یک استکان چای زیر سقف تاریخ تبریز

خبرآنلاین - فرینوش اکبرزاده: از كنار بساط هركدامشان كه رد شوي، عطر چاي و گرماي زغال مي زند توي صورتت و دعوتت مي كند به نشستن در كنار اين سماورهاي غول پيكر و نوشيدن يك استكان چاي ديشلمه زير سقفي كه صدها سال است ميزبان مردماني از دور و نزديك جهان بوده است.

قهوه خانه رفتن، سنتي از سنت هاي جدا نشدني بازاريان تبريزي است و فضاي خاص قهوه خانه ها سالهاست توجه هر گردشگري را به خود جلب مي كند.

آداب و رسوم خاص و جايگاه ويژه قهوه خانه ها در ميان مردم، اين مراكز را به نقاطي استراتژيك در تاريخ شهر تبديل كرده است و بسياري از قهوه خانه هاي بازار، گوشه هايي از اين خاطرات را قاب گرفته و به ديوارهاي قديمي شان زده اند. خاطراتي مانند مشروطه...

براي خوردن چاي در بازار تبريز، دو راه عمده پيش رو داريد. راه ساده تر مراجعه به چاي خانه هايي است كه در كنار بيشتر تيمچه ها وجود دارند. و راه ديگر رفتن به قهوه خانه هاي تاريخي بازار تبريز است كه آداب و رسوم خود را دارد؛ يادتان باشد فرق چاي خانه و قهوه خانه، در نحوه پذيرايي از شماست!

چاي خانه ها توسط يك نفر اداره مي شوند كه از صبح زغال زير كتري را روشن مي كند و روشن نگاه مي دارد، آب كتري را كنترل مي كند و براي شما چاي مي ريزد. اين چاي خانه ها سرپايي بوده و جايي براي نشستن ندارند.

شايد معروفترين چاي خانه هاي بازار تبريز، دو چاي خانه كنار درب هاي چوبي بزرگ تيمچه مظفريه، محل فروش قالي هاي منحصر به فرد تبريز باشند.

علاوه بر اين دو چاي خانه كه هميشه بخار سماورشان بلند است، چاي خانه هاي سراي قند فروشان و راسته بازار جديد هم رفت و آمد زياد و مشتريان فراواني دارند.

شما با پرداخت مبلغي در حدود 500 تومان يا كمتر (بسته به مخلفاتي كه در كنار چاي برايتان آماده مي شود) مي توانيد چاي منحصر به فردي را بخوريد كه با حرارت زغال گداخته به جوش آمده است.

چاي خانه آقا مهدي در مسير سراي امير به راسته هاي داخلي بازار از چاي خانه هاي معروف بازار است.

در محوطه بازار، افرادي هم هستند كه سماورهاي كوچك دستي به همراه استكان و قند در دست دارند. هرچند بيشتر اين افراد براي بازارايان در حجره هايشان چاي مي برند، اما معمول است كه گردشگران هم براي تنوع چاي آنها را امتحان كنند.

اما قهوه خانه هاي بازار از ارج و قرب و اهميت ويژه اي ميان مردم و بازاريان بهره مند هستند. قديم ترها همين قهوه خانه ها محل تجمع مردم و رد و بدل كردن آخرين اخبار و اطلاعات مملكتي بوده  و به همين دليل قهوه خانه داري و سرپانگاه داشتن و به اصطلاح بازاري، روشن نگاه داشتن قهوه خانه كار هركسي نبوده است.

قهوه خانه هاي متعدد بازار تبريز سالهاست ميزبان مسافران و بازاريان و خريداران بوده و هرچند شكل آنها دچار تغييراتي شده، اما هنوز هم پر اهميت و پر مشتري هستند.

داخل اين قهوه خانه ها كه بازاريان به آن فقط «قهوه» مي گويند و در طبقه همكف بازار يا زير زمين برخي حجره ها تعبيه شده اند، پوشيده از ميز و صندلي هاي نه چندان لوكس و جديدي است كه در ابعاد مختلف براي نشستن گروههايي با تعداد مختلف پيش بيني شده است.

اما در بدو ورود به اين قهوه خانه ها، اولين چيزي كه به شدت جلب توجه مي كند، ميز چوبي بزرگي است كه عموما روي آن با يك قاليچه كوچك فرش شده است، يك چرتكه چوبي و چند دفترچه روي آن قرار دارد، يك كلاه پشمي و پيرمردي با محاسن بسيار پشت آن نشسته و به كشيدن قليان مشغول است.

