خراسان شمالی، نگینی که دوباره باید شناخت

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، از دیرباز، شهر شیروان و صفحات اطراف آن برای بسیاری از ایرانیان، یک مقصد گردشگری شناخته شده بود. با وجود بارگاه ملکوتی حضرت رضا(علیه السلام) که در مشهد قرار دارد، زائران بسیاری، برای رفتن به پابوس امام هشتم، از استان خراسان شمالی عبور می کردند و از زیبایی های این استان لذت می بردند، آنها حتی هنگام بازگشت از مسیر مشهد هم در جاذبه های گردشگری خراسان شمالی توقفی داشتند تا طبیعت زیبای ایران را بار دیگر بنگرند، ولی با وجود اینکه خراسان شمالی از قرنها پیش، مسیری برای عبور کاروانیان راه ابریشم بوده، خود به تنهایی نیز مقصد گردشگری با جاذبه های فراوانی شمرده می شود که سرزدن به دیدنی های آن در ایام نوروز توصیه خیلی از گردشگران استخوان خورد کرده است.
در این مطلب، اشاره ای به برخی از دیدنی های این استان می کنیم تا اگر گذرتان بر خاک پاک خراسان شمالی افتاد، به این جاذبه های گردشگری هم سر بزنید.

جاذبه های طبیعت گردی خراسان شمالی
بیشترین جاذبه های خراسان شمالی در طبیعت بکر و زیبای آن نهفته است. طبیعتی با حال و هوای کوهستانی که در تعطیلات نوروز، گاهی به سرما می زند و زمانی، بهاری است، با خروش رعد و باران های سیل آسای کوتاه مدت.

خراسان شمالی، سرزمین درختان اُرس
درختان اُرس، ارس، هرس، هرست یا پیرو (در گویش های مختلف ایران نام آن متفاوت است)گونه ای سرو، با ارزش و دیرزیست که در مناطق کوهستانی و در ارتفاع بیش از 2500 متر می روید.
ارس از جمله درختان حفاظت شده به شمار میآید که قطع آن ممنوع است. خوب است بدانید که ایرانیان، سرو را نماد جاودانگی و حیات پس از مرگ می دانند پس می توان از این درخت به عنوان میراث طبیعی کهن ایران یاد کرد.
در شمال شرقی شهر اسفراین، حدود 10 کیلومتر که از محدوده شهر خارج شوید و در مسیر رودخانه اسفراین به سمت شرق بروید، جایی نرسیده به سه راهی جاده های قزاقی و پرکانلو، در سمت راست خود درخت اُرس 2400 ساله ای می بینید که یکی از نمادهای دیدنی خراسان شمالی است.

تصویر یک:درخت اُرس کهنسال

پارک طبیعی مرزی
جاذبه های طبیعت گردی این استان بسیارند. پارک طبیعی گلیل به عنوان یک جاذبه گردشگری در شهر شیروان ثبت شده است. این منطقه با مساحت تقریبی 17000 هکتار در مزز ایران -ترکمنستان قرار دارد. در این منطقه جنگل های تنک ارس و مراتع سرسبزی وجود دارد و گونه گونی حیات وحش آن نیز قابل توجه است .
آب و هوای بسیار مناسب و معتدل در ایام نوروز، گردشگران زیادی را در این روزها به پارک طبیعی گلیل می کشاند. این منطقه، محافظت شده و گونه های جانوری و گیاهی آن در سایه محافظت محیط بانان قرار دارند.

تصویر دو: پارک مرزی گلیل

چشمه درمانگر مختومی
آوازه چشمه درمانگر آب درمانی "مختومی" تنها محدود به روستاهای همجوار این چشمه و بخشی از مردم شیروان خلاصه می شود و به علت اطلاع رسانی نشدن برای مردم استان و کشور ناشناخته مانده است.
این درحالی است که این چشمه آب درمانی با جاده اصلی و ترانزیتی مشهد به استان های شمالی کشور تنها40 کیلومتر فاصله دارد. باوجود این، کسانی که به خواص درمانی این چشمه آب درمانی پی برده اند حتی چندین روز در این مکان ماندگار و از طبیعت زیبای آن بهره مند می شوند.
قدمت چشمه درمانی مختومی شیروان را مربوط به زمان خوارزمشاهیان می باشد که همزمان با امام زاده محمد رضا (ع) مشهد طرقی این قنات نیز حفر شده و قسمتی از آب آن وقف زمین های امام زاده بود که هنوز هم در بین مردم محلی این سهم اب با نام اب تاتان معروف است هرچند اون زمین ها اکنون از این اب بهره مند نمی شوند چشمه مزبور که برای آشامیدن هم استفاده می شود از سوی فردی به نام مختوم قلی بازسازی شده است.
براساس آزمایش های صورت گرفته و به گفته پزشکان این چشمه به دلیل داشتن ماده گوگردی برای امراضی نظیر رماتیسم، درد مفاصل و بخصوص جوش های بدن اثرگذار است

