چندی است که برخی از شورای نگهبان درخواست کرده اند که توافق اقلیمی پاریس تایید نشود در همین رابطه میزگردی در خبرآنلاین برگزار شد که ابعاد حقوقی این توافقنامه و پیامد های ملحق شدن و نشدن به آن مورد بررسی قرار بگیرد.

امید کریمی، نیو صدر: یک سال پیش سران بیش 190 کشور دنیا در پاریس دور هم جمع شدند تا درباره با پیدا کردن راه حلی برای یکی از بزرگترین چالش های قرن بیست و یکم یعنی گرمایش جهانی با یکدیگر مذاکره کنند، این مذاکرات منجر به توافقنامه‌ای شد که برخی آن را یک توافق تاریخی خواندند و برخی هم انتقادات شدیدی از آن داشتند؛ توافق اقلیمی پاریس.

ایران هم از کشورهایی بود که متن این توافقنامه را امضا کرد، چندی بعد این توافقنامه در مجلس شورای اسلامی هم تصویب شد و حال برای قانونی شدن نیاز به تایید شورای نگهبان دارد. اما از سویی دیگر برخی مدعی شده‌اند که این توافقنامه آسیب های اقتصادی زیادی برای ایران دارد، موجب تحریم‌های زیست‌محیطی و بدتر از تحریم‌های هسته‌ای می‌شود و البته انتقاد جدیدتر؛ صنعت نفت ایران را نشانه گرفته و فلج می‌کند. 

در این رابطه و درباره ابعاد حقوقی توافقنامه پاریس میزگردی در کافه‌خبر با حضور دکتر مجید شفیع‌پور، رئیس مرکز امور بین الملل سازمان حفاظت از محیط زیست و عضو ارشد مذاکره کننده ایران در پاریس، پیمان حاج‌محمودعطار و محمدرضا زمانی دو حقوقدانی که ابعاد حقوقی این توافقنامه را بررسی کرده اند، برگزار شد.

مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید؛

سال گذشته در پاریس توافقنامه اقلیمی امضا شد که تاکنون جزئیات زیادی از آن گفته شده است، اما چندی است که برخی می گویند تعهدی را پذیرفته‌ایم که اجرا نکردن آن می تواند منجر به تحریم شود، مثلا چند ماه پیش وزیر نیرو گفته بود اگر ایران این توافقنامه را عملی نکند کشورمان تحریم می شود آیا این حقیقت دارد ؟

شفیع پور- آنچه جامعه جهانی سال گذشته در پاریس پذیرفت و به جمع بندی رسید یک هدف داشت و هدف آن ارتقای اجرای کنوانسیون آب و هوا در سال 1992 است، در این توافقنامه این هدف به 3 بخش تقسیم شده است؛

1- جلوی افزایش میانگین دمای کره زمین را زیر 2 درجه سلسیون نسبت به آغاز انقلاب صنعتی بگیرد.

2- افزایش توانمندی کشورها برای سازگاری با آثار تغییر آب و هوا؛ به گونه‌ای که تاب‌آوری کشورها در مقابل تهدیدهای تولید غذا افزایش پیدا کند.

3- کشورها از جریانی از منابع مالی پایدار برای میل دادن جامعه جهانی به توسعه تاب‌آور به تغییر اقلیم اطمینان پیدا کنند.

حال برخی می گویند ایران رفته تعهدی را پذیرفته است، اما کدام تعهد؟ ما هنوز به توافقنامه پاریس نپیوستیم که بخواهیم تعهدی را بپذیریم. همچنین اگر اشاره برخی به برنامه 4 درصد و 8 درصدی ایران برای کاهش گازهای گلخانه ای یا همان «آی‌ان‌دی‌سی» ها (INDC) است، اینها که اصلا تعهدی نبوده اند و قبل از این که اصلا توافقنامه پاریس متولد شود، ما آن ها را ارائه داده بودیم. در واقع هدف توافقنامه پاریس ارتقای اجرای کنوانسیون است و هیچ تعهدی در آن مگر یک تعهد برای کشورهای در حال توسعه وجود ندارد؛ آن تعهد هم ارائه گزارش ملی مشارکت در این مسیر است.

یعنی ما توافقنامه ای را امضا کرده ایم که اجرای یک معاهده را ارتقا می دهد و هیچ الزام بین‌المللی غیر از گزارش دادن برای ما ندارد؟

شفیع پور: دقیقا.

