از آنجا که سرنوشت همه مردم جهان در این روزگار بگونه‌ای غریب با دین، پدیده‌های دینی و اصحاب دین پیوند خورده است هیچکس را یارای مقاومت و یا بی اعتنایی در برابر مسایل و فراورده‌های این حوزه نیست.
هر کس به سهم و توانایی خود باید تاثیر کارکرد دین، پدیده های دینی و اولیاء دینی را بشناسد تا دست‌کم بتواند زندگی فردی خویش را از گزند انحرافات دینی مصون و یا از برکات معنوی ان برخوردار سازد. احدی نمی تواند این تاثیر را دست کم بگیرد که اگر گرفت ناگزیر آثار مخرب احتمالی آن را باید بر خود و آینده فرزندان خود بپذیرد.
به دو نمونه ملموس از این دین‌گزیری که به دو انتخاب دین‌گریزی و دین‌پذیری (گریز و گزیر اشتباه نشود) در دو سطح ملی و بین المللی انجامیده کوتاه اشاره می کنم.
در سطح ملی این ندا مدام از سوی اولیای دینی ما (و اغلب حکومتی) طنین انداز است که جهان به سوی دین‌باوری و دین‌مداری پیش می رود و باور و برداشت غلط غالب از این گزاره آن است که لابد گمشده مردم این جهان دین‌باوری مورد نظر وعلاقه ماست !
در سطحی بین‌المللی رشد باورهای دینی عموم مردم جهان به نوعی آرمان‌گرایی و سپس موعودگرایی موهوم و نوظهور دامن زده است. گویی مردم جهان بی انکه تفطنی آگاهانه داشته باشند اندک اندک به پایان کار جهان ایمان می اورند و روزگاری اپوکالیپتیک (رستاخیزی موعود که باید با طعم نوعی فاجعه آن را درآمیخت) را انتظار می برند.
نگره دین‌گزیری در هر دو سطح ملی و جهانی برای ما انسانها محصولی مشترک بار اورده است و آن اینکه در اردوی اولیای دین، اخلاق که گوهر هر گرایش دینی است مورد غفلت قرار گرفته و گرایش به ظواهر و مظاهر دینی به سبب کارکرد اقتصادی - سیاسی آن تشدید شده است و در اردوی مومنان نیز باور به تجربه های مستقل معنوی افزایش یافته و میل به مرجعیت گریزی و شفاف سازی رفتار دینی رو به اوج گذاشته است.
دین بازان خود بی انکه بدانند در دراز مدت بیشترین خسارت را از این وضع خواهند دید و البته در میان همه فراورده های دینی اگر آنان بخواهند به اخلاق دینی - که گوهر پایدار دین است - پای‌بند بمانند، لاجرم دین بازی را باید رها کنند و اگر دین‌بازی رها شود نهادهای اجتماعی دین به آشوبی غریب دچار خواهد شد، بنابراین نمی کنند.
این مقدمه تفصیلی دارد که من باید در زمانی مناسب به ان بپردازم ولی آنچه مراد من از این مقدمه بود را در معرفی کوتاه کتاب "اولیویه روا" خلاصه می کنم.
***
"اولیویه روا" برای جامعه کتاب‌خوان ایرانی ناآشنا نیست. استاد دانشگاه و مدیر تحقیق در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه یکی از سرشناس‌ترین پژوهش‌گران حوزه دین و سیاست در خاورمیانه است. او به چند زبان منطقه آشناست و علاوه بر ایران جوامع مسلمان منطقه را نیک می شناسد، به وزرای خارجه آمریکا و اروپا مشورت می دهد و در مدرسه عالی علوم سیاسی پاریس تدریس می کند.
اولیویه روا که در دو حوزه فلسفه و علوم‌سیاسی دانش اموخته، پیش از این چند کتاب در زمینه اسلام‌سیاسی و زمینه‌های ظهور و شکست آن منتشر کرده است. او به معرفی "فارین پالیسی" در میان صد روشنفکر پرنفوذ جهان جای دارد واز او گاهی به عنوان برنارد لوییس فرانسوی هم نام می برند.
کتاب جدید و مهم اولیویه روا با نام "غفلت مقدس، زمانه‌ی دین بی فرهنگ" از سوی انتشارت فرانسوی "سوی" روانه بازار شده است. روا در این کتاب سه عامل در‌هم تنیده دین، اجتماع و فرهنگ را بازشناسی می کند و شرایط جدید جامعه جهانی را با عناصر نودینی وارد در این دهکده ارتباطی به‌کنکاش می گیرد.
نگاه او به این سه مقوله با تجربیات محیطی او در منطقه خاورمیانه گره خورده است و در برابر نظریه برخورد تمدن‌های هانتینگتون موضع مخالفی دارد، چندان‌که حرکت دینی در جهان معاصر را رو به‌جلو و اصلاح مدام می‌بیند که البته نتیجه‌ای جز جهانی‌سازی گرایش دینی ندارد.
اشکال جدید اجتماعی دین‌باوران به عنوان یکی از نمود‌های جهانی‌سازی گرایش دینی، از دقت نظرهای اولیویه روا در این کتاب است. پدیده‌های دینی در‌حال هجرت و بازیابی هویت جدید‌اند، ولی این هجرت فکر و عمل‌دینی هنوز در بسترهای اجتماعی و فرهنگی ثابتی جای نگرفته است.
شکاف میان دو سپهر اجتماع و فرهنگ از سویی و دین و دولت از سوی دیگر در روند جهانی‌سازی امروز، اشکال سنتی پذیرش دین و پدیده‌های ان را دچار تحول کرده است و خروج جوامع از بافت سنتی و فرهنگی خود سویه‌های دیگری به دین‌پذیری امروز در جهان می بخشد.
این سویه‌ها از دگم‌ها و مراجع سنتی دین بریده می شود و با تجربه‌های جدید معنوی، شکاف مناسبات سنتی میان مومنان و نمادهای ظاهری و نهادهای اجتماعی دین را به نمایش می گذارد و پیش از انکه گرایش‌های دینی نو، دینی قلمداد شود، فرهنگی قلمداد می شود، فرهنگی که از ریشه دین سنتی جداست !
آداب دینی مومنان جدید گویی بتدریج شکلی عرفی یا قراردادی می‌یابد و گروه‌های هوادار معنویت بی‌انکه به مراجع سنتی دین نیازی ببینند خود را با اشکال جدیدی از رفتار فرهنگی و آیینی تطبیق می کنند که به شکاف هر‌چه بیشتر دین و دولت باور دارد.
بررسی بیشتر این کتاب مهم را باید به زمانی دیگر واگذاشت.
*یا جهل مقدس
نظر شما