برای آزادی امام‌ موسی‌ صدر چه کرده‌ایم؟

به گزارش خبرآنلاین،« تریبون آزادی» امام موسی صدر، امسال با حضور چهره‌های مختلف و متنوع علمی، فرهنگی و سیاسی در محل موسسه در تهران برگزار شد.

امام موسی صدر و دو همراهش، ۹ شهریور ۱۳۵۷ در لیبی ربوده شد و این اسارت ۳۹ ساله همچنان ادامه دارد. حاضران در تریبون آزادی هر کدام با گفتن جملاتی درباره شخصیت و سیره رفتاری و عملی او خواستار پیگیری‌جدی پرونده ربودن امام صدر تا به نتیجه رسیدن آن شدند.

گزارش خبرآنلاین را از سخنرانی های چهره ها و مهمترین نکات مهم مطرح شده در تریبون آزادی می خوانید:

حجت الاسلام والمسلمین استاد سیدمهدی طباطبائی:
امیدوارم کمیته‌ای که برای پیگیری آزادی ایشان تشکیل شده زودتر به نتیجه برسد
شیادان و مکاران مانع پیشرفت کار بنده خدا هستند اما اگر بنده خود را به خدا سپرده باشد، خداوند این بدی‌ها را از او دور می‌کند. در روایت هست که بنده اگر بندگی کرد، خداوند می‌گوید من چشم و گوش او می شوم. از ویژگی های امام موسی صدر هم این است که بنده ای خوب و بنده ای عادل و حکیم است. یکی از آثار همین ویژگی هم این است که او به دنبال وحدت بود.

افکار انسان ها اگر در کنار هم جمع نشود به مشکلات برخواهیم خورد. الان سه گروه نصرانی، سنی و شیعه در لبنان زندگی می کنند و هیچ کس در آن دعوا ندارد. اما باور می کنید که در برخی خانواده ها در اینجا دو خواهر یا دو برادر بر اساس بینش انقلابی نمی‌توانند با هم سازش کنند. امام موسی صدر با همان ویژگی‌هایی که دارد توانست باعث این همزیستی مسالمت‌آمیز در لبنان بشود.

چهره، ‌نوع برخورد و رفتار، نوع گفتار همه اینها در امام موسی صدر جذاب بود. در کنار همه اینها، افکار جذب‌کننده‌ای که داشت، فقدان این حکیم عابد و عاقل دینی که افکار مشتت و متفرق را جمع و همه را به یک وحدت و یگانگی برای پیشبرد اهداف دین و سیاست آماده کرد، به شدت به چشم می‌خورد.

کمیته‌ای برای پیگیری آزادی ایشان تشکیل شده است. اینکه الان در کجا هستند و در چه وضعیتی نگهداری می‌شوند، امیدواریم به زودی با دعای همه مشخص شود و انشاالله این کمیته به زودی به نتیجه برسد و ایشان را زنده ببینیم. معتقدم اگر امروز او را ببینیم حتما افکار بلندش پخته‌تر شده و به نفع اسلام و مسلمین در جهان نقش خواهد داشت.

اسقف سبو سرکیسیان، اسقف ارامنه تهران:
به غیبت امام صدر اعتقادی ندارم، او در قلب همه انسان‌های مومن حضور دارد
در این روزها شبکه‌های مختلف لبنانی مخصوصا المیادین فیلم‌ها و تصاویر مختلفی از امام صدر را نشان می‌دهند. من امام صدر را از ابتدای دهه 70 میلادی شناختم و از همان زمان همیشه به جسم و روح او اندیشیده‌ام. امام صدر در جامعه لبنان و جامعه اسلامی نقش بسیار بارزی داشت. همه لبنانی‌ها فضای ملتهب دهه‌های 60 و 70 میلادی را به یاد دارند. روحانیون فِرَق مختلف در این فضا نقش داشتند، برخی نقش مثبت و برخی هم نقش منفی.

در چنین شرایطی شخصیت و خرد وسیع امام موسی صدر بسیار بارز بود. در ماه می 1973 وقتی منشی پاتریاک اول لبنان بودم، جناب پاتریاک در جلسه‌ای میزبان امام صدر بود. پس از جلسه داغی که این دو شخصیت درباره حوادث لبنان داشتند، پاتریاک به من که منشی‌اش بودم، گفت که ای‌کاش همه روحانیون مسلمان و مسیحی مانند امام موسی صدر فکر می‌کردند.

شخصیت‌هایی مانند امام صدر هیچگاه از ذهن انسان‌ها غایب نخواهند شد، چرا که آنها به واسطه اندیشه و روح خود در میان ما حضور دارند. افکار این شخصیت‌ها از صمیم قلب و اندیشه جذاب‌شان بروز می‌کند.

بر خلاف آنچه متداول است من معتقد به غیبت امام صدر نیستم، بلکه او در قلب صدها انسان‌ مومن که به اصول انسانی باور دارند، حضور دارد. چون مسئله بشر و انسانیت و شهروندی به هم مرتبط هستند. اگر محبت بتواند این پیوند میان شهروندی و انسانیت را برقرار کند، جامعه‌ای آفریده خواهد شد که نمونه است.

منیژه حکمت، کارگردان سینما:
آرزویم این است که روزی در زندان باز شود و ایشان بیرون بیایند
اعتراف می‌کنم که شناخت چندانی از امام موسی صدر نداشتم. متاسفانه در این سال‌ها نیز ما چندان برای شناخت ایشان جست‌وجو نکردیم. فقط می‌‌دانستم که امام صدری در جامعه حضور داشت و در لیبی زندانی شد.

تا اینکه روزی مهندس مهدی فیروزان، دو کتاب برای مطالعه به من پیشنهاد داد. یکی خاطرات خانواده امام صدر از ایشان بود و دیگری سخنرانی‌های ایشان در کلیسا. ساعت 7 عصر کتاب نخست (هفت روایت خصوصی) را شروع کردم و بی‌وقفه تا ساعت 2 صبح مطالعه کردم. بعد دچار بی‌خوابی شدم و با خودم می‌گفتم مگر می‌شود؟ ما کجا بودیم؟ ... در جایگاه همسر تعریف غریبی دارند، در جایگاه پدر همینطور و دین را از منظری تعریف می‌کرد که شگفت‌آور بود و این ارتباطش با ادیان دیگر و مدام این افکار به ذهنم هجوم می‌آورد که در این أوضاع بلبشویی که امروز در جهان حاکم است، به خصوص در منطقه ما ایشان کجاست؟ جای خالی ایشان دستاوردش، کشتار میلیونی و آوارگی میلیونی است.

حضور یک روحانی، یک امامی که تعریف جدیدی از دین داشته باشد، امروز به شدت نیاز است. این افکار بعد از مطالعه کتاب به ذهن من هجوم می‌آورد و البته تصاویری سینمایی در ذهنم نقش می‌بست ، که آن چهره پرهیبت و زیبا، 39 سال پشت درهای بسته زندان چه حسی دارد؟ ایا اخبار به گوشش می‌رسد؟ آیا به گوشش می‌رسد که با زنان شیعه چه می‌کنند؟ آیا می‌داند که با نام خدا، محمد و علی، آدم می‌کشند؟ چقدر تفکر ایشان امروز لازم است. و چقدر دردناک بود که من ایشان را نمی‌شناختم و چیزی نمی‌دانستم.

کتاب دوم پیشنهادی مهندس فیروزان را شب بعد شروع کردم به خواندن و بازهم دچار حیرت و بی‌خوابی شدم. محتوای کتاب سخنرانی ایشان در کلیسا بود. نیاز همه ما جدا از هر تفکر و عقیده‌ای که داریم، و همه بشریت به حضور کسی است که از دریچه دیگری به ادیان نگاه می‌کند و همه را به هم متصل می‌کند و تعریف درستی از بشریت دارد.

فکر می‌کنم خالق امام صدر ایشان را بسیار دوست دارد، اما مرارت‌های فعلی بر وجود امام را درک نمی‌کنم. اما به نظرم درامی که در زندگی ایشان وجود دارد، اگر روزی تصویر شود، چه فیلمی خواهد شد. از یک خانواده نمی‌شود زیاد انتظار داشت که این تفکر را گسترش دهند و فکر می‌کنم تک‌تک آدم‌ّها اگر به شناخت اندکی هم از ایشان برسند می‌توانند آن را اشاعه بدهند. من کتاب را خریدم و به دیگران هم دادم و گفتم شما هم بخوانید. من حتی نمی‌دانستم که این اتوبان صدر به نام ایشان نیست! در این اندازه شناخت ما کم است.