پس از آخر ماجرا ادامه بدهیم، یعنی این توافق هیچ ضمانت اجرایی درباره «آی‌اِن‌دی‌سی» ها که برای ما همان کاهش آن 4 درصد گاز گلخانه ای است، ندارد؟ 

شفیع‌پور: ما آن 4 درصد و 8 درصد اضافی را قبل از اینکه حتی توافق پاریسی بخواهد متولد شود، ارائه کرده بودیم. ما در آن زمان گفتیم که بر اساس ظرفیت های ملی این امکان را داریم که در کنار رشد معمول، با تکیه بر منابع خود 4 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای خود کاهش دهیم و اگر تحریم ها بر طرف بشود 8 درصد دیگر کاهش دهیم.

پس این «آی‌ان‌دی‌سی» ها چه ارتباطی با توافق پاریس دارند؟

شفیع‌پور: این ها فقط پاسخی برای این سوال است که آیا جامعه جهانی به هدف خود در زمینه گرمایش جهانی (افزایش دمای کره زمین حداکثر 2 درجه نسبت به دوران انقلاب صنعتی، تا پایان قرن) می‌رسد یا نه و ارتباطی با توافق پاریس ندارد. قبل از توافق پاریس حدود 170 کشور «آی‌اِن‌دی‌سی» های خود را ارائه دادند، اما بعد از این که توافق پاریس امضا شد پرونده آنها بسته می شود و همه موظف هستند که از «آی‌اِن‌دی‌سی» یا برنامه خود گزارش تهیه کنند، که تا همین امروز حدود صد کشور این کار را انجام داده اند.

مگر توافق پاریس بر اساس «آی‌اِن‌دی‌سی» ها تنظیم نشد؟

شفیع‌پور: نه، اصلا ارتباطی با هم ندارند، توافقنامه پاریس یک رژیم حقوقی و برای بعد از سال 2020 میلادی است.

پس آقای شفیع پور الان مشکل اینجا است که من نا آگاه که حتی می توانم وزیر نیرو هم باشم از روی دلسوزی می گویم که اگر به سمت انرژی های تجدیدپذیر نرویم ممکن است تحریم شویم؟

شفیع پور: بله، این حرف ها درست است اما در قالب زمان اطلاعاتی که آن را به کار بردند، از سال 2010 تا 2015 کشورهای مختلف دیدگاه های خود را برای تشویقی یا تنبیهی کردن توافق پاریس مطرح کردن، فرمایش مهندس چیت چیان درباره زمانی است که برخی  از کشور ها عنوان می کردند که اگر هر کشوری که به تعهدات خود عمل نکند برخورد جبری و قهری شود. در نهایت در ماده 15 توافقنامه پاریس که درباره رژیم پایبندی صحبت می کند می گوید: مکانیزم که اجرای پایبندی را برای توافق پاریس به همراه دارد تماما  تسهیل گر و تشویقی است نه تنبیهی و تحریمی. یعنی رژیم پایبندی که جزئیات آن در آینده بست پیدا می کند باید مبتنی بر اصول تسهیل گری و تشویقی باشد نه تنبیهی و تحریمی.

پس یعنی هیچ تحریمی در کار نیست؟

شفیع‌پور: این به صراحت در متن توافقنامه نوشته شده است.

عطار: متن دقیق فارسی این بند به این شکل است: «ماده 1-15: به منظور تسهیل اجرا و ارتقا سازگاری با مقررات این توافق نامه، مکانیزمی بر طبق این سند بنا شده است. 2: مکانیزم مذکور در بند ماده یک باید از کمیته ای تشکیل شود که بر پایه کارشناسی و تسهیل در ماهیت شفاف، غیر خسمانه و غیر تنبیهی باشد.»

شفیع‌پور: این بند دارد محور ها را مشخص می کند اگر کمیته ای در آینده بخواهد تشکیل شود دنبال جریمه و تنبیه نیست بلکه می خواهد تشویق کند.

عطار: اتفاقا اگر ما عضو این توافق بشویم می توانیم از بسیاری از تحریم ها جلوگیری کنیم مثل برجام.

