هژبری: ۳ سناریوی برای کردستان و بارزانی متصور هستیم

یک کارشناس مسائل منطقه ای در گفت‌وگو با خبرآنلاین سناریوهای مختلف همه‌پرسی عراق را مورد بررسی قرار داد.

محمد اکبری: هنوز روزهای زیادی از شکست داعش و خروج آن از عراق نگذشته که موضوعی دیگر روند ثبات و امنیت این کشور را با مشکل روبرو کرده است. موعد اعلام شده از سوی بارزانی برای همه پرسی استقلال در عراق فرا رسیده است. بارزانی مصمم است این روند را اجرایی کند و به مخالفت و مواضع بغداد و همچنین کشورهای دیگر از جمله ترکیه و ایران توجه نشان نمی دهد. این روند می تواند فضای ملتهبی را در منطقه بار دیگر ایجاد کند. در این باره با محمد علی هژبری کارشناس مسائل منطقه ای گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید:

نظرتان در مورد دلیل اصرار و حالت لجوجانه بارزانی برای برگزاری همه پرسی استقلال علیرغم مخالفتها چیست؟ آیا رفراندوم به بود و نبود او مرتبط نیست؟

بی شک خود مسعود بارزانی به عنوان یک تصمیم گیرنده و رهبر سیاسی میتواند به صورت یکی از سطوح تحلیل استقلال کردستان عراق(در کنار سطح تحلیل میانی و کلان) مد نظر قرار گیرد.

احتمالا اگر رئیس اقلیم کردستان عراق، شخصی غیر از بارزانی بود، شاید انتظارِ همه پرسی استقلال را برای چند روز اینده نمی کشیدیم. بنده با توجه به سوال حضرتعالی، در کنار رهبری بارزانی، سطح تحلیل دوم را قوم کُردی با محوریت حزب دموکرات کردستان، میدانم.

کُردها، نزدیک به یک قرن است که برای داشتن دولت مبارزه می نمایند. ضعف و بحران ناشی از خلاء حضور دولت های منطقه در جغرافیای کُردها، همیشه فرصتی برای انها فراهم کرده تا با استفاده از این فرصت، برای تحقق نوستالوژی دولت کُردی تلاش کنند.

قیام کردهای ترکیه در اوایل تاسیس جمهوریت و تداوم آن تا امروز، تاسیس جمهوری مهاباد در فضای جنگ جهانی دوم و درگیری در مناطق کُردی پس از انقلاب اسلامی در کشورمان، تشکیل دولت فدرالی کُرد پس از تحولات در عراق و ظهور قدرتمند کردهای سوری در معادلات منطقه در پی تزلزل دمشق، همگی نشان دهنده اراده مشترک کُردها، در استفاده از فرصت ها برای رسیدن به استقلال بوده و می باشد.

امروز هم شاهد پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در ۲۵ سپتامبر از سوی مسعود بارزانی هستیم که با واکنش منفی بسیاری از کشورها مواجه شده است.

آیا شخص وی پرچمدار این حرکت بود؟

سیاست در کردستان عراق، با حزب دموکرات، پیوند قدیمی دارد. حزب دموکرات کردستان عراق در سال ۱۹۴۶ توسط مصطفی بارزانی، پدر مسعود بارزانی، برای دفاع از حقوق کردهای عراقی، در بغداد تشکیل شد. بعد از درگذشت مصطفی در سال ۱۹۷۹، پسرش مسعود بارزانی در یک انتخابات در کنکره حزب به رهبری این حزب انتخاب گردید. از زمان بارزانیِ پدر، تاریخ شاهد مبارزات حزب دموکرات کردستان بوده است‌. همین مبارزات در سال ۱۹۹۱ نتیجه داد و به ازادی خاک کردستان و استقرار حکومت کُردی منجر شد.