اما آیا واقعا می‌توان فیلمی درباره امام صدر را ساخت و همه ابعاد وجودی ایشان را در آن لحاظ کرد؟ کار سخت و ترسناکی است و به تبحر و دانش زیادی نیاز دارد. ‌۳۹ سال اسارت سخت است و تحمل ایشان ستودنی است. کاش من آنقدر متبحر بودم که می‌توانستم روزی این فیلم را بسازم. قطعا اگر آن را می‌ساختم فیلم من، زندگی امام صدر از منظر یک زن بود، اما گمان نکنم توانایی آن را داشته باشم. این رسالت و وظیفه ما است به عنوان انسان‌هایی که در جامعه امروز بشری نیاز به این اشخاص و نیاز به این تفکر داریم.

من آرزویم این است که روزی درب زندان باز شود و ایشان بیرون بیایند.

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران:
امیدواریم ایشان بازگردند و این انتظار به پایان برسد
هر چه زمان می گذرد چهره ایشان بیشتر روشن می‌شود اگرچه در جمع ما نیستند اما ارزش کار و تفکر ایشان مشخص می‌شود که در چه زمانی و مکان چه کارهایی کردند و آثار اقداماتشان در منطقه و جهان اسلام و تشیع بسیار روشن است.

امیدواریم ایشان در سلامت باشند و بازگردند و این انتظار به پایان برسد اگرچه سخن گفتن از ایشان بسیار دشوار است اما یادشان را گرامی می داریم و مروج اخلاق و روش ایشان هستیم چون چهره بی نظیر و ماندگاری است.

خلیل حمدان، عضو هیات رئیسه جنبش امل:
نیازی به اثبات ندارد که امام موسی صدر زنده است
در این فرصت کوتاه می‌خواهم درباره وحدت موضع امام صدر و امام خمینی صحبت کنم. امام خمینی ایشان را شاگرد خودش می‌دانست و این را مطرح کرده بود و در رسانه‌ها هم زیاد منتشر شد. امام صدر یکی از همراهان امام خمینی برای پیروزی انقلاب ایران بود. چند ماه پیش از ربودن امام موسی صدر، ایشان یک هفته در میان رسانه‌ها حضور و بروز نداشتند. پس از این یک هفته امام صدر دیدارهای زیادی با سران و انقلابیون ایران داشتند به گونه‌ای که بعد از ربودن گفتند که ممکن است این اتفاق به دلیل این دیدارها بوده باشد. او همچنین قبل از سفر لیبی مقاله‌ای با عنوان «ندای انبیا» نوشت که 6 روز قبل از ربودن در لوموند به چاپ رسید. امام صدر در این مقاله درباره ظلم‌های حکومت پهلوی و نقش مردم در انقلاب ایران صحبت کرده بود.

۳۱ روز پس از ربودن امام صدر، کویت امام خمینی را نپذیرفت و صدام حسین هم قبول نکرد که ایشان به سوریه برود. از سید محمود دعایی شنیدم که امام خمینی در آن روز گفت که اگر امام صدر در بیروت بود من به لبنان می‌رفتم. در همین روزی که کویت امام خمینی را نپذیرفت، صدام با سفیرش در فرانسه تماس می‌گیرد و می‌گوید که به نزد دوستمان ژاک شیراک برو و بگو که امام خمینی را در فرانسه نپذیرند و پیشنهاد کرد که او را به لیبی بفرستند، اما ژاک شیراک نپذیرفت. این خاطره در جلد دوم خاطرات ژاک شیراک چاپ شده است.

لیبی در آن زمان به زندان صدای مصلحان معروف بود. همان کسانی که امام صدر را به لیبی هدایت کردند می‌خواستند امام خمینی را نیز به لیبی بکشانند. در آن زمان خاورمیانه با ثبات نبود، انورسادات مذاکرات صلحش را شروع کرده بود و تکیه‌گاهی برای مبارزه با اسرائیل وجود نداشت و می‌خواستند که با حذف امام صدر و امام خمینی این پایگاه کلا حذف شود، اما خوشبختانه انقلاب ایران پیروز شد.

کشورهای اروپایی و آمریکایی دشمن قذافی بودند. وقتی که در آمریکا، جرایم قذافی را فهرست می‌کردند، همه چیز حتی کتک زدن خادمی توسط پسرش را بیان کردند، اما حرفی از ربودن امام موسی صدر نبود. گویا قذافی هم جرایم مجاز و هم جرایم غیرمجاز داشت و ربودن امام صدر جرم مجاز بود.

کشورهای دیگر تلاشی برای پیگیری پرونده نمی‌کنند. وقتی پس از انقلاب لیبی برای بازجویی سنوسی به موریتانی رفتیم، با وضعیت مرفه سنوسی در انجا مواجه شدیم. هیچ فشاری رویش نبود و مدتی بعد هم او را به لیبی بازگرداندند. حکومت فعلی لیبی مسئول پیگیری ربودن امام موسی صدر است. نیاز به اثبات ندارد که امام صدر زنده است و همه لیبیایی‌ها باید مسئول بازگشت امام صدر به جامعه اسلامی باشند.

دکتر حسین جابری‌انصاری، معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه:
نقشه راه آزادی امام صدر باید با همکاری همه ما شکل بگیرد
زندگی امام موسی صدر رنگ و بوی ویژه‌و متفاوتی دارد. او از بستر سنتی حوزه علمیه قم خارج شد و وارد بستر و فضای اجتماعی خاصی می‌شود که تنوع مختلفی از فرهنگ‌ها، بینش‌ها و عقاید و سیاست دارد. لبنانی که امام صدر وارد آن می‌شود، آزمایشگاه عملیات سیاسی و فرهنگی جریان‌های مختلف در منطقه و جهان و گذرگاه تمدن های جهان است. شرایط لبنان از امام صدر مردی مردستان ساخت که بدل به نیاز امروز و فردای همه ما شد.

با توجه به وضعیت امروز ما در منطقه و جهان، به سه بُعد از زندگی و عمل اجتماعی امام موسی صدر نیاز مبرم داریم: نخستین بعد بحث همزیستی مسالمت‌آمیز میان اجزای طبیعی جامعه است. منطقه خاورمیانه غرق در درگیری‌هاست. این همزیستی که یکی از مهمترین ابعاد اندیشه امام صدر است، نیاز امروز و همیشه ماست. ما در منطقه هم با تروریسم تکفیری افراطی مواجه هستیم و هم با حکومت‌های کم‌تحملی که نماینده اصلی جامعه خود نیستند. این دو جریان باعث به وجود آمدن فضای درگیری، عدم تحمل، جنگ، خونریزی و... در منطقه شده است. بنابراین تا اطلاع ثانوی منطقه ما به امام موسی صدر و تفکرش در حضور و در غیاب نیاز مبرم دارد.

یکی دیگر از ابعاد مهم اندیشه و عمل امام موسی صدر، مسئله مقاومت در مقابل رژیم صهیونیستی است. بذر مقاومت در منطقه را امام موسی صدر پاشید که بعدها رشد کرد و نهادی نومند شد. رژیم اسرائیل با اشغال فلسطین و امتداد این کار درصدد امنیتی کردن منطقه است تا بتواند فضا را برای رشد جریان‌های تروریستی آماده نگه دارد.

بعد سوم مهم اندیشه امام موسی صدر در تحولات جدید منطقه و قدرتمند شدن شیعه در آن است که امام صدر نقش پیشتازی در مدل کوچک لبنان و حتی بزرگتر در سطح منطقه در این مورد دارد. فراموش نکنیم که این اضلاع سه‌گانه در اندیشه امام موسی صدر به هم پیوسته است و هیچکدام دیگری را نفی نمی‌کند. یعنی اگر از قدرت گرفتن شیعه صحبت می‌کنیم، این مقوله اصل همزیستی مسالمت‌آمیز را نفی نمی‌کند. لذا احیای شیعه را در تناقض با دیگر فرق اسلامی مطرح و دنبال نمی کند بلکه بعنوان جزیی از مجموعه واحد امت اسلامی می بیند.

ما برای آزادی امام موسی صدر مسئولیت داریم و تاکنون نیز در این زمینه همه تقصیرکردیم. مسئولیت بزرگتر ما این است که در فضایی آزاد به انتشار، توزیع و بازنشر اندیشه سیاسی و اجتماعی امام صدر در منطقه بپردازیم.