چه روال قانونی برای رسمی شدن توافقنامه پاریس در ایران باید طی شود؟

زمانی: ساز و کار حقوقی لازم الاجرا شدن یک قرارداد معمولا در قانون اساسی یک کشور پیش‌بینی شده است بر این اساس یک توافقنامه باید در نظام حقوقی داخل یک کشور به تصویب برسد برای مثال در ایران مجلس شورای اسلامی یک توافقنامه را تصویب و سپس شورای نگهبان آن را تایید می کند و در صورت اختلاف مجمع تشخیص مصلحت نظام این کار را انجام می دهد. 

شفیع‌پور: الان که این توافقنامه در مجلس تصویب شده است و باید روال قانونی خود را در شورای نگهبان طی کند.

عطار: آیا شما به این خوشبین هستید که انشالله این توافق در شورای نگهبان تایید شود؟

شفیع‌پور: من فقط می توانم بگویم که ایران در قالب گروه کشورهای هم فکر که حدود 25 کشور هستند نقش آفرینی زیادی را در شکل دهی توافقنامه پاریس داشت. مثلا حدود یک ماه قبل از شکل گیری توافق پاریس سیاست های کلی نظام در محیط زیست توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد و در چندین مورد از آن به طور مستقیم به تغییر اقلیم اشاره شد. مثلا در بند 8 آمده است: گسترش اقتصاد سبز با تاکید بر صنعت کم کربن، استفاده از انرژی های پاک و ...

اگر توافقنامه پاریس در شورای نگهبان تایید نشود، چه پیامدهای قانونی برای ما دارد؟

عطار: در حقوق بین الملل یک بحثی وجود دارد به نام قواعد دستور دهنده بین المللی این قواعد شامل یک سری حقوق بنیادی بشر است، انسان وقتی که به دنیا می آید و حتی در دوران جنینی حقوقی دارد که هیچ کشوری حتی با تصویب قانون نمی تواند این حقوق را از آن بگیرد به این ها حقوق بنیادین بشر گفته می شود. بر اساس این حقوق یک سری قواعد دستور دهنده بین المللی تصویب شد  و بر اساس این قواعد یک سری پیمان ها و آرا و احکام بین المللی تدوین شده است، هر دولتی اگر نخواهد به طور عمدی یا غیر عمدی عضو این پیمان ها بشود، قواعد دستور دهنده بین المللی این حق را به سایر دولت ها می دهد که به طور اقتصادی یا قضایی به این کشور ها فشار بیاورند.

فرض کنیم شورای نگهبان توافقنامه پاریس را تایید کرد ولی این اجرایی نشد، در آن صورت چه اتفاقی می‌افتد؟

شفیع‌پور: هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد؛ اتفاقا کمک هم می‌گیریم، تا زمانی که یک کشور در حال توسعه هستیم باید دریافت کننده کمک ها باشیم.

عطار: به عنوان یک دانش آموخته حقوق یک موضوع برای من هم سوال است که می خواستم از آقای شفیع پور این را بپرسم؛ در زمینه محیط زیست ما در چند کنوانسیون دیگر هم ملحق شده ایم، اما متاسفانه توسط چه دولت قبلی چه دولت جدید بسیاری از این کنوانسیون ها اجرایی نشده اند، حتی در برخی از مصاحبه های خود از سازمان محیط زیست و شخص خانم دکتر ابتکار انتقاد کردم که چرا این کنوانسیون ها اجرا نمی شود. در واقع چه ضمانتی هست که اگر آمدیم به توافق پاریس ملحق شدیم و توسط شورای نگهبان تصویب هم شد و به تعهد های خود عمل کردیم دیگر کشورها هم به آن عمل می کنند و به ما کمک می کنند؟ همچنین چه ضمانتی وجود دارد که در داخل کشور مراکز اجرایی در ایران هم کمک کنند تا این توافقنامه اجرایی شود؟ چه ضمانتی هست که وزارت صنعت و معدن خودرو های هیبریدی تولید کند؟ کوه خواری انجام نشود و ...