اين شخص صاحب قهوه خانه است و معمولا در مقابل مشتريان رفتار مشخصي دارد. در جواب سلام افراد ناشناس زيرلب جواب مي دهد و سري تكان مي دهد؛ و در مقابل افراد آشناتر و مشتريان دائمي لحظه اي كشيدن قليان را قطع مي كند و با گرمي جواب مي دهد و تعارف مي كند.

ديوار بيشتر قهوه خانه هاي بازار پوشيده از انواع عكس و تابلوهاي جديد و قديمي است كه به عنوان نوعي شناسنامه و سند تاريخي آن قهوه خانه به اطلاع مشتريان مي رسد. همچنين در سالهاي اخير برخي از گردشگراني كه براي چندمين بار به بازار آمده اند، عكسهاي خود از قهوه خانه يا صاحب آن را به عنوان هديه و يادگاري در آنجا به يادگار گذاشته اند و صاحبان قهوه خانه ها اين عكسها را قاب گرفته و در نقاط مختلف قهوه خانه نصب كرده اند.

خوردن چاي در اين قهوه خانه ها آداب خاصي دارد. از جمله اينكه هيچ گاه با خوردن يك چاي نبايد از سر ميز بلند شويد! حداقل تعداد چاي در قهوه خانه هاي بازار، 2 استكان چاي است كه شاگرد قهوه خانه يكي پس از ديگري براي شما مي آورد.

اما اگر پس از چاي دوم بخواهيد به نشستن در قهوه خانه ادامه دهيد، بايد به شكل مستمر چاي بخوريد! برداشته شدن استكان چاي از مقابل شما و عدم سفارش چاي جديد به اين معناست كه بايد از سر ميز بلند شده، حساب خود را پرداخت نموده و قهوه خانه را ترك كنيد!

در برخي قهوه خانه ها هم روش ديگري براي پذيرايي وجود دارد. به اين شكل كه براي شما يك قوري محتوي چاي تازه دم به همراه يك استكان كمر باريك و ظرفي قند آورده مي شود و شما از خودتان پذيرايي مي كنيد. معمولا هر قوري براي پركردن 4 استكان چاي كافي است.

اين سرويس قيمتي در حدود 2000 تومان دارد و بسته به مخلفات ارائه شده قيمت آن هم تفاوت مي كند.

ممكن است شاگرد قهوه چي كمي عرق نعنا يا عرق شاهسپرن هم به چاي شما اضافه كند كه در اين صورت عموما پولي هم به عنوان شاگردانه به وي داده مي شود.

همچنين در اعياد مذهبي يا ايام محرم، قهوه خانه ها به جاي قند با خرما از مشتريان خود پذيرايي مي كنند.

در برخي از قهوه خانه ها، علاوه بر چاي و قليان، خوراكي هاي ديگري همچون تخم مرغ آب پز، نيمرو، عدسي و حتي جگر هم براي عرضه به مشتريان وجود دارد.

بهترين و مشهورترين اين قهوه خانه ها كه از قدمت زيادي نيز برخورداند، در بازار شيشه گر خانه، بازار پنبه فروشان، بازار صادقيه، بازار دبه خانه، يمني دوزان و يخچال صادقيه وجود دارند و عموما نامي جز «قهوه خانه» ندارند.

بازار، محيطي مردانه است؛ از گذشته هاي بسيار دور محل تردد آقاياني بوده كه يا فروشنده و حجره دار بوده اند يا خريدار اجناس. در سالهاي اخير اما رفت و آمد خانمها به بازار هم زياد شده است. هرچند اين مساله در قهوه خانه ها هنوز مرسوم نيست و بيشتر قهوه خانه ها فقط از آقايان پذيرايي مي كنند.

هرچند گردشگران همواره با استقبال و همكاري مواجه مي شوند و بعيد نيست صاحب قهوه خانه با روي گشاده پذيرايي از شما بدون توجه به اين اصول را برعهده بگيرد.

ساعت كار قهوه خانه هاي بازار همانند حجره ها و مغازه هاست و به جز راسته بازارها كه معمولا ديرتر از ساير بخشهاي بازار تعطيل مي شود، باقي آنها در روزهاي هفته تا حوالي عصر و قبل از اذان و روزهاي پنجشنبه تا ظهر و حوالي ساعت 3 باز هستند.

اگر در مدت تعطيلات نوروز گذرتان به تبريز،‌شهر اولينهاي ايران رسيد، ديدن بازار تاريخي تبريز كه شهرتش به دورترين نقاط جهان هم رسيده را از دست ندهيد و در گوشه و كنار بزرگترين سازه به هم پيوسته آجري جهان، با يك استكان چاي كمرباريك خستگي راه را از تن بيرون كنيد.

46