نقشه راه آزادی امام صدر باید با همکاری همه ما شکل بگیرد. نقشه از پیش تعیین شده وجود ندارد. من در آخرین سفر به لبنان در دیداری که با خانواده امام داشتم، قرار شد دیداری بین ما و موسسات مختلف برای آزادی امام موسی صدر شکل بگیرد تا در آن به چارچوب و قالبی جدید با همفکری همه برسیم. این که قبلا خیلی کارها نشده بسیار می‌شود درباره آن گفت اما کار امروز با نقد گذشته الزاما برآورده نخواهد شد.

برای پیگیری پرونده در زمان حضور قذافی با یک سری مشکل مواجه بودیم، قدرتی که به هیچ کس حتی ملت خودش پاسخ‌گو نبود و زمانی که حکومت او ساقط شد با هزاران مشکل مواجه شدیم. پس از سقوط او دیگر دولت به معنای واقعی کلمه در لیبی وجود ندارد که بتوان با آن مذاکره کرد. اکنون با چندین و چند دولت در لیبی مواجه هستیم و در واقع هر قبیله‌ای بر نقطه‌ای حکومت می‌کند و این کار پیگیری را بسیار سخت می‌کند.

دکتر محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان :
مسئولان هر ۶ ماه گزارش پیگیری‌های خود از پرونده امام صدر را به مردم ارائه دهند
من اطلاعات کافی ندارم که مراجع مسئول و نهادهای اداری برای یافتن این گمشده انسانیت چه کرده‌اند؟ پیشنهاد من این است که پیگیری پرونده امام صدر را به یک مطالبه عمومی تبدیل کنیم. به‌گونه‌ای که هر روز با این سوال مواجه شویم که چه شد؟ در این راستا دو کار را باید انجام داد، نخست اینکه در مهمترین میدان شهر یک تابلوی روزشمار برای ربایش امام موسی صدر نصب شود تا همه با روزهایی که از ربودن ایشان می‌گذرد مواجه شده و بدانند که چند روز و چند سال از ربایش و دوری امام گذشته است؟

دوم اینکه مسئولان مربوطه ملزم شوند که هر ۶ ماه یک بار گزارش علنی در حضور رسانه‌ها نسبت به پیگیری‌های خود به مردم ارائه کنند. این کار باعث می‌شود که افکار عمومی همچنان با امام موسی صدر زندگی کند. بنابراین هم برای پیگیری پرونده مهم است و هم برای زنده نگه داشتن یاد امام موسی صدر در جامعه. محرومیتی که ما از ایشان برای خود ساخته‌ایم بسیار شدیدتر از محرومیتی است که دیگران با ربودنش بر ما روا داشته‌اند.

یکی از ویژگی‌های مهم امام صدر این است که درد شیعه و مسلمان نداشت. بلکه درد او درد انسان بوده و هست. امام صدر از موضع دین، درد بشریت داشت. او در دوران حضورش به نام خدا خدمتگذار خلق خدا با هر گرایش، دین و ملتی بود. بُعد دیگر اندیشه و عمل امام صدر در نگاه عرفانی اوست. نگاه او به دین، انسان، طبیعت، فقه و... نگاهی عرفانی بود و ما هنوز نتوانسته‌ایم در این بعد وجودی امام صدر تفکر کرده و آن را تحلیل کنیم. ای ‌کاش فرصتی باشد که از این نگاه نیز امام صدر بازخوانی و بازگویی شود.

جهان امروزه بیش از پیش نیازمند این نگاه است. ما در دوران بحران‌ها زندگی می‌کنیم. بحران‌های متفاوت فکری که در مقابل آن بحران‌های سیاسی نظامی و اجتماعی هیچ هم نیستند. بدون تعارف امروز جوانان تحصیل کرده‌ای را می‌بینیم که قرابتی با اندیشه‌های دینی احساس نمی‌کنند و گناه این جریان به گردن ماست، چرا که ما نتوانستیم دین را آنگونه که هست معرفی کنیم. بلکه دین را آنگونه که خودمان می‌خواهیم معرفی کرده‌ایم.

بی تردید اگر معارف زلال دین با همان خوانشی که امثال امام موسی صدر داشته به بشریت امروز عرضه شود مورد اقبال و استقبال عمومی مردمان جهان قرار می‌گیرد. امام هشتم می فرمایند که خدا رحمت کند کسی که امر ما را احیا می‌کند. از امام پرسیدند که برای اینکار چه باید کرد، در جواب فرمودند که هیچ فقط آنچه را که ما گفتیم به مردم اعلام کنید. امام موسی صدر توان این‌کار را دارد و به اندازه خود این را برای ما به یادگار گذاشته. ضرورت است که امروزه هرکس بر مبنای تخصص خود اندیشه این مرد بزرگ را مورد مطالعه قرار دهد.

ما قاطعانه امیدواریم که امام صدر به میان ما برگردد. اما فراموش نکنید که امام موسی صدر فرد نیست. بیش از همه چیز، فکرش اثرگذار است. ربودن جسم او به این دلیل بود که فکرش گسترش پیدا نکند. اگر امام صدر دست از تفکراتش برمی‌داشت و سکوت می‌کرد که او را نمی‌رباییدند.

امام صدر یک فکر است و فکر قابل ربایش نیست. فکر گاهی با ربایش یا با شهادت بیشتر رشد می‌کند. بنابراین نباید اکنون که از فردی به نام امام موسی صدر که به ظاهر محروم هستیم، خود را به محرومیت بزرگتری که فکر امام صدر است دچار کنیم. این محرومیت خودخواسته است. چرا باید هنوز کسانی باشند که از آثار و افکار او مطلع نباشند؟

امام صدر یک متفکر جامع شرایط، یک مصلح اجتماعی، یک مبلغ دین و یک سیاستمدار برجسته است و باید در همه این حوزه‌ها مورد مطالعه قرار گیرد. ما این مطالعات را انجام نداده و در نتیجه به الگوسازی روی نیاورده‌ایم. امام صدر خودش الگوست و باید معرفی شود اما به نظر من او ظرفیت الگوسازی دارد و می‌توان در وجوه مختلف به تکثیرش اقدام کرد. این وظیفه هنرمندان است. زندگی امام صدر ظرفیت ساخت بهترین فیلم‌های سینمایی، ظرفیت نگارش رمان‌های خواندنی و... را دارد. باید از بخش‌های مختلف زندگی ایشان الگوسازی کرد.

حجت‌الاسلام دکتر محمدمسجد جامعی، عضو هیئت علمی دانشگاه وزارت خارجه:
اقدامات امام صدر طی قرن بیستم در منطقه ما منحصر به فرد است
امام موسی صدر یکی از چهره‌های موفق در ایجاد تحول نرم نسبت به محیط پیرامونش و در درجه اول در میان شیعیان بود. لبنان از قرن 18 تا زمان حضور امام موسی صدر، تاریخ پیچیده‌ای داشت و شیعیانش در حاشیه بوده و نسبت به دیگر فرقه‌ها سخت‌ترین وضعیت را داشتند.

امام صدر در سال‌های نسبتا معدود حضورش در لبنان، منشا تحولات بزرگی می‌شود. جامعه بزرگ شیعه در این کشور در حاشیه قرار داشته و از مزایای سیاسی، اجتماعی و تاریخی برخوردار نبودند. اینکه کسی از کشور دیگری بیاید و بتواند در سال‌های معدود حضورش، اقلیت در حاشیه‌ای را به متن بیاورد و حتی آن‌ها را تبدیل به یک مجموعه تاثیرگذار کند، کار بسیار مشکلی است.

در سال‌های اولیه حضور امام صدر در لبنان مقاومت‌های زیادی از طرف شیعیان و حتی شخصیت‌های پرنفوذ نسبت به اعمال وی صورت گرفت، اما به طور کل اقدامات امام صدر و ابتکاراتش قابلیت تبدیل شدن به رساله‌های زیادی در علوم اجتماعی، مردم‌شناسی، گفت‌وگوی بین ادیان، علوم سیاسی مرتبط به جوامع اقلیت و ... را دارد.

صرف شناخت خوب، درست، عمیق و غیر تقلیدی می‌تواند موجب موفقیت فرد شود و بسیار مهم است که شناخت ما علمی باشد. اشخاص به دلیل شناخت‌شان در انجام مسئولیت اجتماعی‌موفق هستند. احساس من این است که امام صدر توانست لبنان را به خوبی بشناسد و البته شناخت این کشور کار بسیار سختی است.

امام موسی صدر برای ارتقای موقعیت شیعه فقط با شیعیان کار نکرد. او امکان نداشت موفق شود مگر اینکه با طوایف مختلف کار کند و اعتماد و احترام آنها را بر انگیزد. امام صدر به درستی رابطه‌ای را با دیگران شروع کرد که در طول زمان تقویت شد و این به دلیل استمرار صمیمیتش با طوایف مختلف بود. من زمانی که در واتیکان بودم با شخصیت‌های مسیحی ارتباط داشتم. در رم اسقفی دیدم که لبنانی و از خانواده‌های عیدی بود. او امام صدر را می‌شناخت و به ایشان احترام می‌گذاشت.