شفیع‌پور: درباره عملکرد ما در کنوانسیون ها خب در بسیاری از کنوانسیون ها جمهوری اسلامی ایران بی نظیر عمل کرده است و مورد تشویق هم قرار گرفته است. اما درباره موضوع ضمانت اجرا، همانتطور که در رژیم پایبندی آمده کشورها وقتی می بینند در حال مشاهده پیامد های گرمایش جهانی هستند همه سعی می کنند برای حفظ منفعت ملی خود در این مسیر قدم بر دارند، تا وضعیت زمین های کشاورزیشان بد نشود، وضعیت آب های زیرزمینیشان بدتر نشود، کیفیت آب ها بد نشود و ... ما هم در حال مشاهده پیامدهای گرمایش جهانی هستیم، اگرچه امروز جامعه جهانی نسبت به سال 1850 میلادی میانگین افزایش دمای 1.08 درجه سلسیوس را تجربه می کند ولی متاسفانه همین امروز ایران در حال تجربه کردن افزایش دمای 1.55 درجه ای است یعنی آن چیزی که جامعه جهانی می خواهد در سال 2100 تجربه کند را ما امروز با آن مواجه هستیم این اصلا وضعیت خوبی نیست. بنابرین کشورها برای بقا و رفاه خود، همراهی کردن این توافق را تکلیف خود می دانند. یعنی این یک انتخاب لوکس نیست یک اجبار است. ضمانت توافقنامه این است که پیامد های موضوع گرمایش جهانی شامل همه می شود، حال برخی کشورها مثل ما بیشتر هم آسیب پذیر هستند.

زمانی- اگر ایران این توافق را تصویب کند یعنی هم متعهد شده و هم متعاهد، منظور دولت یا کشور متعاهد، دولت و کشوری است که رضایت ضمنی خود را برای پیوستن به یک توافق اعلام می کند صرف نظر از آن که این اجرایی شده باشد یا نه، اما طرف متعهد دولتی است که در واقع ضمن اعلام رضایت این معاهده برای آن لازم الجرا شده است. اگر در هر حال توافق پاریس لازم الجرا شود، می شود از باب مسئولیت بین المللی دولت که بحثی بیش از توافقنامه پاریس است در صورت ارتکاب فعل متخلفانه دولت مراتب قانونی دولت را احراز کرد. اما مسئله ای که وجود دارد این است که عضویت در این توافقنامه داوطلبانه است و هیچ اجباری در کار آن نیست. این در واقع دو روی یک سکه است. اگر ملاحظه کنید سازوکار توافق پاریس مبتنی بر رویکرد های تشویقی است. برخلاف گزارشات منتشره،توافقنامه 2015 پاریس،یک معاهده یا توافقنامه لازم الاجرا نبوده و صرفا بعنوان « پیش نویس توافقنامه تغییرات آب و هوا» در کنفرانس پاریس از سوی دولت فرانسه ارایه شده است. این توافقنامه، عدم ایفای مسولیت یا تعهدات هر یک از دولتها را نسبت بدان، نه تنها حتی، به منزله «تخلف» تلقی نکرده،بلکه فاقد هر گونه «جرم انگاری بین المللی نسبت به تخریب گسترده محیط زیست ناشی از تغییرات اقلیمی و افزایش فزاینده گازهای گلخانه ای»،برخلاف رویکرد اخیر دیوان بین‌المللی دادگستری در خصوص معرفی «تخریب محیط زیست بعنوان جنایت علیه بشریت» است و از این حیث دارای نقش بازدارندگی نسبت به مسولیت بین المللی دولت ها نخواهد بود!

خب این ها از این لحاظ موثر است که کشوری به این باور برسد که عضویت در این توافق نامه یک اقدامی حیاتی است، اما اگر به این باور نرسند تکلیف چیست؟

من هم می خواستم بحث به هم اینجا کشیده شود، مثلا اگر ترامپ رئیس جمهور آمریکا که بارها گفته به تغییر اقلیم اعتقادی ندارد بخواهد از این توافقنامه خارج بشود آیا می تواند به راحتی این کار را انجام دهد؟

شفیع‌پور: ماده 28 توافقنامه پاریس اجازه می دهد که کسی که می خواهد از توافقنامه خارج شود پس از سه سال از آن خارج شود که به این مفهوم است که از کنوانسیون هم خارج شده است این هم یک سال طول می کشد یعنی در کل 4 سال طول می کشد. یعنی اگر ترامپ بخواهد کاری انجام دهد 4 سال طول می کشد که در واقع به رئیس جمهور بعدی می رسد.

