیحاتی دامن بزند که برای اروپا و آمریکا خطرات و تبعات سنگینی به همراه خواهد داشت. یعنی اگر چه آمریکایی ها برای اهداف کوتاه مدت و سود شرکت های تسلیحاتی و بخش خصوصی و صنایع تسلیحاتی به این اقدامات روی می آورند باید این را در نظر داشته باشند که با ورود اسلحه به منطقه، بشکه ای پر از باروت را آماده انفجار می گردانند و با جرقه ای کوچک منطقه نابود می شود. بنابراین این گونه اقدامات و زمینه دادن به رقابت تسلیحاتی و به دنبال آن تبدیل تسلیحات متعارف به تسلیحات هسته ای، خطراتی است که میتواند در آینده، منطقه را تهدید کند. زیرا شرایط کنونی منطقه نیز مساعد و آرام نیست. اگر این میزان تسلیحات در یک منطقه پیشرفته انبار میشد ابزاری برای اقدامات موثری در صحنه سیاسی، گفتگو و مصالحه میگشت؛ اما متاسفانه ظرفیت گفتگوی این منطقه صفر است و روابط کشورها با تنش زیادی مواجه است بنابراین خرید و انبار این میزان تسلیحات خطرات زیادی را هم برای منطقه و هم اروپا و آمریکا به همراه دارد. به عقیده من باید در گفتگوها، بیانیه ها، رسانه ها و مراکز مطالعاتی، خطرات انبار شدن این میزان از تسلیحات و مخدوش شدن چهره ژئوپلتیک منطقه هشدار داده شود.

لذا همانطور که پیش از این نیز عرض کردم اگر این قرارداد در شرایط عادی و با کشورهای عادی برگزار می‌شد حساسیت برانگیز نبود، اما با توجه به اینکه روابط بین منطقه‎ای در بالاترین حد تنش قرار دارد و سعودی‌ها با تمهیدات و هزینه‎های معنوی (دعوت از تعدادی از کشورها در زمان حضور ترامپ) در ادامه سیاست‎های چنگ و دندان نشان دادن به ایران این سفر را پی میگیرند. لذا این سفر در درجه اول رابطه بین ایران و عربستان را متشنج‎تر می‌کند و در درجه دوم این تشنج با یارگیری ایران و عربستان به کشورهای دیگر نیز سرایت می‌کند و منطقه در وضعیت پرتنش‎تری قرار می‎گیرد.

هم چنین باید گفت که عربستان سعودی با برنامه ریزی در این راه قدم گذاشته و این سفر و ملاقات دستجمعی با مدعوین و انعقاد قرارداد تسلیحاتی در ادامه روندی است که از پنج سال پیش به عنوان بهار عربی معروف شد. لذا به عقیده من در درجه اول ایران باید تمهیداتی را می‎اندیشید که تا جای ممکن مقابل ترامپ قرار نگیرد که مستلزم این است که یک گفتگوی منطقی بین ایران و امریکا ادامه پیدا کند. یعنی آنچه در برجام به عنوان یک الگوی ارتباط با مردم و رویکرد قبول کردیم، در رابطه با امریکا هم برا ی کسب حداکثری منافع ملی با روندی منطقی ادامه پیدا کند و اجازه ندهیم عربستان به گونه‎ای بازی کند که ایران را منفعل و یا به دنبال سیاست‎های خودش بکشاند. در واقع باید ارتباطات‎مان را همانند روندی که در برجام داشتیم از طریق ارتباط با نهاد های رسمی و غیر رسمی همچون لابی‏ها و بخش‏های مختلف در امریکا و دنیا گسترش دهیم زیرا دنیا به سمت جهانی سازی پیش می‎رود و برای کشوری مثل ایران که تک محصولی است و معیشت مردم به صورت تنگاتنگ با تحولات جهانی، ضعیف شدن اقتصاد جهانی و کاهش قیمت و تاثیر نفت در اقتصاد کشورها است، محصور کردن و عدم ارتباط با دنیا چاره ساز نیست. لذا باید تلاش کنیم تا رویکردی را که منجر به برجام شد در تعامل با دنیا، غرب، شرق و منطقه داشته باشیم؛ طبیعتتا یکی از مشکلات ایران در بحث سیاست خارجی عربستان است زیرا به دلیل اختلاف فاحشی که در بحث سیاست‎گذاری با آنها داریم و متاسفانه نتوانستیم یک بستر مشترک برای گفتگو پیدا کنیم،منجر به این شد که سعودی‎ها اقدامات ایرانی‎ها را ضد امنیت ملی خودشان بدانند و بالعکس. بنابراین برای اینکه نقشی منفعلانه نداشته باشیم باید سعی کنیم تحولات و تحرکات دنیا را با بینشی دقیق و تیزبین و با دیپلماسی قوی از نزدیک دنبال کنیم، تا زمانیکه سعودی‎ها سعی در گیرانداختن ایران در شرایط سخت دارند بتوانیم از ابزارهای سیاسی که داریم در زمان مطلوب و به نحو احسن استفاده کنیم.

در خاتمه باید گفت در بحران و تنشی که به وجود آمده و اقدامات غیر مسئولانه آمریکا به آن دامن میزند، هر دو طرف بازنده‏‏اند، زیرا منطقه هر چقدر متشنج شود به همه‎ی عوامل و بازیگران آسیب وارد می‎کند. درواقع کشورهای منطقه فرصت زیادی برای نوسازی جامعه‎شان ندارند و از فرصت‏هایی که پیش می‎آید باید برای توسعه و نوسازی جوامع استفاده کنیم. به جای اینکه هزینه تسلیحاتی بدهیم و با کاهش نقدینگی و سرمایه گذاری در منطقه، رفاه و آسایش را از مردم بگیریم. هم چنین باید گفت که در این بین یکی از مسائل مهم و لاینحل مسئله فلسطین است که اولا" ریشه اصلی اختلاف ایران و آمریکاست و ثانیا" به دلیل تحولاتی که اخیرا در منطقه بوجود آمده این موضوع به محاق رفته است و لابی‎های اخیر امریکا با کشورهای عربی و اسرائیل هم به احتمال زیاد بر شدت این موضوع می‎افزایند و یا در جهت ساخت و پاخت با یکدیگر حرکت میکنند.

منبع: هفته‌نامه مثلث شماره 356 مورخ 1.3.96 صفحه 54 با عنوان "بازی خطرناک ریاض : تشنج در منطقه به همه بازیگران آسیب می رساند"