امیدوارم بخش های مختلف وجودی ایشان شناسانده شود و تبدیل به سلسله موضوعاتی برای رساله‌های مختلف در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا شود.

علی الحبحاب، کاردار سفارت لبنان در تهران:
روش امام صدر آن قدر ادامه خواهد یافت تا گفت‌وگو و گشودگی بر تکفیر و طرد دیگری پیروز شود
امام موسی صدر با یک نگاه روشن و استراتژیک به لبنان آمد و در آنجا کم شخصیتی وجود دارد که به عنوان دروازه ارتباطی شرق و غرب باشد و ایشان توانست با بهره گیری از میراث حوزه جبل عامل و سید شرف الدین باب ارتباط و گفت‌وگو میان اهل سنت و شیعه باشد.

امام صدر توانست از ظرفیت‌های لبنان استفاده و اهمیت آن را درک کنند. این اهمیت با وجود تمام بحران‌ها اعم از هویت، طایفه‌گری، عدم مشارکت مردم در نظام سیاسی، عدم توزیع منابع و... وجود داشت و او توانستند از همه ادیان و طوایف به صورت ایجابی در این کشور بهره بگیرند.

امام صدر توانست از ظرفیت انسان لبنانی استفاده کرده و از هر گونه خصوصیت اندیشه‌ای و مذهبی عبور کند و از ظرفیت‌های جریان‌های موجود در لبنان بهره ببرد و در کلیساها سخنرانی کند.

امام موسی صدر در همین رابطه مجلس اعلای شیعیان را تاسیس کرد تا بتواند نقطه‌ای برای رفع محرومیت از همه و به ویژه شیعیان باشد. یکی دیگر از فعالیت‌های او تاسیس سازمان‌های خدماتی، پرستاری و بیمارستان در منطقه شمال بقاع در لبنان بود.

امام صدر بنیان‌های کشوری به نام لبنان و بازآفرینی انسان لبنانی را گذاشت. این بنیان‌ها شامل گفت‌وگو و گشودگی بود. انسان جدید لبنانی این دو ویژگی را داشت. او می‌خواست حکومتی بر اساس شایستگی وجود داشته باشد نه هویت‌های فرقه‌ای. وی توانست در دوره‌ای که جهان عرب ناامید و ناکام بود، مقاومت لبنان و جنبش امل را پایه‌گذاری کند و بعد از آن این جنبش موجب تولد گروه‌های دیگر مقاومت شد. بنابراین تاسیس موضوع مقاومت در 1973 که اولین بار اسرائیل به لبنان حمله کرد توسط امام موسی صدر پایه گذاری شد.

روش امام موسی صدر کارامدی خودش را با گذشت زمان ثابت کرد و در سال 2000 و 2006 این روش ها موجب شد که اسرائیل شکست بخورد و چند روز پیش هم لبنانی ها توانستند خاکشان را از تکفیری ها پاک کنند و این روش آن قدر ادامه خواهد یافت تا گفت‌وگو و گشودگی بتواند بر جو تکفیری و طرد دیگری پیروز شود. تا آن روز روش امام موسی صدر ادامه خواهد داشت.

دکتر محمود گلزاری، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی:
رستمی می‌خواهیم که امام صدر را همچون بیژن از چاه تنگ‌نظری‌ها بیرون بکشد و آزاد کند
بیشتر از یک سال است که ارتباط زیادی با فردوسی و شاهنامه پیدا کردم. داستان بیژن و در چاه افتادن وی و تلاش زیاد مجموعه حاکمیت ایران و پادشاه کیخسرو و مردم برای آزادی این جوان بسیار برای من جالب بود! و ارتباط ظریفی بین این داستان و امام موسی صدر یافتم.

در این داستان می‌خوانیم که وقتی بیژن در چاه گرفتار و زندانی شد، کیخسرو لشگریان متعددی را برای پیدا کردن بیژن می فرستد و با کمک جام جهان نما نیز یقین می یابند که بیژن زنده است. در این شرایط دل ها امیدوار و چشم ها گریان است تا در نهایت با کمک رستم پهلوان بیژن را نجات می دهند. پس این گونه است که در ادبیات فارسی ما نشان داده می‌شود که اراده جمعی حاکمیت و مردم چگونه برای آزادی یک جوان ایرانی تلاش می‌کنند.

ما هم اکنون با اسنادی که در این سال ها به دست آمده، در جام جهان نما دیده‌ایم که امام موسی صدر زنده است و اکنون نیازمند رستمی برای آزادی ایشان هستیم.

در قرآن کریم گفته شده ظن مانند علم و یقین نیست. با اینکه ظن به یقین نزدیک است با این وجود می‌گوید ظن جای علم را نمی گیرد. ما علم به زنده بودن ایشان داریم و امیدواریم که اراده رستمی و کیسخرو وار بتواند امام موسی صدر را مانند بیژن از چاه تنگ نظری ها بیرون بیاورد.

علی‌اکبر اشعری، رئیس اسبق سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران: 
چرا با وجود همه شعارهای حقوق بشری هیچ فریادی برای آزادی امام صدر در مجامع جهانی سر داده نمی‌شود؟
من توفیق زیارت ایشان را یک بار پیش از انقلاب در انتشارات بعثت داشتم که پاتوقی برای چهره‌های دغدغه‌مند دینی بود. اما با مجموعه اطلاعاتی که از ایشان داشتیم به نوعی برای همه ما الهام بخش بود. در قضیه ربوده شدن ایشان نکاتی به ذهن متبادر می‌شود. اول اینکه علیرغم همه شعارهایی که در دنیا درباره حقوق بشر و آزادی و احترام به انسان می‌دهند، معلوم نیست این شعارها کجا به نفع آزادی و حقوق انسان‌ها برآورده می‌شود؟ شخصیت بزرگی مانند امام موسی صدر در قامت میهمان به لیبی رفته و دیوانه‌ای چون قذافی ایشان را ناجوانمردانه محصور می‌کند، سال‌ها می‌گذرد اما هیچ اتفاقی در دنیا نمی‌افتد و این مایه تاثر و تاسف است و نشان‌دهنده مرگ اخلاق در بین سیاست‌مدارن بزرگ. نکته دوم پیگیری آزادی ایشان و بازگشت به جامعه اسلامی است. فکر می‌‌کنم همه ما از مسئول گرفته تا مردم با اقدام یا دعا یا هر کاری که باید برای این پیگیری رخ دهد انجام می‌دهیم اما به نظرم باید راه‌های دیگری را باید دنبال کرد تا زودتر به نتیجه برسیم.

به گمان من هرچند ما از طریق دیپلماسی رسمی و دستگاه‌های دولتی ممکن است نشانه‌هایی به دست آوریم اما به حقیقت نمی‌رسیم، چون محدودیت‌هایی در دنیای دیپلماتیک وجود دارد. فکر می‌کنم که گروه‌ها و تشکل‌هایی هستند که غیر از دستگاه‌های رسمی می‌توانند با اقوام و قبیله‌های مختلف در داخل کشورها ارتباط برقرار کنند و حتی اقدام کنند.

شاید فراتر از دولت باید قدم گذاشت و خارج از مرزهای ایران با شخصیت‌ها و چهره‌های جهانی ارتباط برقرار کرد. امیدوارم هر چه زودتر خبر آزادی ایشان را بشنویم و یک شادی و نشاطی در جامعه و امت اسلامی ایجاد شود.

در زمان پیروزی انقلاب شخصیت‌های اثرگذاری چون شهید مطهری، شهید بهشتی و... بدر جامعه بودند، اما متاسفانه آنان به مرور از میان ما رفتند. ما امروز به شخصیت‌های بزرگی نیاز داریم تا مانند لنگرگاه کشتی در طوفان‌ها بتوانند نقش ایفا کنند. ما به وجود امام موسی صدر امروز خیلی نیاز داریم. دعا می‌کنیم و هر جا که بشود صحبت کرد این کار را می‌کنیم تا به لطف و کمک خدا حضور بابرکت ایشان را دوباره در کنار خودمان داشته باشیم.

حجت‌الاسلام سیدحسن آقامیری، کارشناس معارف دینی و واعظ:
هر کسی که منصف باشد دنبال امام موسی صدر می‌گردد، فرقی هم ندارد مسلمان باشد یا خیر
من اگر سرمایه دار و سیاستمدار غربی بودم دنبال ایشان نمی گشتم چون اگر اندیشه ایشان حاکم می شد من سرمایه دار غربی باید نفت را 400 دلار می‌خریدم پس ترجیح می‌دادم ایشان نیاید!