آقای زمانی چه اشکالات دیگری در این توافقنامه وجود دارد که شاید اجازه ندهد این توافقنامه مانع گرمایش جهانی شود؟

زمانی: ببینید به نظر  منی یکی از اشکالات که در این توافقنامه وجود دارد، نبود ساز و کار تضمینات لازم و همه جانبه و موثر است، چون رویکرد اصلی توافقنامه بر اساس تمایلات مشتاقانه بوده است اما در عمل چه تضمینی وجود دارد که کشوری مثل آمریکا یا چین اقدامی انجام دهند؟ مسئله دوم این است که با توجه به این که فرایند تصویب این توافقنامه در نظام حقوقی همه ی کشور ها یکسان نیست، سوالی به وجود می آید و آن این است که با توجه به فوریت تغییر اقلیم و روند فزاینده آن و آثار مخرب آن، این توافقنامه چگونه می تواند از یک روند مخرب پیشگیری کند و نقش بازدارندگی داشته باشد ؟

امکان داشت در این توافقنامه مکانیزم اجرای موقت را پیشبینی کرد، این مکانیزم به منظور اجرای نهایی و قطعی نیست بلکه به این دلیل خوب است که می تواند مسیر مرحله گذار را کنترل کند. بسیاری از واژگان مطروحه در توافقنامه پاریس چون «عدالت اقلیمی، برابری جنسیتی و توانمند سازی زنان و...»، در پیش نویس ارایه شده مبهم و فاقد تعریف حقوقی مشخص و صریح است و ممکن است در تعارض با رویکرد آتی شورای نگهبان در تایید مصوبه مجلس شورای اسلامی نیز قرار گیرد.

از سوی دیگر عدم پیش بینی مکانیسم جبران خسارت و تضمینات ،عدم پیش بینی زیان های زیست محیطی مترتب بر کشورهای مجاور کنفرانس پاریس و دولتهای فقیر و توسعه نیافته،به همراه فقدان مکانیسم های حقوقی و بین المللی لازم نسبت به لازم الاجرا بودن مفاد مقرر در توافقنامه پاریس و مبهم بودن مکانیسم مسولیت بین المللی دولتهای متخلف از آن، از دیگر اشکالات حقوقی قابل طرح نسبت به این توافق است. نقش کم رنگ حضور دولت ایران در کنفرانس پاریس و عدم بهره مندی مناسب و موثر از حقوقدانان بین المللی در حوزه حقوق محیط زیست و حقوق بشر،از دیگر موارد قابل ذکر در این باره است. همچنین سوال دیگری که مطرح است این است که تا این فرایند بخواهد در داخل بسیاری از کشورها مصوب شود بسیاری از کشورها پیامد های تغییر اقلیم را می بینند چه کسی باید آسیب های زیست محیطی وارد شده به آنها را جبران کند؟ مغفول ماندن مسئولیت ملی دولتها در خصوص تخریب محیط زیست و تغییر ات آب و هوایی و افزایش گازهای گلخانه ای نسبت به شهروندان و اتباع خویش به همراه،عدم توجه به نقش و اهمیت NGO ها و سازمانهای غیر دولتی فعال در زمینه محیط زیست و حقوق شهروندی و بشر از دیگر ایرادات وارده به توافقنامه پاریس است.

شفیع‌پور: حرف های آقای زمانی کاملا درست است، ببینید این بهترین توافق برای مقابله با پدیده گرمایش جهانی نیست ولی بهترین قابل دستیابی در پاریس است. مشخص است که تحت هیچ عنوان کشورهای توسعه یافته استفاده از کلمه خسارت را نمی پذیرند، آنها حاضر نیستند بگویند مسئولیت تاریخی دارند. آنها می گویند تامین مالی می کنند به برخی کشورهای فقیر هم بلاعوض کمک می کنند. اما مطمئن باشیم این آخرین توافقنامه در زمینه تغییر آب و هوا نیست و همانطور که پیشبینی شده قرار است سال 2023 یک تعیین وضع موجود انجام شود، یعنی دمای کره زمین اندازه گرفته می شود تا مشخص شود در چه شرایطی هستیم؛ آیا باید تلاش های خود را تقویت کنیم یا در حال رفتن در مسیر خوبی هستیم. آنچه که در «آی‌اِن‌دی‌سی» ها داده شد نشان می دهد با این مقدار مشارکت حداقل تا پایان سال 2100 دمای کره زمین نسبت به انقلاب صنعنی حداقل 2.9 درجه سلسیون حداکثر 3.7 درجه سلسیوس افزایش پیدا می کند.

