«دشمنان دیروز، دوستان امروز»؛ حکایت روابط ایران و عراق است. دیدارهای هیأت‌های سیاسی و دفاعی دو کشور در بغداد و تهران پس از آزادی موصل و اظهارات ابراهیم جعفری وزیر خارجه عراق مبنی بر اینکه اگر ایران نبود عراق از بین می‌رفت، از یک سو نوعی قدردانی از تهران و از سوی دیگر نشانگر عمق راهبردی روابط دو کشور است.
همکاری در قالب کمیسیون‌ها و امضای یادداشت‌های تفاهم به هدف گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، دفاعی می‌تواند عامل مهمی برای نهادینه شدن روابط و ارتقای آن به سطح راهبردی باشد.
اگرچه دشمنان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای ایران در راستای ایران‌هراسی با طرح توهم هلال شیعی سعی دارند گسترش روابط تهران و بغداد را در راستای نگاه مذهبی تحلیل کنند؛ اما این نگاه خصوصاً نوعی فرافکنی است که رقبای منطقه‌ای ایران سعی دارند با طرح آن از یک سو بستر داخلی عراق را علیه ایران تحریک کنند و از سوی دیگر با طرح آن علیه ایران ائتلاف‌سازی در سطح منطقه ایجاد کنند. کیست که نداند در میان کشورهای منطقه این ایران بود که به کمک بغداد شتافت و حتی اربیل را از سقوط به دست داعش نجات داد.
این در حالی است که عمده پایتخت‌های خاورمیانه در خدمت داعش و عامل سقوط موصل بوده‌اند. نگاه فرامذهبی ایران به عراق عامل نجاتبخش موصل سنی‌نشین بود و نگاه مذهبی کشورهای منطقه به همراه آسیب به شیعیان، بیشترین خسارت را به اهل تسنن عراق وارد کرد. شاید گذشت زمان عامل فراموشی شده است، اما ما به عنوان ایران یادمان نمی‌رود که اربیل مدیون ایران بخصوص سردار بزرگ آن سردار سلیمانی است.
بارزانی اگر امروز به آن نمی‌پردازد اما آن روز اعلام داشت که تنها ایران و سردارش بود که اربیل را نجات داد. باید نقش ایران در نجات موصل نیز نه در اذهان بلکه در تاریخ ثبت شده و عامل نزدیکی بیشتر ایران و عراق شود.
سیاست‌های راهبردی ایران در منطقه و عراق مبتنی بر نگاه فرامذهبی بوده و هست. هزینه‌های پرداختی تهران برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین تبلور این نگاه است و ایران در عراق نیز با همه عناصر قدرت اعم از شیعیان، کردها و اهل تسنن ارتباط داشته و دارد. ایران به دنبال یک عراق واحد بوده و هست. ایران عراقیان را نه شیعه، نه کرد و نه سنی بلکه عراقی دیده و می‌بیند. اگر نگاه فراقومی و مذهبی ایران را کشورهای منطقه نیز داشته باشند، بسیاری از معضلات عراق حل خواهد شد.
نکته آنکه؛ داعش از نظر حضور نظامی در عراق آسیب جدی دیده است اما تفکر داعش همچنان وجود داشته که با نگاه فرا مذهبی در عراق و بیرون عراق می‌توان آن را نیز تضعیف کرد. بلای داعش فقط دامن عراق را نگرفت بلکه به کشورهای حامی آن نیز سرایت کرده است. بنابراین باید رفتار این کشورها تغییر کند. از این منظر عراق می‌تواند محل همراهی و همکاری کشورهای منطقه و تبلور عبور از حلقه تنگ سیاست‌های مذهبی باشد.
در ارتباط با گسترش روابط تهران و بغداد باید به این نکته توجه داشت که در کنار همکاری دفاعی با توجه به آسیب‌های وارده به زیرساخت‌های عراق همکاری اقتصادی میان تهران و بغداد می‌تواند جایگاه ویژه در روابط دو پایتخت داشته باشد. لازمه ارتقای روابط اقتصادی داشتن قابلیت رقابت و از آن مهم‌تر کیفیت خدمات و... است که اگر از این موضوع غفلت شود، بازار عراق در تصرف کشور همسایه خواهد بود.
البته آنچه نباید از نظر دور داشت این است که عراق امروز حاصل مهندسی سیاسی و اجتماعی امریکا بوده و نفوذ واشنگتن در این کشور بیش از دیگر بازیگران است. برقراری و ایجاد نوعی موازنه در ارتباطات بغداد با منطقه و بعضاً اعمال فشار به کشورهای منطقه از سوی واشنگتن برای تغییر و تنظیم رفتارها موضوعی است که باید در محاسبات روابط با عراق مد نظر قرار بگیرد.
سخن آخر آنکه آغوش ایران برای همه عراق و برای همکاری با کشورهای منطقه در ارتباط با آن، باز است. عراق می‌تواند میدان عملیاتی برای اجرای پیشنهاد آقای روحانی برای رسیدن به منطقه قوی‌تر باشد.
عراق قوی و منطقه قوی‌تر حاصل عبور از تعلقات قومی و مذهبی است. منطقه قوی‌تر به جای کشور قوی‌تر که طرح راهبردی روحانی برای عبور خاورمیانه از بحران و جنگ است، می‌تواند از عراق و همسویی کشورهای منطقه آغاز شود. خاورمیانه راهی جز این ندارد.
*کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
52310
نظر شما