تنفس در هوای بدون سرب/ آیا هوای شیراز همیشه این گونه پاک می ماند؟

هوای شیراز همیشه این گونه پاک نمی ماند؛ هرچند تا اینجای کار، مردم این کلانشهر شانس آورده اند که مانند شهرهای دیگر کشور که مردمشان سرب و دود تنفس می کنند، هوای شهرشان پاک تر از همیشه است.
اما وضع همیشه این گونه نمی ماند؛ آن طور که مدیرکل محیط زیست فارس می گوید، «برخی بر استقرار صنایع در غرب شیراز اصرار می کنند». چیزی که می تواند نقطه پایانی بر هوای دل انگیز این روزهای شیراز باشد. البته خطر تنها به همین که هست، خلاصه نمی شود. بیابان به سرعت به پیش می آید و می تواند کانونی باشد برای ریزگردهایی که از آسمان بر سر شهروندان فارس خواهند بارید. تالاب ها هم هستند؛ تالاب که چه عرض کنیم؛ به قول اطلس گیتاشناسی، شوره زارها. تالاب های دیروز و شوره زارهای امروز هم کانون داخلی ریزگرد خواهند بود؛ چه اینکه هم اکنون به ویژه در فصل هایی چون تابستان شعاع 10 کیلومتری بختگان و طشک، توفان نمک است و توفان نمک. صبر کنید، هنوز تمام نشده؛ اگر هوا آلوده نیست - هرچند فارس مستعد آلودگی هوا هست- آلودگی منابع آب و خاک به شدت شیراز و فارس را تهدید می کند.
خوش شانسی عقب ماندگی
نامش را چه بگذاریم؟ عقب ماندگی فارس یا شانسی که آورده است؟ شیراز صنعتی نشده و به همین خاطر آلودگی هوا در این کلانشهر نسبت به کلانشهرهای دیگر کشور
- همچون اصفهان، تبریز و مشهد- کمتر است. این از یک سو، نشان دهنده عقب ماندگی صنعتی فارس است؛ چه اینکه همین چند هفته پیش یکی از مسئولان وزارت کشور از حجم پایین سرمایه گذاری در فارس ابراز تعجب کرده بود. شیراز البته به این خاطر که باغ های انبوه - و البته در حال نابودی- قصردشت را دارد هم شانس آورده است؛ چه اینکه در روزهایی که هوای کلانشهر شیراز آلوده بوده، خودروها نقش اساسی داشته اند و احتمالا باغ های قصردشت از آلودگی ناشی از سوخت خودروها جلوگیری کرده اند. در یک کلام، خودروها عامل 75 درصد آلودگی هوای کلانشهر شیراز بوده اند و به این خاطر عاملی همیشگی برای تهدید هوای سالم یا پاک شیراز وجود دارد. چه اینکه، آن طور که مسئولان محیط زیست فارس می گویند نزدیک به 600 هزار دستگاه خودرو روزانه در مرکز کلانشهر شیراز تردد می کنند که از این میزان، نزدیک به 80 هزار دستگاه خودرو روزانه به مرکز شیراز می آیند. آن طور که مسئولان محیط زیست فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» اعلام می کنند شیراز در 10 سال گذشته یعنی از سال 86 تا به امروز در مجموع 314 روز در حالت ناسالم یا به بیان عام تر، آلودگی قرار گرفته که این برابر است با مجموع روزهای آلوده هر سال در شهرهایی چون تهران. اما اکنون، آن طور که مدیرکل محیط زیست فارس می گوید، نگرانی و خطر از اینکه فارس سرنوشتی چون استان های دیگر کشور پیدا کند وجود دارد؛ به ویژه به این خاطر که برخی بر استقرار صنایع در نزدیکی شیراز اصرار می کنند. پیش از اینکه به شیراز برسیم، بگذارید به یک نقطه از فارس اشاره کنیم که احتمالا آلوده ترین هوا را در فارس دارد؛ دشت زرقان را میگوییم که هر روز صبح از شدت آلودگی مردم این شهر حتی ترجیح می دهند ورزش نکنند؛ مبادا به خاطر تنفس بیشتر این هوای آلوده و ابری که از دودکش کارخانه ها هر روز بر فراز دشت زرقان می گسترد بیمار نشوند. در این شرایط برخی مسئولان اصرار می کنند که صنعت آلاینده دیگری، مجتمع پالایشگاهی دیگری در این دشت راه اندازی شود. حال آنکه کارشناسان محیط زیست همچون عملدار علمداری به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گویند دشت زرقان به قدری از صنعت اشباع است که به راستی توانایی استقرار صنعت تازه ای را ندارد. مشکلات دشت زرقان به کنار، برخی در اندیشه صنعتی کردن حریم شهر شیراز هم هستند. به ویژه در غرب این کلانشهر. دکتر حمزه ولوی، مدیرکل محیط زیست فارس در این باره به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید: «اینکه هوای شیراز این گونه پاک و سالم است، شانسی است که ما شهروندان این شهر آورده ایم. با این حال برخی اصرار دارند با استقرار صنایع در غرب شیراز این فرصت را از ما بگیرند این در حالی است که به خاطر داشتن هوای پاک و سالم، باید بیشتر احتیاط کنیم که فرصت از دست نرود».