اگر هم سیاستمدار دست نشانده غربی‌ها در منطقه بودم دنبال ایشان نمی‌گشتم چون منافع غربی‌ها در اختلاف بین شیعه و سنی است و اگر اندیشه ایشان حاکم می‌شد نفت مجانی و ... را از کجا باید تهیه می‌کردند؟

ممکن است بگویید چرا شیعه‌ها دنبال ایشان نمی‌گردند؟ چون فقه ما گونه‌ای دارد که برخی معتقدند اگر کسی بین مسلمانان شبهه ایجاد کند آنها مجازند حتی با تفسیر غلط به او تهمت بزنند. پس مجتهدان این گونه هم نباید دنبال ایشان باشند، چون هر کس عین آنها نفهمد قطعا منحرف است. این‌ها می‌توانند به منحرف تهمت بزنند پس این دسته از افراد برای رضایت خدا فراموش می‌کنند که ایشان نیست.

متاسفانه برخی اجتهادشان این گونه است که همه را بدعت گذار و منحرف می دانند و برای مخالف آروزی مرگ می کنند و با همین توجیه دست به قتل می‌زنند. البته از این افراد در دنیای یهودی ها و مسیحی ها هم هست.

برخی هم اگر آدم‌های منصفی باشند باید دنبال ایشان بگردند و متاسفانه هنوز چنین افرادی پیدا نشدند و فقط آدم های منصف که به اخلاق انسانی معتقد هستند دنبال ایشان می‌گردند و لازم هم نیست که حتی شیعه و مسلمان باشد. ایشان مرز ادیان کوچکش نکرده و انسانی است که در کنیسه و کلیسا سخنرانی می‌کرد، کاری که من هنوز بعد از 40 سال جرات آن را ندارم!

ایشان هیچ وقت جسم آدم‌ها و جنسیت آنها را ندید و فقط برای انسان کار کرد. پس اگر کسی دنبال ایشان نمی‌گردد، یا مانعی در اجتهادش دارد یا به صرفش نیست و هیچ کس با انگیزه جدی دنبال ایشان نبوده است.

از سوی دیگر تخلف بزرگ‌تر این است که کسی را که اگر بود تکفیر می‌کردیم، امروز از اسمش نان می‌خوریم! اسم ایشان را می‌گذاریم روی کتابخانه‌ها و سایر مکان‌ها و از سوی دیگر بخشی از سخنان وی را که دوست داریم می‌گوییم و بخشی را که دوست نداریم نمی‌گوییم!

به اسم ایشان سمینار و جلسه می‌گیریم در مسیری که مسیر ایشان نیست. متاسفانه این اتفاق افتاده است و در تریبون‌های رسمی این سانسور صورت گرفته است و به همین دلیل جوان‌هایی هستند که عاشق امام صدر هستند اما رفتارشان کاملا با ایشان متفاوت است.

متاسفانه در جامعه ما تنها چیزی که نمی‌شود با آن کاری کرد، تفکر است. این جامعه نمی‌تواند به امام موسی صدر نزدیک باشد!

من کسانی را دیدم که عکس امام موسی را دارند اما قائل به حذف فیزیکی افراد هستند! موسی صدر کسی را مانع نمی دید و دعا نمی‌کرد کسی از لبنان حذف شود. او می‌خواست همه برای همه کار کنند.

امروز برای پیامبراسلام سر می‌برند و جالب است که کسی هم که سرش بریده می‌شود اسم پیامبر را می‌برد! من امروز گاهی برخی از خاطرات ایشان را که نقل می‌کنم مرا سرزنش می‌کنند که این باور امام موسی صدر نیست! بنابراین گاهی آن قدر دایره تنگ می‌شود که دوستداران امام متهم می‌شوند که ضد ایشان هستند. بنابراین اگر می‌خواهیم کمکی کنیم باید به آن مجتهد کمک کنیم که نگاهش را عوض کند. از طرف دیگر انسان‌های منصف باید دور هم جمع شوند و خبری از ایشان بگیرند.

اگر از انسان آزاده‌ای حرف می‌زنیم، باید سعی کنیم آزاده باشیم. کسی دنبال این سید نگشته است چون یا اجتهادش اجازه نداده یا منافعش! امیدوارم انسان های منصف دنبال ایشان باشند.فاطمه نواب صفوی:
امام صدر در قید حیاتند و باید برای آزادی‌اش تلاش کنیم

امام صدر هر کاری کردند به قدری زیبا و اندیشمندانه است که انسان نمی‌تواند تصور کند. اندیشه ایشان جهان شمول و نشان از یک انسان کامل دارد. بالاترین هنر رسول الله خُلقشان بود و امام صدر هم این ویژگی را داشت.

پس از انقلاب اسلامی بهترین شخصیتی که می‌توانست این جامعه را به مرحله بالاتری برساند امام موسی صدر بود. به همین دلیل دشمنان اسلام با کثیف ترین توطئه نقشه ربوده شدن ایشان را کشیدند.

فاطمه نواب صفوی، دختر شهید نواب صفوی:
دشمنان اسلام با کثیف ترین توطئه نقشه ربودن امام صدر را کشیدند
ما از کودکی و بعد از شهادت پدرم، همیشه با نام و یاد امام موسی صدر در زندگی و خانواده خود مانوس بوده ایم و مادرم همیشه از دوستی پدرم و آیت الله صدر بزرگ، پدر امام می‌گفت. این دوستی به قدری بود که هر وقت کنار هم بودند، ساعت ها با نواب صفوی سخن می‌گفتند.

وقتی امام موسی صدر به ایران می آمد ساعت ها با نواب صفوی سخن می گفت. ایشان شخصیت فوق العاده ای داشت. من هم وقتی درباره شخصیت ایشان تحقیق کردم و در لبنان آثار ایشان را جستجو کردم متوجه شدم اندیشه ایشان به چه میزان ارزشمند است. من همیشه فکر می کردم ایشان بلاتشبیه فرزند بلافصل حضرت محمد (ص) است و زیباترین چهره اسلام را به نمایش می‌گذاشت و از چهره و روش ایشان پیدا بود.

ایشان هر کاری کردند به قدری زیبا و اندیشمندانه است که انسان نمی‌تواند تصور کند. اندیشه ایشان جهان شمول و نشان از یک انسان کامل دارد. بالاترین هنر رسول الله خُلقشان بود و امام صدر هم این ویژگی را داشت. پس از انقلاب اسلامی بهترین شخصیتی که می‌توانست این جامعه را به مرحله بالاتری برساند امام موسی صدر بود. به همین دلیل دشمنان اسلام با کثیف ترین توطئه نقشه ربوده شدن ایشان را کشیدند.

چون این تریبون به نام آزادی است باید برای آزادی ایشان اقدام کنیم. آثاری از عدم زنده بودن ایشان نیست. ما در مناطق مختلف پیگیر ایشان بوده‌ایم. خود بنده در سفری به لیبی و دیدار با قذافی پیگیر امام بوده ام و بعد هم تحقیقات بسیاری کردم. ایشان زنده‌اند و باید برای آزادی شان تلاش کنیم.

استاد علیرضا قزوه، شاعر:
امام موسی صدر هیبت پیغمبری دارد
پیشترها با تنی چند از دوستان قولی داده بودیم مبنی بر گردآوری و انتشار مجموعه شعری درباره امام موسی صدر که خوشبختانه این قول عملی شد و کتاب از طریق انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. خدا را شاکرم که توانستیم مجموعه اشعار مشابهی را نیز درباره برخی شهدا و شخصیت‌های بزرگ گردآوری کرده و منتشر کنیم.

ما باید بتوانیم تا با انجام اقداماتی مشابه، دیگر چهره‌های بزرگ اما فراموش شده جامعه را دوباره یادآوری کنیم. امام موسی صدر از آن دسته بزرگانی است که قطعا انتشار صرفا یک مجموعه شعر برایش کم است. اگر قرار بود تاریخ به چندین هزار سال پیش برگردد، در جماعت ما مردانی وجود دارند که شاید به پیغمبری مبعوث شوند و امام صدر از جمله این مردان است.

ما از جماعت پیغمبران حتی نام 100 تن را نیز نمی‌شناسیم. از میان 124 هزار پیغمبر، فقط چند تن به مقام امامت می‌رسند و مقام امامت کمتر از پیغمبر نیست. اسم امام، بر موسی صدر بسیار خوش نشسته است. او یک انسان کامل است که در هر بخش زندگی‌اش موفقیت کامل داشت.