لذا نمی توان در تحلیل همه پرسی کردستان، این حزب و رهبر با سابقه اش را لحاظ نکرد. بی شک یکی از مهمترین دلیل استقلال کردستان، به انگیزه ها و دلایل رهبران سیاسی کُرد و در محوریت آنها، شخصِ مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق باز میگردد. برای اینکار، بارزانی انگیزه های شخصی بسیار قوی برای خود دارد. همانطور که اشاره شد،کافی است به تاریخ مبارزاتی خاندان بارزانی رجوع شود. از طرفی بارزانی که اینک افزایش حضورش در قدرت باعث تنشهای سیاسی در کردستان شده است، به دنبال آن است تا در این برهه از زمان، که به احتمال قوی، آخرین ماههای رهبری بارزانی بر اقلیم کردستان است، پرچمدار این حرکت باشد و برگزاری رفراندوم و متعاقب آن تدوین نقشه راه استقلال را به نام خودش گره بزند.

مسعود بارزانی در سالهای اخیر با نفوذ رسانه ای خود و ریاستی کردن هر چه بیشتر ساختار اقلیم، راه را برای همه پرسی تجزبه کردستان عراق باز کرده است.

با توجه به گذشت زمان قانونی، او فکر میکند اگر این رفراندوم برگزار نشد مجبور است از قدرت کنار برود؟

همانطور که گفته شد، بارزانی اخرین ماههای ریاست غیرقانونی خود بر اقلیم را تجربه میکند. چه همه پرسی برگزار شود و چه برگزار نشود و نتیجه رفراندوم هر چه باشد، باز باید تکلیف ریاست قانونی اقلیم مشخص شود. همانطور که مطرح شد، منتقدین با توجه به تمدید دوساله ریاست او و گذشت دو سال از ان موعد، در حال حاضر ریاست او را غیرقانونی قلمداد میکنند و با توجه به غیرقانونی بودن ریاست‌،تصویب همه پرسی استقلال را هم مشروع نمیدانند.

با این تفاسیر به نظر میرسد به بهانه همه پرسی قصد تداوم ریاستش را دارد. همچنانکه حزب دموکرات، که تعطیلی پارلمان اقلیم را برای حفظ ریاست بارزانی رقم زده بود، به خاطر تصویب همه پرسی استقلال، اقدام به بازگشایی پارلمان کرد. با توجه به اینکه از عمر مجلس چهارم اقلیم دو ماه مانده و برای انتخابات بعدی، شرایط مهیا نشده است، شاهد ادامه این روند خواهیم بود.

دلیل تعطیلی پارلمان کردستان در این همه مدت چه بود و چرا در این برهه  جلسه تشکیل داد. چرا انتخابات جدیدی نشده و مجلس جدید شکل نگرفته است؟

اول باید بگویم تاکنون چهار دوره انتخابات پارلمانی در اقلیم کردستان انجام شده است. دوره اول در سال ۱۹۹۲، دوره دوم در سال ۲۰۰۵، دوره سوم در سال ۲۰۰۹ و دوره چهارم در ۲۰۱۳ بوده است.

حزب دموکرات در انتخابات سپتامبر ۲۰۱۳ موفق به کسب ۳۸ کرسی با هشت کرسی بیشتر نسبت به دوره قبلی و ۳۵٫۷درصد ارا شد. افزایش قدرت حزب دموکرات همزمان با کاهش قدرت و به حاشیه رفتن رقیب سنتی حزب بارزانی، یعنی حزب اتحاد میهنی بود‌.
در این دوره حزب طالبانی در غیاب او با کسب ۱۸ کرسی، پایین تر از حزب تغییر(گوران)، قرار گرفت.

غیبت طولانیِ طالبانی یا به اصطلاح برخی ها، مرگِ سیاسی جلال طالبانی رئیس حزب اتحاد میهنی، تشدید انشعاب گسترده در اتحادیه میهنی، توسعه روزافزون قدرت حزب دموکرات کردستان در دوره نخست وزیری نچیروان بارزانی با تکیه بر درآمدهای سرشار نفتی، منجر به افزایش نفوذ این حزب در سراسر اقلیم شد.