شاهد آلودگی هایی که این صنایع به بار می آورند می تواند کارخانه سیمان در بولوار امیرکبیر و کارخانه روغن نباتی در چهارراه ادبیات باشد. مردم ساکن در بولوار امیرکبیر از آلودگی هایی می گویند که به خاطر کارخانه سیمان تحمل می کنند و ساکنان منطقه ادبیات، از بوی مشمئز کننده ای گلایه مند هستند که کارخانه روغن نباتی به بار می آورد. این است که شیراز با وجود داشتن هوای پاک، همیشه مستعد آلودگی است. ضمنا باید یک نکته را به یاد داشت؛ اینکه به جز دو دستگاه در میدان ستاد و دروازه کازرون و یک دستگاه در میدان گلسرخ، هیچ دستگاهی برای سنجش میزان آلودگی هوای شیراز وجود ندارد و چه بسا روزی بوده باشد که هوای این شهر در نقاط دیگر آلوده بوده ولی دستگاهی وجود نداشته که آلودگی را اندازه گیری کند. حتی برای هوای زرقان همیشه آلوده هم دستگاهی برای سنجش شدت آلودگی وجود ندارد.
توفان های نمک
در ساعت حدود یازده، مردِ جوانی روی شیارهای زمین کشاورزی خود در حال بیل زدن است. سوز کم رمق سرمای دی ماه می پیچد میان استخوان آدم. مرد جوان که در معدود زمین شور نشده اطراف دریاچه طشک کشت می کند می گوید: «باید تابستان ها بیایید؛ تابستان ها تا آن سوی جاده های اطراف و شهر آباده طشک همین نمک های دریاچه است که در هوا معلق می شود؛ طوری که چشم، چشم را نمی بیند».
مکث می کند، بیل را در خاک فرو می برد و ادامه می دهد: «طوری توفان نمک این اطراف راه می افتد که بارها تصادف شده است». شهرهای بزرگ کشور، همچون اصفهان، اهواز و تهران همیشه در خطر ریزگردهایی هستند که از بیابان های عربستان و عراق می آیند. شیراز اما نه تنها مستعد این ریزگردها هست، بلکه برخلاف شهرهای دیگر در خطر کانون های داخلی ریزگرد هم قرار دارد؛ کانون هایی ناشی از خشکیدن تالاب ها، و پیشروی برق آسای بیابان. مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس می گوید: «بیابانزایی در فارس می تواند کانون داخلی ریزگرد ایجاد کند؛ همچنین تالاب ها می توانند به کانون داخلی ریزگرد تبدیل شوند».
هنوز تالاب های فارس اندکی نمدار هستند؛ به این خاطر که از بارش های زمستانه و فاضلابی که روانه آنها می شود اندکی نمناک می شوند ولی این منابع هم که از میان برود، این نمک خواهد بود که وارد ریه مردم فارس می شود و نمک.
بیش از همه خطر خشکیدن مهارلو نگرانی به بار می آورد. مهارلو در کنار شهر تقریبا 2 میلیون نفری شیراز قرار گرفته و به خاطر اندک آبی که از تنگ سرخ می آید نمک های آن نمدار می شود. کارشناسان محیط زیست اما نگران هستند که با ساخت سد تنگ سرخ و خشکیدن تالاب مهارلو، نمک های برخاسته از بستر مهارلو مواد آلوده به «سرب»، «جیوه»، «کادمیوم» و حتی مواد «رادیواکتیو» را وارد ریه شهروندان کند. گفتیم مواد رادیو اکتیو؛ اشتباه نخواندید.
دکتر حمید مصباح، از پژوهشگران منابع طبیعی و زمین شناسی فارس نتایج تحقیقات خود را چندی پیش در اختیار سرویس گزارش «خبرجنوب» گذاشت که نشان می دهد نمک های دریاچه مهارلو حتی به مواد رادیو اکتیو هسته ای آغشته است؛ مصباح بر این باور است که این مواد احتمالا در پی انفجار چرنوبیل در اوکراین وارد جو شده و از راه بارش ها سر از مهارلو در آورده است.
فارس اگرچه با وجود شکنندگی، از نظر هوا، هوایی پاک یا سالم دارد ولی این استان به شدت با 2 آلودگی دیگر دست و پنجه نرم می کند. یکی آلودگی منابع خاک و دیگر آلودگیِ منابع آب. بحث پیرامون این 2 آلودگی که به میزانی بسیار شدیدتر از استان های دیگر در فارس وجود دارد مطلبی دیگر می خواهد تا بتوان مفصل بدان پرداخت و به قول قدیمی ها، حق مطلب را ادا کرد. این است که دست کم باید هوای پاک امروز را نگهداری کرد تا به سرنوشت آب و خاک دچار نشود.

46