تصویر 3: چشمه مختومی

غار پوستین دوز
غار پوستین دور، یکی از غارهای معروف منطقه شیروان است که در فاصله 75 کیلومتری شهر شیروان و شش کیلومتری شمال شرقی شهر لوجلی در دامنه کوه های امام حاضر قرار گرفته است ارتفاع این غار از سطح دریا را حدود هزار و 500 متر و از سطح روستای لوجلی حدود 200 متر بالاتر است. طول مفید غار چندصد متر بوده و نام آن نیز از روستای متروکه پوستین دوز در سه کیلومتری شرق غار گرفته شده است.
این غار با دهانه تقریبا بزرگ و گنبدی شکل به عرض چهار متر و ارتفاع سه متر به دروازه ای شبیه است که رو به قبله (جنوب غربی) باز می شود نوع و جنس غار پوستین دوز آهکی است که تولد قندیل های نو ظهور از جوان بودن آن حکایت می کند و درون غار مرطوب و خاک آن زرد است به نحوی که غارنوردان، پس از خارج شدن از غار کاملا زرد زعفرانی جلوه می کنند.
ساختمان غار در ابتدا شبیه تونل تقریبا بزرگی با ارتفاع شش متر است که بعدا به سه شعبه اصلی تقسیم می شود که درست در مقابل درب ورودی غار قرار دارند، یکی از شعبات که در سمت راست بقیه قرار دارد، راه اصلی غار را تشکیل می دهد و آن دو راه دیگر پس از حدود 20 متر ادامه مسیر بسته می شود. پس از عبور از منطقه سینه خیز که چهار متر طول دارد و افراد تنومند نمی توانند از این قسمت عبور کنند به محوطه نسبتا بزرگی با ارتفاع تقریبی چهار الی هفت متر به شکل یک شکاف می رسیم که انتهای این شکاف به حفره های باریک و پر پیچ و خم که بیش تربه سمت بالا تمایل دارند ختم می شود.
این جا پایان غار محسوب می شود در مسیر دیواره شش متری دو گیره محکم به طور واژگون در پنج متری رشد کرده است که چیزی جز دو استالاکمیت نیست که می توان به کمک آن ها صعود کرده و مسیر حفره را به صورت خمیده طی کدد تا با تمایل به سمت چپ مسیر راه را ادامه داد و از جلو منطقه سینه خیز سرازیر شد.

تصویر 4: غار پوستین دوز

کپی برابر با اصل میمند کرمان
غارهای هُنامه مجموعه ای از معماری دستکند است که در سه طبقه بر روی هم در سینه کوهی در جنوب روستایی به همین نام در دهستان سیوکانلو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی قرار گرفته است. این غارها که با دست کنده شده اند در یکی از دره های فرعی مسیر رود اترک علیا به ارتفاع حدود هزار و ۴۴2 متر بالاتر از سطح دریا واقع شده اند . این مجموعه معماری دستکند که با توجه به وسعت آنها زمانی جمعیت قابل توجهی از ساکنان بومی منطقه را در خود جای می داده در سینه کوهی به نام گرمه دره قرار گرفته است.
برای دسترسی به این غارها باید از مسیر شیروان خانلق و از طریق راه آسفالته به سمت شمال و به سوی روستای هنامه طی مسیر کرد و پس از طی حدود 10 کیلومتر در نزدیکی روستا، وارد یک راه فرعی خاکی شد که به سمت غارهای هنامه می رود .
پس از عبور از یک مسیل فصلی و یک کوهپیمایی مختصر در شیب تند دامنه، به محل این غارهای دیدنی و شگفت انگیز می رسیم . نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار "خربس " در جزیره قشم و روستای "میمند" در کرمان اشاره کرد .
در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمین شناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعه ای از اتاقها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان می داده است . غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد . سقف و یا کف اتاقها یک لایه متراکم شنی است که بطور طبیعی در کوه وجود داشته و بطور مناسب از آن بهره برداری شده است.
فضاهای این اتاقهای دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است . طبقه اول که در آن دالانهای نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است .
در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد . طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد .
ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است . پراکندگی قطعات خمره ها و ظروف سفالین، ذخیره سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند .
طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است . تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است . غارهای دستکند سه طبقه هنامه شیروان به نام های غارهای هنامه، نیز شناخته می شود.

تصویر 5: غارهای دستکند هنامه

جاذبه های تاریخی-فرهنگی خراسان شمالی
به جز جاذبه های گردشگری طبیعت گردی، خراسان شمالی دارای جاذبه های بسیار زیادی گردشگری بر مبنای فرهنگ، تاریخ و معماری است. با وجودی که جای جای این استان دارای چنین مقاصد گردشگری است، ولی کمتر به این جاذبه ها پرداخته شده چون جذابیت های طبیعی استان بیشتر و چشمگیرتر است. با این حال، ما به معرفی چند جذابیت تاریخی، فرهنگی و معماری در خراسان شمالی می پردازیم.

