براساس آمار ارائه شده در وب‌سایت شرکت آب و فاضلاب استان تهران، سرانه مصرف آب در تهران 320 لیتر (حدودا 2 برابر استاندارد جهانی) است. این آمار در فصل سرد سال (زمستان) حدود 200 تا 250 لیتر است؛ در حالی‌که در فصل گرم سال (تابستان) و نیز در اوج مصرف به 370 تا 400 لیتر (حدودا 2.5 تا 3 برابر استاندارد جهانی) مي‌رسد. میزان مصرف آب استان تهران در روزهای خیلی گرم تابستان 1393 برابر با 4.2 میلیون مترمکعب در شبانه‌روز بوده که 3.2 میلیون متر مکعب آن مربوط به شهر تهران است. به عبارتی، می‌توان گفت که مصرف روزانه آب شهر تهران برابر با ظرفیت دریاچه مصنوعی راتلند واتر (در انگلستان) یا دریاچه مصنوعی چیتگر (در ایران) است. در سال 1385 جمع کل مصرف آب استان تهران 980.73 میلیون متر مکعب بوده است.
اگر روند مصرف منابع آب‌های سطحی و زیرسطحی تهران همچنان به این شدت ادامه یابد، با وجود نبود آب برای استفاده نسل‌های آینده، ادامه حیات در سال‌های پیش رو نیز دشوار ميشود. اهمیت بالای حفظ محیط‌زیست، شهر تهران را به سوی استفاده از مفاهیم توسعه پایدار در حوزه منابع آب هدایت می‌کند. بنابراین با توجه به گرم‌تر شدن کره زمین و گرایش ایران به سوی خشکسالی و کم‌آبی، مدیران حوزه محیط‌زیست و تامین آب نیازمند درک درستی از ظرفیت منابع آب شهرهای این کشور در دهه‌های آینده هستند. آگاهی از میزان منابع آینده آب، سبب تسریع و تدقیق برنامه‌ریزی و مدیریت متکی به دانش در کنترل بحران آب ميشود.
بام‌های ساختمان‌ها و سطح معابر شهری، دو پتانسیل بالقوه جمع‌آوری آب باران هستند. براساس مساحت این دو نوع کاربری در شهر تهران، حجم تقریبی آب باران قابل ذخیره، و معادل ریالی آن که نوعی صرفه‌جویی ملی محسوب می‌شود، در جدول زیر ارائه شده است.
البته شهر تهران در مورد شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی معابر، به طور جدی فعال است، اما این شبکه هنگام بارش، بهره‌وری مورد نیاز را ندارد و سهم عمده‌ای از آب باران موجود در معابر، با نفوذ در لایه‌ها، به آب زیرزمینی تبدیل می‌شود که یعنی عدم اثربخشی سیستم موجود. زیرا حجمی از آب را که به راحتی قابل ذخیره در مخازن فوق‌السطحی زمین است، به منابع زیرزمینی تبدیل کرده یا به سوی فاضلاب‌ها هدایت می‌کنیم.
همانطور که در جدول فوق نشان داده شده است، به طور تقریبی در سال 2020 حدود 150 میلیون متر مکعب آب باران در بخش ساختمان و معابر شهری تهران قابل جمع‌آوری است. بقیه آب باران در بخش‌های دیگر شهر از جمله فضای سبز شهری و یا بیابان‌ها تبدیل به آب زیرزمینی مي‌شوند. آب باران موجود در سطح معابر شهری و در بام ساختمان‌ها بر خلاف رواناب‌های موجود در سایر قسمت‌های شهر به راحتی قابل مدیریت و برنامه‌ریزی هستند. به عبارت دیگر عدم وجود برنامه‌ریزی هدفمند موجب هدر رفت 150 میلیون متر مکعب آب سطحی قابل مصرف در سال 2020 و نیز در سایر سال‌های دیگر مي شود که در صورت استفاده از آن در بخش فضای سبز شهری، کشاورزی و خصوصا در بخش مسکونی (در مصارف سرویس بهداشتی، نظافت خانه و آبیاری باغچه، کولر، تهویه و غیره)، سهم قابل توجهی (15 تا 20 درصد) از آب مورد نیاز سالانه شهر تهران با این تدبیر تامین ميشود و هزینه‌های تامین و انتقال آب کاهش مي‌یابد.
براساس آنالیز قیمت در وب‌سایت شرکت آب و فاضلاب استان تهران (سال 1393)، شهروندان تهرانی به ازای هر مترمکعب آب شهری مبلغ 0.11 دلار (حدود 4000 ریال) به دولت می‌پردازند در صورتی‌که قیمت تمام شده (استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب) هر متر مکعب آب شهری برای دولت حدود 0.38 دلار (حدود 14000 ریال) است. در صورت جمع آوری آب باران، بدون در نظر گرفتن روند افزایشی قیمت آب، بدون در نظر گرفتن تاثیر تجمعی آن، تنها در سال 2020 مبلغ 57 میلیون دلار (بالغ بر 2150 میلیارد ریال) در هزینه‌های دولت برای تامین آب شهر تهران صرفه‌جویی می‌شود. با فرض قیمت متوسط 1.5 دلار برای هر متر مکعب آب در اروپا و آمریکا و نیز در نظر گرفتن روند افزایشی سالانه قیمت آب، اعداد جدول فوق، نجومی خواهند شد. البته جمع‌آوری آب باران نیازمند زیرساخت‌های مربوط به خود است و هزینه‌هایی را نیز در بر دارد. اما ایجاد این زیرساخت‌ها برای ساختمان‌ها و نیز معابر شهری، امکان جمع‌آوری آب باران را برای سالیان متمادی (مانند طول عمر یک سد) فراهم می‌کنند که مهم‌ترین دلیل توجیه فنی-اقتصادی این گونه طرح‌ها است. به علاوه طرح جمع‌آوری باران برای هر کشوری توجیه اجتماعی- سیاسی نیز خواهد داشت.
* دانشیار دانشگاه و عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران
35225
نظر شما