آقای زمانی گفتند که به لحاظ حقوقی هیچ ضمانتی در این توافقنامه وجود ندارد، خیلی از دانشمندها در دیگر کشورها هم هستند که می گویند این توافقنامه هیچ فایده ای ندارد آقای شفیع‌پور آیا این را قبول دارید؟

شفیع‌پور: وقتی می گویند هیچ فایده ای ندارد یعنی اینکه توافق پاریس یک نسخه متناسب با حجم مسئله نیست، من هم این را قبول دارم اگر قرار است که جامعه جهانی به حدود حداکثر دو درجه سلسیوس برسد ما همین الان تعهدات همه کشورها را جمع کنیم دما 2.9 تا 3.7 درجه افزایش پیدا می کند. یعنی این توافقنامه افزایش دما را به حداکثر 2 درجه نمی رساند ما فقط باید به آن سمت میل کنیم، برای همین هم در سال 2023 یک ارزیابی وجود دارد. قرار شد که تا سال 2018 راهکار های میل افزایش دما به 1.5 درجه سلسیوس عرضه شود، یعنی 2 سال دیگر یکی از چالش هایی که جامعه جهانی با آن روبرو می شود این است که برای افزایش 1.5 درچه ای باید چه کار کنیم؟ تصور من این است که بسیاری از کشورها از جمله کشورهای توسعه یافته در الگوی بهره گیری خود از انرژی باید تجدید نظر انقلابی کنند مثلا در آمریکا همین امروز بیش از 55 درصد برق تولیدی از نیروگاه های ذغال سنگی است.

در همه بحثی که ما کردیم فهمیدیم که کشورهای توسعه یافته باید انتشار خود را کاهش بدهند و کشورهای در حال توسعه هم نیاز به کمک دارند، اما کشورهایی مثل ایران هم وجود دارد که اقتصادش در بهترین حالت در دنیا هفدهم است، کشور در حال توسعه ای است، به شدت عقب مانده باید از انرژی استفاده کند ولی رد پای  اکولوژیکی بسیار پر رنگی دارد که می گوییم یکی 10 انتشار دهنده دی اکسید کربن در جهان است، حال با توجه به این حرف ها در این توافقنامه ایران تا چه حد می تواند طلبکار کشورهای دیگر باشد؟

شفیع‌پور: ایران در صورتی می تواند این خواسته ها را داشته باشد که عضو توافقنامه پاریس باشد.

فرض کنیم که شورای نگهبان توفقنامه پاریس را تایید کرده و عضو آن هم هستیم، تا چه زمانی می توانیم طلبکار کشورهای دیگر باشیم که از ما حمایت کنند ؟

شفیع‌پور: همیشه.

حتی با توجه به رد پای اکولوژیکی که داریم؟

شفیع‌پور: ما از طریق پیوستن به توافقنامه حق داریم که از توسعه و انتقال فناوری بهره گیری کنیم.

چرا این توافقنامه ای که به رد پای اکولوژیک یک کشور توجه نمی کند می تواند کاری کند این کشورها کمک بگیرند؟

شفیع‌پور: ببینید ما می توانیم از خیلی چیزها بگوییم که اگر در این توافق وجود داشتند خیلی بهتر بود، اما مدینه فاضله ای وجود ندارد.

این توافق چه منافعی برای ما دارد؟

شفیع‌پور: همه ی کشورها بر اساس منافع ملیشان برنامه خود را می سازند.

اگر دولتی بر سر کار آمد که علاقه زیادی به انتشار گازهای گلخانه ای داشت چطور؟

شفیع‌پور: ببینید طبیعی است که ما هر چه کمتر از سوخت های فسیلی مصرف کنیم، استعداد صادرات و کسب درآمد ما بیشتر می شود، ضمن اینکه برآورد سازمان بین المللی انرژی اعلام کرده که تا سال 2040 مصرف روزانه نفت 105 میلیون بشکه افزایش هم پیدا می کند، ذغال سنگ هم جای خود را به گاز طبیعی می دهد. اکنون 92.5 میلیون بشکه در روز نفت صادر می شود. این ها برای کشور ما یک، فرصتی است که بتوانیم از بالاترین ذخیره گاز طبیعی دنیا را داشتن استفاده کنیم. خودمان هم برای اینکه توسعه پیدا کنیم به انرژی نیاز داریم پس چه بهتر، اول راندمان انرژی را افزایش می دهیم، دوم در مصرف آن صرفه جوی می کنیم، سوم استفاده از گاز طبیعی و چهار هم استفاده از انرژی های تجدیدپذیر. یکی از دوستان علمی می گفت که در جهان به ازای یک متر مربع در جذب انرژی خورشیدی بیشترین میزان انرژی را ایران دریافت می کند، یعنی باید بهشت انرژی خورشیدی باشیم.

