با توجه به وجود گسل های متعدد در استان گیلان و وقوع زلزله رودبار می توان پتانسیل بالقوه فعالیت لرزه خیزی را انتظار داشت، در این راستا یکی از گسل های مهم گیلان گسل لاهیجان است.

دکتر افشار ضیاء ظریفی*:

در این نوشتار ابتدا به تعریف علمی زمین لرزه پرداخته می شود و پیامدهای آن در مناطق شهری و روستایی مورد بررسی قرار می گیرد. به بیان ساده زلزله لرزش زمین است که بر اثر رها شدن سریع انرژی رخ می دهد. این انرژی درست مشابه ارتعاش هوای اطراف یک ناقوس است که از منبع خود به نام کانون در تمام جهات منتشر می شود و در هنگام زمین لرزه و ساعت‌های پس از آن، زمین مانند یک زنگ یه صدا در می آید.

معمولا در زمین لرزه جابه‌جایی‌های عمودی، انحراف نرده ها، جاده ها و سایر سازه ها نشان دهنده جابجایی عمودی و افقی زیادی است که با شکستگی‌های بزرگی موسوم به گسل ها همراه هستند. گسل ها در امتداد مرز صفحات زمین ساختی هستند. این صفحات متحرک با صفحات مجاور خود برخورد می کند و سنگ‌های موجود در لبه آن‌ها، در معرض تنش و دگرشکلی قرار می گیرد. در امتداد مرز همین صفحات بیشتر زمین لرزه ها بروز می کند. ارتعاشاتی که ما در زمین لرزه با آن روبرو هستیم نتیجه بازگشت ارتجاعی سنگ‌ها به شکل اولیه خود است. انرژی عظیم آزاد شده انفجارات اتمی یا فوران های آتشفشانی هم می توانند سبب بروز زمین‌لرزه شوند، اما این رخداد معمولا بسیار ضعیف و کمیاب است. پس تنها حرکات صفحات زمین در شکستگی‌های بزرگ موسوم به گسل‌ها عامل اصلی بروز زلزله های مخرب است. در زلزله ها انواع مختلف امواج لرزه ای به امواج سطحی که در لایه های بیرونی زمین حرکت می کنند و امواج درونی که درون زمین به دو صورت امواج اولیه و امواج ثانویه حرکت دارند دسته بندی می شوند.

بزرگترین فاجعه طبیعی زلزله در تاریخ جهان مربوط به زمین لرزه شنسی کشور چین در سال ۱۵۵۶ میلادی با تلفاتی حدود ۸۳۰ هزار نفر بوده است. کشور ایران با وجود گسل‌های فراوانی که در استان های مختلف کشور پراکنده شده اند از پتانسیل لرزه خیزی بالایی برخوردار است. به نحوی که با توجه به اسناد و مدارک موجود ایران طی ۶ دهه اخیر حداقل ۱۲ زمین لرزه با شدت بیش از ۷ ریشتر را شاهد بوده است یعنی به طور متوسط هر ۵ سال یک زمین لرزه مخرب. پیامدها و خسارات حاصله از زمین لرزه تا حدی نیز به روش های ساختمان سازی و نیز نحوه زندگی بستگی دارد. بسیاری از کشورهای لرزه خیر دنیا مانند ژاپن با طرح استانداردهای ساختمانی در مناطق زلزله خیر و اجرای درست آن سعی در به حداقل رساندن تلفات جانی زمین لرزه شده اند. در کشور عزیزمان ایران نیز آیین نامه های برای طراحی استاندارد ساختمان ها در برابر زلزله وجود دارد اما ضعف در نظارت و اجرا و هم چنین کاهش هزینه های ساخت طی سال های گذشته باعث کاهش ایمنی ساختمانهای جدید نسبت به ساختمانهای قدیمی ساز شده که در زلزله اخیر کرمانشاه نیز در مجامع علمی و مهندسی مورد بحث قرار گرفت. زمان وقوع زلزله هرچند در طی شبانه روز تاثیری بر روی خسارات وارده به ساختمان ندارد ولی باعث تغییر در کمیت خسارات جانی می شود. برای مثال زلزله مخرب سال ۱۳۶۹ رودبار چون در ساعات نیمه شب رخ داد در مقایسه با زلزله کرمانشاه که در ساعت اولیه شب اتفاق افتاد تفاوت چشمگیری در تلفات انسانی بر جای گذاشت. پیامدهای وقوع یک زلزله علاوه بر تخریب ساختمان‌ها می تواند در مناطق شهری موجب قطع خطوط ارتباطی، لوله های گاز و آب و فاضلاب، پل ها، جاده ها و تخریب دیگر تاسیسات شهری شود. در مدیریت شهری شناخت پی سنگ شهرها و تهیه نقشه پهنه بندی خطر گسل های فعال موجود در مناطق شهری می تواند بسیار مفید باشد. در شهرهای بزرگ مانند تهران نقشه پهنه بندی گسل‌های فعال و طبقه بندی مناطق خطر زلزله جهت مدیریت بحران شهری تهیه شده است که می تواند در جایابی تاسیسات حادثه آفرین در هنگام وقوع زلزله و شناخت پهنه های خطر مجاور گسل ها بسیار مفید باشد. پیشرفت علمی بشر تا کنون موفق به پیش بینی و تعیین وقوع زمان زلزله نشده است. ولی شناخت مناطق گسل های فعال شهرها و بررسی وقوع زلزله های تاریخی در محدوده زمانی تکرار دوباره نشانه هایی قابل تامل در وقوع زمین لرزه های مختلف است. با توجه به وجود گسل های متعدد در استان گیلان و وقوع زلزله رودبار می توان پتانسیل بالقوه فعالیت لرزه خیزی را انتظار داشت. در این راستا یکی از گسل های مهم گیلان گسل لاهیجان است. طول این گسل حدود ۸۰ کیلومتر تخمین زده شده و در امتداد فرورفتگی دشت گیلان از لاهیجان شروع شده و به حاشیه غربی دریای خزر ادامه می یابد و احتمالا به گسل آستارا وصل می شود. گسل لاهیجان رابط بین گسل البرز و آستارا به شمار می آید و حرکت هر یک را می تواند به دیگر منتقل کند. گسل لاهیجان هنوز هم فعال است و در زلزله خرداد ۱۳۶۹، جابجایی هایی در آن صورت گرقته است. بنابراین با توجه به مطالب مذکور کشور ایران و شهرهای مختلف آن و هم چنین در استان گیلان و شهر لاهیجان با توجه به وجود گسل لاهیجان و فعالیت آن لزوم توجه مدیریت شهری ، تهیه نقشه پهنه بندی مناطق خطر و هم چنین توجه بیشتر به اجرای آیین نامه های استاندارد مهندسی که برعهده نظام مهندسی عمران استان گیلان می باشد می تواند خطرات ناشی از وقوع زلزله را بصورت چشمگیری کاهش دهد. ولی متاسفانه نگرش فنی و مهندسی مقاوم سازی سازه­ها و رعایت استانداردها بر مبنای پتانسیل زلزله خیزی استان کمتر مورد توجه قرار گرفته است که می تواند در هنگام وقوع بلایای طبیعی خسارت های جبران ناپذیری را به وجود آورد.

*عضو هیات علمی گروه مهندسی معدن دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان


46

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 729175

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
7 + 8 =