علی محمد صالح نماینده مطرح جنبش تغییر در پارلمان کردستان بارها بر تسلط حزب دموکرات بر اقلیم و اداره انحصاری دولت، توسط این حزب انتقاد کرد.

به‌ دلیل پافشاری حزب گوران بر تغییرِ قانونِ ریاستِ اقلیم کردستان و غیرقانونی خواندن تداوم ریاست بارزانی به‌ دلیل پایان دوره‌ قانونی ریاست وی، پارلمان از سوی حزب دمکرات به‌ تعطیلی کشانیده‌ شد. در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۵ نیروهای طرفدار حزب دموکرات کردستان، مانع ورود یوسف محمد صادق رئیس پارلمان، به اربیل شدند که این اقدام موجب تعطیلی پارلمان اقلیم کردستان عراق شد. بی شک علت اصلی تعطیلی پارلمان و ممانعت برای ورود اعضای حزب گوران، ارائه گزارش فساد گسترده در حوزه اقتصاد، دارایی، استخدام دولتی، درآمدهای نفتی و انتقاد به نحوه مدیریت اقلیم توسط دولت بارزانی بود که توسط رئیس پارلمان و "سوران عمر" عضو فراکسیون جماعت اسلامی، تدوین شده بود. همانطور که گفته شد، برای جلوگیری از نظارت پارلمان بر فساد اقتصادی دولت و سرپوش گذاشتن بر آن و همچنین تداوم غیرقانونی ریاست بارزانی، پارلمان به تعطیلی کشیده شد.

برای مثال یوسف صالح عنوان کرد: " بانک خصوصی کردستان که‌ متعلق به‌ حزب دمکرات است،با انحصار معاملات ارزی اقلیم کردستان، دلارهای دولتی را به‌ نرخ آزاد در بازار سیاه‌ به‌ فروش می رساند. همین بانک، با انحصار معاملات ارزی ماهیانه‌ ۴۳ میلیون دلار سود کسب می کند. او حتی قباد طالبانی فرزند جلال طالبانی را به‌ عنوان معاون نخست وزیر اقلیم کردستان و یکی از مقامات اتحادیه‌ میهنی در این مورد مسئول میداند."

حزب گوران معتقد بود که در اولین جلسه پارلمان باید موضوع ریاست اقلیم مشخص شود. چرا که در حال حال حاضر، ریاست مسعود بارزانی را غیر قانونی می دانند. اما جلسه اول پارلمان، بعد از دوسال تعطیلی در روز جمعه ۲۴ شهریور، تصویب همه پرسی استقلال در ۲۵ سپتامبر را در دستور کار قرار داد. حزب تغییر شرکت در جلسه پارلمان را تحریم کرد، اما پارلمان اقلیم بدون حضور ریاست پارلمان اقلیم و فقط با حضور ۶۹ عضو و با رای مثبت ۶۵ نماینده به تصویب رسید.

دوره قانونی مجلس چهارم روز ششم نوامبر ۲۰۱۷ یعنی چهل و دو روز پس از تاریخ برگزاری رفراندوم پیشنهادی به پایان می‌رسد. تا به امروز کمیته انتخابات اقلیم کردستان، مقدمات برگزاری این انتخابات را فراهم نکرده است. شرایط نشان می‌دهد که انتخابات در موعد مقرر برگزار نخواهد شد.چون تنها چیزی که در اقلیم جریان دارد، تاکید بر همه پرسی ۲۵ سپتامبر است. با این اوصاف، از سرگیری جلسات پارلمان، قبل از دو ماه از پایان دوره کنونی با هدف حل بحران همه پرسی استقلال عراق، مردمی نشان دادن تصمیم همه پرسی، به تأخیر انداختن انتخابات ریاست اقلیم و تمدید دوره ریاست مسعود بارزانی صورت گرفته است.