زمانی: ببینید به نظر می آید توافقنامه پاریس چون با مشارکت کشورهای شرکت کننده در دستور کار قرار گرفته نگاهی یک سوی به مسائل تغییر اقلیمی دارد، ولی شما وفتی بررسی می کنید می بینید که دامنه محیط زیست فراتر از دولت ها است یعنی محیط زیست سازمان های مردم نهاد جوامع بومی محلی و ... را در بر می گیرد و اگر چه دولت ها تلاششان این است که نگاهشان بر این سمت باشد اما وقتی شما بازخورد های توافقنامه را بررسی می کنید می بینید بازخورد های رضایت بخشی نیست، در جریان همین توافقنامه بسیاری از سازمان ها اعتراضات خود را نشان دادند اما اعتراض آنها هیچ فایده ای در توافقنامه نداشته است.

چیزی که مشخص است این است که با وجود جنبه های مثبت این توافقنامه نمی توانیم آن را به عنوان یک توافقنامه همه جانبه نباید ببینیم. ببینید در واقع تعهد اصلی توافقنامه پاریس این است که کشورها همکاری مشتاقانه ای داشته باشند و آن در یک دوره 5 ساله گزارش اقدامات خود را طبق ماده 54 ارائه کنند اما در عین حال ماده 54 حکایت از الزام ندارد.

در واقع جنبه های حقوق بشری در این توافق نامه کم رنگ است و توجه به اینکه فرانسه در زمینه حقوق کشوری پیشرو در زمینه حقوق است انتظار می رفت در این مسئله توجه بیشتری انجام شود. یکی دیگر از مشکلات این است که بخش های حمل و نقل هوایی و دریایی در توافقنامه پاریس کمتر مورد توجه قرار گرفته است، همچنین در آستانه برگزاری کنفرانس پاریس یونیفس و سازمان جهانی بهداشت بیانیه دادند و از مخاطرات پیش روی سلامت متذکر شدند ولی به نظر می رسد در این توافقنامه کمتر به این هشدار ها توجه شده است.

شفیع‌پور: آقای دکتر دنبال مدینه فاضله هستند، ببینید تمام موضوع هایی که شما می گویید خیلی ها جواب دارند و خیلی ها هم اگر وجود داشت عالی بود اما این کمبودها طبیعی است، ببینید وقتی کشورها مذاکره می کنند بهترین تولید نمی شود اما بهترین قابل توافق تولید می شود. مثلا تحت هیچ عنوانی جهان توسعه یافته قبول نمی کند که عنوان کند که آنها خسارت زده اند، آنها می گویند اسمش گرمایش جهانی است و جهانی است.

زمانی: ببینید آقای دکتر من نگاه آرمان شهری به این قضیه ندارم، یک نکته بسیار مهمی که به نظر من در این توافقنامه از آن غافل شده این است که حتی اگر شما در سطح جهانی مسئولیت دولت خود را نسبت به تغییر اقلیم نپذیرید ولی این برابر سازوکار های حقوقی ملی مثل قانون مدنی که از مسئولیت دولت در برابر سوانح طبیعی تدوین شده نیست، این دیگر ربطی به توافقنامه ندارد. در واقع مسئولیت خود دولت ها نسب به شهروندان خود در برابر تغییر آب و هوا است. این موضوع در خود توافقنامه هم وجود ندارد و دلیل این هم نمی تواند سهوی باشد و بدون شک عمدی در کار بوده است.



آقای شفیع‌پور شما این را قبول می کنید؟

شفیع‌پور: نه خیر، یک جاهایی صراحتا در خود سند و مقدمه به بحث حقوق بشر به بحث حاکمیت قوانین مشور ها، جوامع محلی و ... اشاره شده است. حتی در قسمتی از سند آمده که اقدامات دولت ها نباید بین زن و مرد نابرابری را رقم بزند و حتی اقدام های کشورها نباید طوری باشد که اثرات مخربی بر اقتصاد داشته باشد. در این توافق اینکه تحت قوانین حاکمیت ملی چه اقداماتی را می خواهیم انجام دهیم را با ما مذاکره نمی کنند.

