عربستان و فروپاشی از درون

جابه‌جایی قدرت در سطوح عالی رژیم غیر دموکراتیک عربستان و نیز رفتار تهاجمی با همسایگان در ۱۰ سال گذشته، بازخوردهایی داشته است که به تدریج آثار آن آشکار می‌شود و به نظر می‌رسد در پنج سال آینده نتایج داخلی و خارجی آن کاملاً مشخص شود.

اصولاً طبیعت نظام‌های پادشاهی بر محافظه‌کاری استوار است و هرگاه به‌سوی ماجراجویی و مداخله در امور همسایگان بوده‌اند به دلیل ظرفیت محدود در روند تصمیم‌گیری عقلانی و مشروعیت داخلی، به‌شدت متزلزل شده اند. حکومت‌های پادشاهی استبدادی در بحبوحه بحران‌ها و جنگ‌ها، ظرفیت مواجهه با تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی در یک دوره زمانی بلند مدت را ندارند، به‌ویژه آنکه در رقابت و ستیز با حکومت‌های دموکراتیک و مردمی باشند.‏

اصولاً توان مدیریتی پادشاهی‌های استبدادی در مقابله با بحران‌ها رو به ضعف و تحلیل می‌رود و در مواجهه با رقابت‌های پرچالش پیش رو، به‌اصطلاح عامه «کم می‌آورند». آنها به‌دلیل روند کوتاه تصمیم گیری که برگرفته از طبیعت غیردموکراتیک نظام‌های استبدادی است، به‌طور مستمر تصمیمات خلق‌الساعه، غیرعقلانی بر ضد منافع ملی و امنیتی خود اتخاذ می‌کنند و ادامه این روند، به «فروپاشی ناگهانی از درون» منتهی می‌شود.

اتحاد جماهیر شوروی، بهترین نمونه این فروپاشی ناگهانی از درون در عصر حاضر است. ‏

زمانی که جابه‌جایی‌های مستمر قدرت در حکومت‌های غیردموکراتیک و موروثی، مانند عربستان اتفاق می‌افتد، اگر چه به هدف توانمندکردن کشور در عرصه داخلی و بین‌المللی است، اما به‌دلیل آنکه زیرساخت‌های پادشاهی موروثی با حوزه پیرامونی و روندهای دموکراسی جهانی همخوانی ندارد، این ترمیم‌ها مقطعی است و زمینه‌های فروپاشی نظام پادشاهی عربستان را تسریع می‌کند.

ولیعهد جوان و ماجراجوی عربستان، اگر نظریه‌های غربی روابط بین‌الملل را در دانشگاه واشنگتن عمیق‌تر مطالعه می‌کرد یا از استادان خود در مورد چگونگی کاربرد این نظریه‌ها در پادشاهی عربستان می‌پرسید، شاید با سیاستی متفاوت با همسایه قدرتمند و دموکراتیک خود یعنی ایران رفتار می‌کرد.

اصولا کاربرد نظریه‌های اصلاحات سیاسی و اقتصادی و سیاست خارجی برای استفاده در حکومت‌های غیر دموکراتیک مانند عربستان، تاثیری مخرب و منفی دارد و منجر به فروپاشی زودرس آنها می‌شود.

به نظر می‌رسد، عربستان برای بازگشت به سیاست محافظه کارانه و صبورانه پیشینیان خود هنوز فرصت اندکی دارد؛ به شرط آنکه نخبگان و عقلای آزموده این حکومت بتوانند به‌سرعت در روند تصمیم گیری در حوزه روابط خارجی با همسایگان و منطقه پیرامونی محل اثر و تاثیرگذاری مثبت باشند.

*استاد دانشگاه تهران