امام موسی صدر گمشده امروز ماست و ما باید برای شناخت هرچه بیشتر و بهتر او نامش را در میان کتاب‌های درسی بیاوریم.

محمدحسین مهدویان، کارگردان سینما:
دوست دارم تماشاچی فیلمی درباره امام صدر باشم و اگر سازنده‌اش باشم افتخارم بیشتر است
بعد از سریال آخرین روزهای زمستان سوژه‌های مختلفی برای اینکه فیلم بسازم داشتم. بعد از فیلم ایستاده در غبار به ویژه دوست داشتم درباره زندگی شهید بروجردی فیلم بسازم و در جاهایی هم گفتم اما در جای عمومی هیچ وقت نگفتم علاقه‌مندم درباره امام صدر فیلم بسازم با اینکه واقعا علاقه‌مند هستم.

واقعا علاقه‌مند هستم برای ایشان فیلمی بسازم اما می‌دانم کار سختی است و جالب است که بعد از فیلم ایستاده در غبار تا امروز بیش از صد نفر از مردم عادی، روزنامه نگار، دانشجو و ... یکی از مواردی که به من گفتند این بوده که فیلمی درباره ایشان بسازم.

بسیار فکر کردم چگونه می شود در سینما چنین کاری کرد؟ وقتی چنین واقعه‌ای اتفاق می‌افتد بحث حقوقی ماجرا وجود دارد و به هر حال اگر این واقعه برای هر شهروند ایرانی اتفاق بیفتد دولت، مردم و وجدان عمومی باید مطالبه‌گر این موضوع باشند و بی‌خیال نگذرند و من خیلی تعجب می‌کنم از میزان کارهایی که انجام شده است و هنوز قانع نشدم به اندازه کافی تلاش صورت گرفته است. بنابراین فکر می‌کنم به اندازه کافی تلاش نشده چون دولت ما بعد از ماجرای ایشان درگیر جنگ شد و شاید به لحاظ سیاسی ایشان وجه المصلاحه نیاز کشور به سلاح و موشک شد. اما آیا از طرق دیگر هم به اندازه کافی تلاش صورت گرفته است؟

اما سینما هم درباره این موضوع مسئول است،‌ مانند دولت خانواده و بقیه. به نظرم نکته مهمتر این است که ما در برابر اندیشه ایشان هم مسئولیم چون امروز همه دچار پیچیدگی‌های زیادی هستیم. ما در سرگشتگی زندگی می‌کنیم و بخشی از آن محصول مسائل بعد از انقلاب هست و باید درباره آن صحبت کرد. وقتی هم درباره کسی و واقعه‌ای حرف زده می‌شود تحت تاثیر جریان های سیاسی قرار می گیرد و گم می شود. وقتی می‌خواهیم درباره شهید بهشتی حرف بزنیم باید مدام مراقب باشیم به تعبیر راست و چپ دچار نشویم که بهشتی را اصولگرا یا اصلاح طلب نکنیم. بنابراین در این اوضاع نشان دادن تصویر درستی از چنین شخصیتی کار سختی است.

به هر حال ایشان حرکتی را آغاز کرد که هدفی داشت. ایشان وارد راهی شد و این‌گونه نبود که درباره یک تفکر فقط سخنرانی کند و کتاب بنویسد بلکه کاری را شروع کرد که گویی تفکری است که قرار است جهان را اداره کند. او قرار است در افق وسیعی تصویری از آینده جهان و زندگی فردی انسان‌ها در این جامعه بدهد. شاید افراد دیگری هم این کار را کرده باشند اما داستان دراماتیک زندگی ایشان فهم تازه‌ای به ما می‌دهد و اینجا سینما کارساز است. چون اگر بخواهیم اندیشه‌ای را بفهمیم نیازمند یک داستان هستیم که آن اندیشه در لابه لای این داستان وجود داشته باشد و زندگی امام موسی صدر داستانی دارد.

اما اینکه چرا فیلمی ساخته نشده دلایل زیادی دارد، همانطور که مشخص نیست چرا به اندازه کافی تلاش برای آزادی ایشان نشده است به هر حال من خودم این مسئولیت را هر روز بیشتر احساس می‌کنم که این کار را بکنم.

نسل قبلی سینما به دلایلی این کار را نکرد، اکنون هم نسل جدید به دلایلی انگیزه ندارد. به هر حال هر فیلمی محصول شرایط متعدد است و شاید به تدریج زمان ساختن فیلم خوب درباره ایشان فرا می‌رسد. امیدوارم به زودی روی پرده سینما این فیلم را ببینم و دوست دارم تماشاچی این فیلم باشم و اگر سازنده‌اش باشم افتخارم بیشتر است.

اما چه شرایط ساختن فیلم آماده شود یا نه، پیگیری جدی درباره آزادی ایشان و تلاش برای فهم اندیشه وی دو کارجدی است که همه ما باید به آن توجه داشته باشیم.

حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رییس مجلس و مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی:
هیچ نشانه‌ای مبنی بر شهادت امام موسی صدر وجود ندارد
دعا می‌کنم تا به زودی در جشن آزادی امام موسی صدر در کنار خانواده ایشان و همه آزادی‌خواهان جهان، حضور پیدا کنیم. به نمایندگی از مردم ایران در حوزه مقاومت از خانواده امام موسی صدر تشکر ویژه می‌کنم که در همه این سال‌های سخت فعالانه موضوع ربایش امام موسی صدر را دنبال کردند.

وزارت امور خارجه ایران، مجامع دولتی و حقوقی دیگر کشورها و برخی شخصیت‌ها هرکدام قدم‌هایی را برای پیگیری پرونده امام صدر برداشتند، اما هیچکدام از آنها به محکمی قدم خانواده نبوده است. زمانی که من در وزارت امورخارجه مسئولیت داشتم، در حوزه‌ای کار می‌کردم که یکی از کارهایم پیگیری این پرونده بود. ما مدام در این زمینه پیگیر بودیم اما بازهم تلاش‌های ما به اندازه خانواده نبود.

در این جمع یک بار دیگر تاکید می‌کنم که به استناد مدارک، شواهد و قرائن متعدد دلیلی بر شهادت امام صدر که تایید کننده نهایی وضعيت ایشان باشد، وجود ندارد. علیرغم اینکه در این سال‌ها اشخاصی تلاش کردند با توجیهات انسانی و سیاسی خانواده امام صدر و دوستدارانش در جهان مسیحیت و اسلام را راضی به شهادت امام کنند، اما جمع‌بندی نهایی این است که بر اساس شواهد، اکنون وضعيت‌ امام صدر نامعلوم است و همه امیدوار هستیم روزی شاهد حضور ایشان در جمع همه باشیم.

چندی پیش دیداری با همسر شهید سمیر قنطار داشتم. عکسی را به من نشان داد که مادر شهید قنطار به او داده بود. آن عکس جسد شهید قنطار در زندان‌های رژیم صهیونیستی را حکایت می‌کرد. به عبارتی صهیونیست‌ها 30 سال شهید قنطار را در بند داشتند، اما به خانواده گفتند که ایشان را شهید کرده‌اند. اما خانواده قطع امید نکرده تا اینکه ایشان از زندان آزاد شد و بعد از چند سال در سوریه به شهادت رسید.

یکی از دوستداران امام صدر نقل قولی از یاسر عرفات را برای من بیان کرد. او گفت که امام صدر در ۴۰ سال پیش به عرفات گفته بود که مسئله قدس آنقدر مقدس است که تنها به دست مومنان آزاد می شود. شاید این دلیلی باشد بر ربودن امام صدر. من دعا می‌کنم تا به زودی در جشن آزادی امام موسی صدر در کنار خانواده ایشان و همه آزادی‌خواهان جهان، حضور پیدا کنیم.باشد که باز بیاید، باشد که مثل همیشه، بر صدر روزگار نشیند

استاد جواد محقق، شاعر و نویسنده :
باشد که باز بیاید، باشد که مثل همیشه، بر صدر روزگار نشیند
آشنایی من با این شخصیت بزرگ و بزرگوار از دوران نوجوانی اتفاق افتاد، اگرچه هیچ گاه توفیق دیدار ایشان را نداشتم اما همواره پگیر نامه ها و نوشته های او بودم.