تلاش دیگر بازیگران برای تاثیر بر بارزانی را هیچ فایده ای نداشته است؟ حضور وزیر دفاع انگلیس در کردستان عراق چطور ارزیابی می شود؟

بی شک محور گفتگوهای "مایکل فالن" وزیر دفاع انگلیس و اربیل، همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق است‌. اما انچه در این بین، اهمیت دارد، سفر او به بغداد و دیدار با رهبران دولت مرکزی و سپس دیدار با «نیچروان بارزانی» نخست وزیر دولت اقلیم کردستان عراق در اربیل بود.
ورود رهبران خارجی به اربیل، قبل از دیدار از بغداد و حتی اطلاع دولت مرکزی، به معنای تایید استقلال کردستان و رفتار با ان به مثابه دولت ملی است. امری که سیاستمداران امریکا هم در این اواخر به آن پایبند بوده اند.

نکته دیگر اینکه، در موضع رسمی هم انگلیس به امریکا نزدیک است. مایکل فالن اعلام کرد که " موافق برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق نیست و برگزاری آن باعث تضعیف روند مبارزه با داعش در عراق خواهد شد."
لذا برگزاری همه پرسی را در این مقطع و به خاطر تمرکز بر پاکسازی داعش،مناسب نمیداند.

تحرکات انگلیس و امریکا در عراق و سوریه، نشانگر قدرت دهی بیشتر به گروه های کُردی و تلاش برای ایجاد کریدور کُردی از شمال سوریه تا شمال عراق است.امری که به احیای " تئوری کردستان بزرگ" می انجامد.

این گفت و گو ها می تواند بارزانی را به تعویق رفراندوم راضی کند؟

بارزانی به دولت مرکزی سه روز فرصت داده بود تا طرح جایگزین استقلال کردستان را ارائه نماید.
به همین جهت با نزدیک شدن به روز موعود، دیپلماسی و رایزنی در منطقه به اوج رسیده است. در این بین شاهد تلفیقی از سیاست "هویج و چماق " از طرف بازیگران درگیر در این بحران هستیم. تماسهای تلفنی سردار باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران و ژنرال خلوصی اکار رییس ستاد مشترک ارتش ترکیه، اعزام دکتر حسن دانايي فرد سفير سابق ايران در عراق جهت مذاکره با بارزانی بخاطر روابط حسنه ایشان با گروه های کردی عراق، تندتر شدن موضع ايران در روزهای اخیر و اخطار صريح علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي نسبت به فسخ قرارداد امنيتي در مبارزه با ضد انقلاب فراري به اقليم و مسدود کردن مرزها، رزمایش نظامی ترکیه در شمال عراق و گذرگاه سيلوپي- خابور به عنوان دروازه مرزي تركيه با اقليم، غیر قانونی اعلام کردن رفراندوم از سوی پارلمان عراق، برکناری نجم الدین کریم استاندار کرکوک با دستور نخست وزیر و تصویب پارلمان بخاطر همراهی با بارزانی و تایید طرح همه پرسی، تهدید به انحلال شورای استانی کرکوک و برکناری فواد معصوم رئیس جمهور از سوی پارلمان عراق، اعلام اعمال نیروی نظامی برای ورود به بحران در صورت متنشج شدن اقلیم از سوی بغداد و سفر دیروز ابومهدي المهندس نايب رييس حشدالشعبي به كركوك و گفتگو با فرمانده محور شمال حشد الشعبی، در چارچوب سیاست" هویج و چماق همسایگان " قرار میگیرد.

علاوه بر این، شاهد سفر وزیر دفاع انگلیس به بغداد و اربیل و مذاکرات اردوغان و ماکرون رئیس جمهور فرانسه برای طرح بسته تشویقی که مبتنی بر پیش شرطهای بارزانی است، هستیم. امریکا و سازمان ملل هم به عنوان بازیگران فعال دیگر، در حال رایزنی برای تعویق همه پرسی استقلال هستند.

آینده را چگونه پیش بینی می کنید؟

سه راه حل و سناریوی احتمالی متصور هست:

سناریوی اول؛ برگزاری همه پرسی در تاریخ ۲۵ سپتامبر است (راه حل اول یعنی برگزاری همه پرسی استقلال هم میتواند به دو صورتِ ۱.همه پرسی در چهار استان دهوک، اربیل، سلیمانیه و حلبچه و ۲.همه پرسی استقلال در سراسر اقلیم و همراه با استانهای متصرف مانند کرکوک و صلاح الدین و نینوا می باشد).