یعنی شما هم اینجا آن حرفی که گفته بودند این توافق صنعت نفت ما را تهدید می کند را رد می کنید؟

شفیع‌پور: کاملا؛ ما کشوری هستیم آسیب پذیر و بدون شک این یک فرصت است که هم خودمان را مقاوم تر کنیم هم منافع ملی خودمان را بهتر تامین کنیم.

گفته می شود این توافقنامه کاملا در راستای سیاست های کلی محیط زیست است که توسط رهبری ابلاغ شده، در این رابطه توضیح دهید.

عطار: یکی از سیاست های کلی نظام سیاست های کلی محیط زیست است که مجمع تشخیص مصلحت نظام بر اساس آرمان های کلی کشور این سیاست ها را تدوین کرد و به عنوان مشورت به رهبری تقدیم کردند که رهبری هم 4 هفته پیش از آغاز مذاکرات پاریس آنرا ابلاغ کردند. این سیاست ها فراتر از قانون است و مجلس برای اجرای این سیاست ها باید قوانین عادی را تصویب کند. در بند هفتم، هشتم و پانزدهم این سیاست ها هم به تغییر اقلیم و اقتصاد کم کربن اشاره شده است. نتیجه ای که از این سیاست ها می توان گرفت این است که ما نه تنها به دلیل اجبار بین المللی که داریم باید به توافق پاریس ملحق شویم و مراجع قانونی هم الحاق ما را آن تایید کنند، بلکه سیاست های کلی نظام  هم که توسط رهبری ابلاغ شده عملا الحاق دولت ایران به توافقنامه پاریس را تجویز کرده  است. به علاوه بر اساس این سیاست ها و توافقنامه پس از اینکه شورای نگهبان تایید کرد باید قوانین عادی و سیاست های جزئی را با مشارکت وزارت خانه های مختلف که مجری سیاست های کلی نظام هستند تصویب کنیم.

زمانی: در اینجا یک سوال مطرح است، می دانید که در این توافقنامه بحث حق شرط ممنوع شده است، حال  مثلا اگر کشوری بخواهد در راستای اعمال سیاست های کلی نظام یا در راستای تشخیص شورای نگهبان حق شرطی را محفوظ بداند، چه اتفاقی رخ می دهد؟

شفیع‌پور: از آنجا که خود کنوانسیون تغییر آب و هوا هم عینا در پیمان کیوتو هیچ حق شرطی را در نظر نگرفته و کشورها هم به آن پیوسته اند همچنان همان ویگی را دارد که حق شرطی نمی گذارد چون هیچ تعهد الزامی ندارد.

زمانی: پس فرض بر این است که توافقنامه در همان شکلی که در آنجا پیش نویسش تنظیم شده، در شورای نگهبان تایید می شود؟

شفیع‌پور: بله به نظر من همین گونه است.

چقدر خوشبین هستید که توافقنامه پاریس در شورای نگهبان تایید شود؟

عطار: این خوشبینی وجود دارد که با توجه به سیاست های کلی نظام تغییری در توافقنامه ایجاد نشود. اگر یک درصد شورای نگهبان توافق پاریس را خلاف قانون اساسی بداند سابقه همچین اتفاقاتی را داشته ایم؛ سال 84 مجلس کنوانسیون مبارزه با فساد را تصویب کرد، در شورای نگهبان خلاف شرع دانسته شد ولی در سال 87 مجمع تشخیص مصلحت نظام آن را تایید کرد.

شفیع‌پور: در جایی از سند توافقنامه پاریس در مقدمه از مساوات جنسیتی گفته شده است، که این یک سوالی را ذهن دوستان به وجود آورده است، در صورتی که گفته اقداماتی که دولت ها انجام می دهند نباید کاری کند که شرایط تبعیض آمیزی نسبت به یک جنسیت به وجود بیاید.

من یک سوالی خارج از این بحث بپرسم، آیا ایران می تواند از ترکیه و افغانستان به دلیل قطع آب دجله و فرات و هیرمند و هامون شکایت کند یا نه؟

شفیع‌پور: در مورد هیرمند ما توافقنامه ای مربوط به سال 1350 داریم که از طریق آن می توانیم شکایت کنیم.

 

عکس‌ها: عارف طاهرکناره

47237

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 614401

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
1 + 1 =