در یکی از سفرهایی که به لبنان رفتم این توفیق دست داد که بخش هایی از لبنان را که حضور امام موسی در آنجا مشهود بود، ببینم و از موسسه ای که به همت او تاسیس شده، بازدید کنم. در آنجا من شعری را در ارتباط با ایشان نوشتم. این شعر را برای شما می‌خوانم:

بالابلند بود
با چهره‌ای به روشنی ماه
پیشانی‌اش سپیدۀ توحید
لبخنده‌اش، مرهم مجروحان
*
مثل مسیح بود و محمد
آمد که آسمان خدا را
از ابرهای تیره بپیراید
آمد که با شکوه و شگفتی
ایمان زخم‌خوردۀ مردم را
آهنگ التیام ببخشد
*
در سال‌های سرد ستم، یک روز
از زمهریر ظلمت این خاک دردمند
خورشیدوار درخشید
چون چشمه از فراز
فرود آمد
از سینه‌ها غبار کدورت شست
با کینه‌های کهنه محبت کرد
لبخند را به چهرۀ شهر آورد
*
او با عصای معجزه‌اش
ایمان
سحر تمام ساحره‌های سفیه صهیون را
فرمان مرگ داد
او سایۀ تسلط فرعون جهل را
از جان مردمان ستم‌دیده
دور کرد
موسای مهربان زمانش شد
از نیل فتنه‌های فراوان
عبور کرد
*
هرچند
گلبوته‌های باغ خداوند
در سایه‌سار قامت او سبز می‌شدند
اما دریغ که سی سال
آن آفتاب روشن بیداری
در پشت ابرهای ستم
گم شد
با این همه
ستارۀ نامش در این دیار
چشم و چراغ خانۀ مردم شد
*
او سال‌هاست
در قلب این قبیلۀ قبله
مهمان است
امروز نیز
در سرزمین زخمی زیتون‌ها
او رهنمای خیل شهیدان است
با آن‌که نیست، ولی باز
تصویر او تداوم آگاهی
در کوچه کوچه کوچۀ لبنان است
*
باشد که باز بیاید
باشد که مثل همیشه
بر صدر روزگار نشیند
باشد که قدر ببیند

حسین محمودیان، مستندساز: 
رسانه های جمعی کمک کنند تا پیگیری آزادی امام صدر جدی تر دنبال شود
من سال 81 یا کمی زودتر حدود سال 79 با امام موسی صدر از طریق ساخت یک مستند آشنا شدم و از آنجا که فیلم‌سازی برایم فقط صرف تامین معاش نبوده فکر می‌کردم اگر کار من قرار است روی مخاطب تاثیری داشته باشد باید خودم نیز از محتوای کارم متاثر باشم و ایشان را بشناسم. به همین دلیل فکر کردم ایشان که بوده و چه کرده است؟

سفرهای مختلفی به مناطقی که ایشان فعالیت یا سفر داشته، رفته‌ام. در کشور سنگال با ماشین، سال 2005 حدود 2500 کیلومتر مسیری که ایشان رفته بود را رفتم. در بخشی از مسیر سرعت ماشین ما از 10 کیلومتر بیشتر نمی شد، چون مسیر صعب العبور بود و امام موسی صدر 30 سال پیش از آن زمان، این مسیر سخت را رفته است.

در استان کولده سنگال یک شهر فرعی وجود دارد. ما در کارمان دنبال آثار محسوس هستیم که بشود به مخاطب نشان داد. وقتی از امام موسی صدر در این شهر جستجو می‌کردیم من را به خانه‌ای راهنمایی کردند. از پله‌هایی قدیمی و خاک آلود، بالا رفتیم و دیدم در اتاقکی عکس امام موسی صدر روی دیوار هست. صاحب خانه مرد میانسالی بود که از همان سال ربوده شدن امام، تمام روزنامه‌های مربوط به اخبار امام را جمع کرده بود. می‌گفت ما مسلمانان اولین بار به دلیل حضور امام با مسیحیان دور یک میز جمع شدیم و شام خوردیم، یا همسایه مسیحی داشتیم که نامش اِلی بود و خودش را علی معرفی می‌کرد چرا که امام صدر او را به شوخی علی خوانده بود.

ما اگر بخواهیم پیرو امام صدر باشیم و نتوانیم دنیا را از چشم او ببینیم صرفا یک ماکت می‌شویم. اما اگر از منظر او زندگی را دیدیم آن وقت ایشان همه جا با ما هست و هر کاری که می‌کنیم در آن حضور دارد و البته امیدواریم به این نوع هستی، حضور خود ایشان هم اضافه شود.

در آبتدای ربوده شدن ایشان، حرکت‌های مردمی آغاز شد و همه می‌گفتند امام ما کجاست؟ اما به نظرم متأسفانه سیاستمداران مردم را به پیگیری‌های خودشان حواله کردند و آنها را به خانه‌ها فرستادند و خود نیز کاری نکردند. به نظرم اجماعی در پیگیری مورد نیاز است و این حرکت‌های این چنینی مثل امروز خوب است و رسانه‌ها هم می‌توانند کمک کنند تا یک پیگیری عمومی شکل بگیرد و جدی‌تر شود.

فابیو تیدیا، مسلمان ایتالیایی:
نمی‌دانیم امام کجاست اما بدون شک هست
چند ویژگی از امام صدر می‌توانم بیان کنم. اولین بار که درباره امام در ایتالیا شنیدم متوجه شدم ایشان مثل یک مرد برای شیعه در لبنان کارهای زیادی کرد، وقتی که شیعیان هیچ چیزی در لبنان نداشتند و فقیر بودند. بعدها درباره امام بیشتر خواندم و یاد گرفتم که ایشان فیلسوف هم هستند.

من هم فلسفه می‌خوانم. وقتی که اینجا آمدم یاد گرفتم او فیلسوف بزرگی است و نوشته‌ای برای کتاب هانری کربن در لبنان داشته است. او انسان بزرگی است و با مسیحیان و افراد دیگری که متفاوت با او فکر می‌کردند کار می کرد و این یک کلاس بزرگ برای ماست.

اکنون هم یک دوره خیلی سخت در لبنان و سوریه وجود دارد و در شرایط سختی زندگی می‌کنیم، نمی‌دانیم امام کجاست اما بدون شک هست. امام موسی صدر در قلب ما مانند یک سمبل هست و امیدوارم او را دوباره به زودی ببینیم.

ـ من شاگرد ساده‌ای در مکتب ایشان هستم و او برای من مثال آزادی است. ایران یک کشور بزرگ و مهمی است اما باید بیشتر با همه حرف بزنیم نه فقط با کسانی که مانند ما فکر می‌کنند و نماز می‌خوانند. باید بدانیم مهم نیست که چه کسی شک و ترس دارد بلکه باید بتوانیم با همه حرف بزنیم. کار امام موسی صدر هم همین این بود. اگر می‌خواهیم مانند این عارف بزرگ عمل کنیم باید اینگونه بیاندیشیم که با همه حرف بزنیم.

حسین مورللی، دانشجوی مسلمان ایتالیایی:
امام موسی صدر را در اروپا معرفی کنیم
سال‌ها پیش یک برادر سنی در ایتالیا از من پرسید چرا شما شیعه‌ها درباره بیشتر علما مانند امام موسی صدر یا امام خمینی(ره) طوری حرف می‌زنید که گویی خود پیامبر هستند. من پاسخ دادم اینگونه نیست، پیامبر و اهل بیت برای ما اصل هستند. اما ما در آخر الزمان هستیم و وقتی زندگی این علما را می‌بینیم به طور مثال زندگی امام موسی صدر را مشاهده کنیم، ارتباط ایشان با مسیحی، سنی و شیعه ما را یاد پیامبر و اولیا می‌اندازد. می‌فهمیم حتی در این زمان می توانیم در این راه حرکت کنیم.

برخی می‌گویند آنها از معصومین هستند و ما نمی ‌وانیم مانند آنها حرکت کنیم این درست است ما نمی‌توانیم مثل آنها باشیم اما این افراد الگوی خوبی برای ما هستند و امروز می‌توانیم با وجود این افراد و با یاد اهل بیت و معصومین زندگی و حرکت کنیم.

درباره امام موسی صدر کتاب‌ها هنوز کم است نسبت به کارهای ایشان. من چندی پیش کتابی از شهید چمران خواندم که نشان دهنده عشق و احترام او به امام موسی صدر است. چمران به کارهای اجتماعی امام اشاره می‌کند که به چه میزان بزرگ بود. وقتی تامل کنیم می‌بینیم چه قدر ایشان مهم بوده و هست. در ایتالیا با توجه به این که امام موسی صدر به رم هم آمده و با ایتالیایی‌ها هم ارتباطی داشته، من با آشنایان ایشان در آنجا حرف زدم و دیدم احترامی که به ایشان دارند مثال زدنی است. لبنانی ها هم اعم از شیعه و سنی وقتی اسم امام موسی صدر را می‌شنوند، احترام می گذارند.

