بسیاری طی چند روز گذشته با نگرانی پرسیده‌اند "تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ در اعلام بیت‌المقدس یک‌پارچه به عنوان پایتخت اسرائیل چه عواقبی به دنبال خواهد داشت؟" یافتن پاسخی روشن برای این سوال ساده نیست. اما نه به این دلیل که همه در برابر یک کار انجام شده قرار گرفته‌ایم، بلکه بیشتر به این اعتبار که بیش از درک چرایی تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ، واکنش پایتخت‌های عربی است که بر ابهام‌ها افزوده و جلب توجه می‌کند. همین ابهام به خودی خود توصیف‌کننده شرایطی است که حتماً به نفع فلسطینیان نیست. لطفاً حیرت‌زده نشوید! رئیس‌جمهورترامپ و مشاوران امنیت ملی ایالات متحده با اطمینان از عدم واکنش موثر جامعه عرب، تصمیم خود که شورشی تمام‌عیار علیه قوانین بین‌المللی بود را بدون نگرانی اجرا کردند. به باور من نوع تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ به خودی خود اتفاق نادری نیست، اما نشان می‌دهد رایزنی‌های ۲ ماه گذشته کاخ سفید با متحدانی مانند مصر، عربستان و امارات نتایج ملموس و موفقی به دنبال داشته است. در نیویورک برخی منابع دیپلماتیک عرب شمال آفریقایی می‌گویند "کوشنر داماد و مشاور ارشد رئیس جمهور در مذاکرات خاورمیانه، مسئول اصلی این هماهنگی موفق با هزینه ریاض و محوریت سیاسی تل‌آویو و قاهره و تا حدی اردن بوده است ولی امان ترجیح داده خود مستقیماً وارد موضوع نشود و در حاشیه بماند".
برخی منابع خبری عربی در پاریس نیز تایید کرده‌اند "اواسط ماه اکتبر گذشته ملک سلمان در ملاقات با محمود عباس به او گفته "کشور مستقل فلسطین به ۴ شرط می‌تواند تشکیل شود: ۱-فلسطینیان از بخشی‌هایی از کرانه‌باختری چشم بپوشند. ۲- شهرک‌های اسرائیلی در کرانه‌باختری پابرجا بمانند. ۳- فلسطینی‌ها دیگر بیت‌المقدس‌شرقی را به عنوان پایتخت خود ندانند. ۴- آوارگان فلسطینی از حق خود برای بازگشت به اراضی فلسطینی صرف‌نظر کنند". روزنامه نیویورک‌تایمز نیز اوایل ماه نوامبر جاری اعلام کرد "محمد بن سلمان به رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین صراحتاً گفته لازم است فلسطینیان از بیت‌المقدس به عنوان بخشی از پیش‌شرط مذاکرات صلح چشم‌پوشی کنند". اما یک دیپلمات ارشد عرب مقیم پاریس که مایل به افشای هویت خود نیست می‌گوید "رهبران عربستان به محمود عباس گفته‌اند "ریاض از مواضع ایالات متحده در مناقشه اسرائیل و فلسطینیان حمایت می‌کند. اگر او (محمود عباس) قادر به این همراهی نیست بهتر است به نفع صائب عریقات کناره‌گیری کند. اما در صورت همراهی کمک‌های سخاوتمندانه‌ای دریافت خواهد کرد." رویترز نیز روز گذشته این خبر را تایید و اعلام کرد "پرنس محمد پیشنهاد کمکی ۱۰۰ میلیون دلاری به عباس را داده است". این خبرگزاری اما مشخص نکرد محمود عباس این پیشنهاد را پذیرفته یانه؟ برخی منابع داخلی نزدیک به دفتر محمود عباس گفته‌اند او به پرنس محمد گفته "حتی اسرائیلی‌ها تاکنون چنین پیشنهادهایی را مطرح نکرده بودند". اگر آن‌چه منابع خبری و دیپلماتیکی گفته‌اند صحت داشته باشد -که ظاهرا دارد- اکنون چرا باید از تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ متعجب شویم!؟ در حالی که خود اعراب زمینه‌ساز آن بوده‌اند.
پذیرش مسئولیت و عواقب تصمیم رئیس‌جمهور توسط عربستان نشان می‌دهد ریاض آگاهانه و به تنهایی مسئولیت اجرای سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده را به عهده گرفته و هزینه‌های آن را هم پرداخت خواهد کرد. سیاستی که اسرائیل را به واقعیتی فراتر از مسئله بحران فلسطین در منطقه خاورمیانه مطرح و پذیرفتنی می‌کند. در این میان فلسطینیان تنها ۲ راه پیش رو دارند. نخست تداوم وضعیت فعلی و ادامه هراز چند گاه انتفاضه. دوم، پذیرش نفی هویت تاریخی و مکانی خود با پذیرش طرح عربستان و در مقابل دریافت کمک و افزایش رفاه!. حال با توجه به این‌که طرح عربستان حتی نافی قطعنامه‌های ۱۹۴ و ۲۴۲ سازمان ملل است و عملاً انضمام اراضی اشغالی سال ۱۹۶۷ توسط اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد، آیا پروژه مشترک عربستان-اسرائیل با همکاری مصر به نتیجه مطلوب خواهد رسید؟ نمی‌دانم! به‌ویژه که در این طرح موضوع تشکیل کشور مستقل فلسطینی در اراضی ۱۹۶۷ برخلاف نظر تنش‌آفرین ملک سلمان برای همیشه از بین خواهد رفت. چنین پروژه‌ای عملاً وجود یک دولت با بلوک خالص یهودی در اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت که فلسطینیان به مثابه مردمی انضمامی در ساختار اجتماعی آن حضوری حاشیه‌ای خواهند داشت. مشخص نیست ضمانت موفقیت چنین پروژه‌ای دقیقاً چقدر است؟ اما با درک شرایط مشابه تاریخی و تجربی ما و نیز با استانداردهای موجود، این موفقیت به این دلیل که واقعیات قطعی را در نظر نگرفته شانس زیادی نخواهد داشت. از طرفی مسئله این است که حضور و فعال بودن برخی دولت‌های عربی با محوریت عربستان در نفی هویت فلسطینیان و موضوع اراضی اشغالی (که هردو موضوعاتی محوری در سازمان ملل هستند) ممکن است صورت نهایی ماجرا به گونه‌ای دیگر که فعلا نمی‌دانیم چیست رقم بخورد. این می‌تواند احتمالاً به معنای افزایش خشونت‌ها در منطقه باشد، با این تفاوت که اسرائیل در مقابله با بحران‌های پیش رو، دیگر تنها نیست و برخی دولت‌های عرب با محوریت عربستان را در کنار خود دارد. مسئله این است و نه چیز دیگر! matinmos@gmail.com
نظر شما