ارگ ساسانی بلقیس
شهر بلقیس یکی از بزرگترین بناهای خشتی و گلی ایران است که در ۳ کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفته است که بالغ بر ۱۸۰ هکتار وسعت است که از یک مجموعه آثار شامل بقایای ارگ و خندق پیرامون آن، شارستان شامل: برج و بارو، مقبره شیخ آذری، ویرانه های معروف به منار تپه (مسجد جامع)، کوره سفالگری، آب انبار، بازار، کاروانسرا، بنای معروف به یخدانها و یک گورستان وسیع در نزدیک دروازه شرقی تشکیل شده است.
سالمترین و همچنین برجسته ترین اثری که بر بقایای شهر بلقیس برجای مانده است ارگی است که دارای ۲۹ برج به ارتفاع حدود ۱۱ متر است و جزو بزرگ ترین قلعه های باستانی ایران است که دارای سازه بزرگ خشتی و چینه ای و با وسعتی حدود ۵۱ هزار مترمربع است.
همچنین در اطراف ارگ یک خندق وسیع وجود دارد که نفوذ ناپذیری قلعه را دشوارتر می ساخته است. از لحاظ قدمت استناد به متون تاریخی در قبل از اسلام آباد و شکوفا بوده و در سال ۳۱ هجری توسط مسلمانان فتح می شود و طبق یافته های باستان شناختی قدیمی ترین استقرار در این شهر تاریخی که تاکنون شناسایی شده مربوط به اواخردوره ساسانی و صدر اسلام است و زندگی در آن تا پایان دوره صفوی به طور مداوم جریان داشته است.
بالاخره این شهردر اواخر دوران طهماسب دوم و ابتدای حکومت نادر یعنی در سال ۱۱۳۱ هـ. ق توسط افاغنه کاملا ویران و در هم کوبیده شد. به نحوی که جایگاه پیشین خود را از دست داد از این زمان کم کم اسم افسانه ای بلقیس بر روی خرابه های شهر قدیمی اسفراین گذاشته شد.
به علت اهمیت ویژه باستان شناسی، شهر کهن و تاریخی بلقیس در سال ۱۳۸۸ به عنوان پایگاه میراث فرهنگی مورد تصویب قرار گرفت و با شماره ثبت ۴۴۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ بلقیس اسفراین را دومین بنای گلی ایران پس از ارگ بم میدانند که بر اساس اصول معماری ساسانی ساخته شده است و خشت و گل مهم ترین مصالح به کار رفته در آن است.

تصویر 6: ارگ بلقیس اسفراین

آرامگاه شاعر شوریده
بقعه حمزه بن علی ملک آذری اسفراینی (شیخ آذری) شاعر و عارف قرن نهم هجری از بناهایی است که در محدوده شهر تاریخی بلقیس اسفراین قرار گرفته و با شماره 4497 بعنوان بخشی از مجموعه شهر تاریخی بلقیس اسفراین در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بنا از دو فضای معماری در ابعاد متفاوت تشکیل شده. بخش جنوبی که الحاقی است و به عنوان نمازخانه مطرح است،سقف آن مسطح و به صورت تیرپوش بوده وبخش شمالی آن بعنوان مدفن و آرامگاه شیخ شناخته می شود.
شیخ آذری شاعر و عارف قرن نهم هجری قمری ، متولد اسفراین است،که پس از مدتی شاعری در دربار شاهرخ تیموری به عرفان روی آورد و بعد ازسفر به هند و همنشینی با احمد شاه بهمنی و پسرش به ایران بازگشت و شاگردان زیادی تربیت کرد و کتب زیادی در شعر و عرفان چون: جواهرالاسرار، دیوانشهر، بهمن نامه، عجایب الغرایب و... به رشته تحریر در آورده است.

تصویر 7: بقعه شیخ آذری

آتشکده ای کهن در سرزمینی به وسعت تاریخ
آتشکده اسپاخو یکی از قدیمیترین بناهای تاریخی استان خراسان شمالی است که در 100 کیلومتری غرب شهر بجنورد و در مجاورت روستای اسپاخو قرار دارد و متعلق به دوره ساسانیان است.
مردم محلی این آتشکده را با نام کلیسا می شناسند اما تاکنون هیچ گونه شواهدی مبنی بر حضور مسیحیان در این منطقه پیدا نشده است و از طرف دیگر شکل دایرهای محراب، آتشدان و سوراخهای درون سقف گنبد که روزنههایی برای خروج دود است، نشان می دهد که این جایگاه آتشکدهای است که زرتشتیان باستان آن را بنا کرده اند.
واژه اسپاخو برگرفته از واژه «هسپ» یا «اسپ» است که واژهای پهلوی است و در گذر زمان دگرگون شده و به صورت «اسب» درآمده است و آن گونه که برمی آید در این منطقه در گذشته اسب پرورش می دادند.

تصویر 8: آتشکده اسپاخو

46231