مانی محرابی*
رخدادهای اخیر خاورمیانه، از پیشرفت‌های دیپلماتیک و نظامی ایران و هم پیمانانش در منطقه و فرا منطقه تا عدم نیل به اهداف نظامی عربستان سعودی در یمن و سوریه، ملک سلمان را به سوی راه حل دیپلماتیک برای برون رفت از وضعیت کنونی متمایل کرده است. سعودی‌ها با آگاهی از تغییر سیاست‌های ایالات متحده در قبال خاورمیانه و به تبع آن تغییر در مواضع معطوف به ریاض، در صدد ایجاد ائتلافی در جهت مرتفع کردن کمبود حضور هم پیمان قدیمی خود یعنی ایالات متحده در راستای حفظ قدرت فرامرزی کنونی و گسترش آن برآمده‌اند.
مصر و ترکیه دو گزینه ریاض برای شکل دادن این ائتلاف منطقه‌ای هستند تا در وهله اول در مقابل نفوذ ائتلاف ایران و روسیه در خاورمیانه برآمده و در وهله دوم نوعی مشروعیت بین المللی را برای سیاست‌های سعودی بوجود آورند. مشروعیتی که بحران سوریه، یمن و بحرین خدشه‌ای جبران ناپذیر به آن وارد آورده است.
لیکن ائتلافی که عربستان به دنبال آن است دارای چند چالش اساسی است:
اردوغان در راستای بلند پروازی‌های خود در جهت ایجاد امپراطوری عمثانی دوم، نیاز مبرم به گروه‌های تندروی اسلامگرا در خاورمیانه منجمله شاخه‌های اخوان المسلمین، حماس و حتی جبهه النصره دارد و این در شرایطی‌ست که ماهیت وجود دولت سیسی بر مبنای ضدیت با همین گروه‌ها ست. با توجه به حمایت آشکار آنکارا از اخوان المسلمین و حماس و جدل میان ارتش مصر و اخوان المسلمین بر سر قدرت، تفاوتی استراتژیک را در سیاست‌های ترکیه و مصر شاهد هستیم که حل آن، اولین چالش ملک سلمان در راه شکل دادن ائتلاف فوق می‌باشد.
رابطه دوستانه ترکیه و ایران، سیاست انرژی و سودآور بودن اقتصادی ایران برای ترکیه، سه عاملی هستند که ترک‌ها را از جبهه گیری مستقیم علیه ایران باز می‌دارد. تهران تامین کننده میزان قابل توجهی از برق، گاز و نفت مصرفی آنکارا است و آنکارا نیز میزبان مسیر ترانزیتی ایران به اروپا، و در کنار آن تمایل ترکیه برای سرمایه گزاری در صنایع ایران، ترکیه را در ابعاد وسیعی به ایران وابسته کرده است. از طرف دیگر یکی از اهداف اصلی ریاض برای ایجاد ائتلاف منطقه‌ای، به چالش کشیدن و مقابله با ایران است و با وجود شرایط فوق الذکر، سیاست‌های آنکارا در قبال تهران عملا کارکرد چنین ائتلافی را دچار نقصان شدید خواهد کرد.
از سوی دیگر دولت مصر نیز دچار ضعف در مقبولیت و مشروعیت در دو عرصه داخلی و بین المللی ست، لهذا گزینه مناسبی جهت ایجاد ائتلافی که قرار است با هدف مشروعیت بخشیدن به سیاست‌های سعودی شکل گیرد، نمی‌باشد. ضمن اینکه دلیل گرایش سیسی به ملک سلمان نیز، بحران اقتصادی مصر است و ورود احتمالی ارتش مصر به درگیری نظامی خارج از مرزها طبعا بر بحران مذکور خواهد افزود. از این روی ورود ارتش مصر به درگیری‌های سوریه به جانبداری از سعودی بسیار بعید است.
به هر حال عربستان سعودی به دنبال ایجاد ائتلافی است که با توجه به هدف غایی آن، هیچ یک از بازیگران امروز صحنه سیاسی و نظامی خاورمیانه پتانسیل ایفای نقش تکه‌های پازل آن را ندارند.
* پژوهشگر و تحلیلگر مسائل بین الملل
نظر شما