به هر حال وظیفه ما که در اروپا هستیم این است که دیدگاه ایشان درباره وحدت گرایی بین ادیان را ترویج کنیم و فکر و عمل ایشان را معرفی کنیم. متاسفانه اکنون چهره اسلام بد نشان داده شده است، وقتی فرد بزرگی مثل امام صدر را معرفی کنیم می‌توانیم خیلی چیزها را عوض کنیم. من امیدوارم ایشان هر چه زودتر برگردند.

دکتر عادل پیغامی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق:
نکند اندیشه امام صدر هم در میان ما ربوده شود
چرا باید مسئله فقدان امام موسی صدر در بین خودمان را جدی بگیریم؟ دلایل برای این امر زیاد است. یکی از مهم‌ترین‌آنها این است که امام موسی صدر شخصیت و اندیشه‌اش در واقع امتداد هویتی ماست. ما اگر او را فراموش کنیم بخشی از هویت خود را فراموش کرده‌ایم. نادیده گرفتن و ربودن امام صدر قابل جبران نیست.

امام صدر به جریانی از تفکر شیعی، اسلامی و اندیشه بشری متعلق است که اگر ما این جریان و این فرد را فراموش کنیم، در واقع پل اتصال خود با مقوله‌ای را که در زمره جریان اصلی اسلام است، از دست داده‌ایم. امام صدر و خاندان جلیله صدر پل ارتباطی ما با هویت ایرانی و اسلامی‌مان هستند.

در تاریخ معاصر، نهضت بازگشت به اسلام ناب سر برآورده است. نقاط اصلی‌این نهضت کسانی چون امام موسی صدر و شهید صدر هستند. شاید در این مجلس ما نه برای امام صدر و پیگیری پرونده او، بلکه برای خودمان جمع شده‌ایم. امام صدر و اندیشه‌اش که قابل ربودن نیست، اما من فکر می‌کنم که متاسفانه امروزه اندیشه امام صدر در بین ما ربوده شده است.

ـ مسئله ربودن امام صدر بسیار بزرگ است، اما فراموش نکنیم که توجه به سیره ایشان و تکثیر اندیشه‌اش بسیار مهمتر است. نکند ما نیز مانند قذافی ملعون که جسم امام صدر را ربود، ما نسبت به اندیشه‌اش و ربودن تفکرش بی‌تفاوت باشیم؟

حجت‌الاسلام سیدعبدالله حسینی، مشاور دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی:
همچنان منتظر بازگشت آن امام سفر کرده هستیم
در دوران نوجوانی وارد فضای مبارزاتی در مشهد شدم. در آن زمان اولین نامی که به عنوان یک انقلابی در ذهن ما وارد شد، امام موسی صدر بود. در آن زمان دستم به هنر نقاشی نیز می‌رفت و بر همین راستا تصویری از امام صدر را به همراه امام خمینی با مولفه‌های تصویری انقلابی کشیده و در محدوده شهر مشهد تکثیر کردم. این کار از مهم‌ترین حرکات انقلابی ما بود.

از آن دوران تاکنون، یعنی نزدیک به ۴۰ سال است که اندوه دوری امام صدر بر دل ما سنگینی می‌کند. نامردان امام صدری را ربودند که پتانسیل رهبری جامعه ما را داشت. امام خمینی(ره) امید آن داشت تا حکومت و دولت پس از پیروزی با حضور و رهبری امام صدر پیش رود.

ما همچنان منتظر هستیم تا این امام سفر کرده به جامعه ما باز گردد. امیدوارم امام صدر هرکجا که هست ان‌شالله به سلامت باشد.

دکتر حسن لاسجردی، عضو شورای مرکزی موتلفه :
باید طوفانی آغاز کنیم تا آزادی ایشان پیگیری شود
بسیار سخت است که بعد از 30 سال درباره امام موسی صدر سخنی بگوییم در حالی که ایشان در جمع ما نیست، هر چند تفکر ایشان کنار ماست. طی سال های اخیر تلاش های زیادی صورت گرفته اما به نتیجه نرسیده و امیدواریم این وصال صورت بگیرد تا از تفکر ایشان بهره ببریم.

اندیشه و کتاب های ایشان نشان می دهد که می خواسته با جریان غالبی که بر عدم باور و اعتقاد دین و مذهب است، مواجهه کند و بتواند فضای جدیدی ایجاد کند.

از میان عناصری که آن دوره می توانسته موثر باشد، امام موسی صدر توانسته با اخلاق وارد میدان شود. ایشان به غیر از اعتقاد و باور، به گفته کتاب‌ها و خاطرات، بیش از آن که از عناصر فقهی استفاده کند از اخلاقیات استفاده کرده و اخلاق از جمله ابزاری است که می تواند بسیاری را تحت تاثیر قرار دهد.

امام موسی صدر توانست طوفان و حرکت بزرگی را ایجاد کند و انگیزه‌هایی را بپروراند که بعد از سه دهه همچنان از اندیشه ها و باورهایش تاثیر می پذیریم و این نشان می دهد آن طوفان همچنان برقرار است.

ما نیز باید طوفانی شروع کنیم تا آزادی ایشان پیگیری شود. امیدوارم بتوانیم هر کدام با وزیدن نسیمی و با انجام وظیفه خود در ایجاد این طوفان برای پیگیری آزادی ایشان موثر باشیم.

دکتر مجید تفرشی پژوهشگر حوزه بین‌الملل: 
دیپلماسی مردم‌محور برای آزادی امام موسی صدر فعال نشده است
مسئله امام موسی صدر یک دغدغه شخصی و خانوادگی و حتی صرفا پژوهشی برای من نیست و یک مساله ملی، فراملی، انسانی و حیثیتی برای جهان اسلام است.

فکر می‌کردم امام موسی صدر فقط برای ما و لبنانی ها مهم است اما بعدها متوجه شدم که اهمیت امام موسی صدر برای دیگران هم زیاد است. به طور مثال شخصیت مهمی که سال ها در ایران دیپلمات بوده و رئیس بخش شرقی وزارت خارجه بوده است و دو سال هم در لبنان سفیر بوده، چقدر با احترام از امام موسی صدر یاد می‌کند و تحت تاثیر شخصیت و نفوذ ایشان بوده است.

در سال های گذشته در دو زمینه تلاش های خانوادگی، ایرانی و لبنانی کارهای متعارف دیپلماتیک برای پی گیری آزادی ایشان انجام شده ولی بحثی که کمتر کار شده توجه به دیپلماسی مردم محور است.

برای پیگیری آزادی ایشان، اولین قدم ارتباط با سیاستمداران و دیپلمات‌ها توسط مردم، سازمان‌های مردم محور و .... است. در لایه نخبگان سیاسی و آکادمی هم باید ارتباط صورت بگیرد. اخیراً در دانشگاهی که من بودم یک کرسی مهم مطالعات تشیع تاسیس شده تا انزوای ایران و تشیع در جامعه بین المللی شکسته شود و انحصار اعراب هم کمتر شود.

همچنین در لایه رسانه های بین المللی هم کم کاری شده است بسیاری از رسانه‌ها، بی طرف و حتی طرفدار ما هستند اما ما در زمینه اطلاع‌رسانی و خبرسازی در این باره کم کاری کردیم. این عرصه گسترده ای است و می توانستیم در لندن و نیویورک بیشتر کار کنیم. به دلیل کم کاری در این حوزه یک محقق بین‌المللی به منابع کمی برای پژوهش در این عرصه دسترسی دارد.

افکار عمومی نیز به عنوان لایه چهارم می تواند برای شناساندن و پیگیری آزادی ایشان مورد توجه قرار گیرد. در پرونده سقوط دولت قذافی هم به این مساله خیلی کم پرداخته شده است. بعد از یازده سپتامبر من شاهد بودم دولت لیبی چقدر پول خرج کرده تا در بین محققان غربی از لیبی مجسمه عدالت‌خواهی بسازد.

کارهایی که در این زمینه در ایران شده خوب است اما باید گسترش داده شود. تاریخ شفاهی شخصیت های لبنانی و غیرلبنانی نیز باید درباره امام موسی صدر جمع آوری شود. در عرصه جهانی سازمان های حقوق بشری، مردم نهاد و کمپین‌های ضد اسلام هراسی می‌توانند کمپینی برای پیگیری آزادی ایشان راه‌اندازی کنند و این موضوع به نفع منافع نظام و اسلام هم هست بنابراین این کمپین باید زودتر راه‌اندازی شود.

/6262