سناریوی دوم؛ تعویق همه پرسی و موکول کردن آن به آینده 

بالطبع برای بارزانی، استقلال زمانی ارزش دارد که استان کرکوک را هم شامل شود و به هیچ عنوان به رفراندوم در چهار استان راضی نمیشود.

بنابراین بارزانی، دو راه حلِ تعویقِ همه پرسی استقلال، به یک زمان مشخص در اینده(البته با ضمانت قدرتهای بزرگ و سازمان ملل) و یا برگزاری همه پرسی استقلال در سراسر اقلیم در روز ۲۵ سپتامبر را دنبال میکند.

با توجه به عدم حمایت صریح قدرتهای بین المللی و با احتساب اختلافات داخلی اقلیم، تهدیدات بغداد و همسایگان، جغرافیای محصور اقلیم و شرایط اقتصادی بحرانی اقلیم، شانسی برای موفقیت بارزانی متصور نیست. لذا بارزانی گوشه چشمی به بسته های تشویقی و تضمینهای بین المللی دارد.

بارزانی شروطي از جمله پرداخت بدهي بغداد به اقليم شامل ١٢ ميليارد دلار، تضمين براي برگزاري رفراندوم در اينده نزديك(مثلا دوسال اینده)،پرداخت حقوق معوقه گروه های پیشمرگه و کارمندان کردستان توسط بغداد، موافقت بغداد با قراردادهای مستقل نفتی اقلیم و کوتاه امدن در قبال مناطق مورد منازعه تصرف شده همانند کرکوک توسط پیشمرگه ها، اختصاص سهم عادلانه از بودجه سالانه کشور را مطرح و در نظر دارد.

نکته مهمتر اینکه، امریکا هم پیگیر راه حل تعویق یک یا دوساله رفراندوم است. البته واشنگتن ممکن است، به جایِ تعویق همه پرسی، بغداد و اربیل را برای بنیان نهادن رژیم کنفدرال راضی کند.این کار نیازمندِ تدوینِ دوباره ی قانون اساسی عراق یا انجام اقدامات چالش برانگیز دیگری است که تضمین های لازم را در زمینه ی انرژی، خاک و امنیت به دو طرف میدهد. نظام کنفدرال به کردها این امکان را می دهد که به طور قانونی و به شکل مستقیم و نه از طریق بغداد، نفت و گاز خود را بفروشند. این خواسته هرچند در این روزها از جانب بارزانی مطرح نشده است، اما در سالهای گذشته، بارزانی از ارزوی خود، مبنی بر تغییر سیستم سیاسی کشور از فدرال به کنفدرالی سخن گفته است.

سناریوی سوم؛ حذف کامل طرح همه پرسی استقلال کردستان

باید عرض کنم، بغداد و تهران فقط به گزینه سوم می اندیشند.حیدرالعبادی بارها اعلام کرده است که اعلام زمان جدید برای رفراندوم غیرقابل قبول است.

نکته اخر اینکه نتیجه هرچه باشد، انکارا به دلیل مواضع پُرابهام و دوپهلو و روابط اقتصادی ویژه با اربیل و تسلط بر گلوگاه های اقتصادی و انرژی اقلیم، در روز ۲۶ سپتامبر(چه رفراندوم برگزار شود و چه برگزار نشود) باز متحد اربیل و بارزانی خواهد بود. 

به نظر امکان تعویق رفراندوم و رضایت بارزانی بر این امر، بسیار زیاد است.

52312

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 710063

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
7 + 2 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 1
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • بی نام A1 ۱۲:۳۱ - ۱۳۹۶/۰۷/۰۱
    8 0
    مسعود بارزانی در سال 1979 بعنوان جانشین ملا مصطفی انتخاب نشد، بلکه برادر بزرگتر او "ادریس" جانشین پدر شد که سالها بعد در ارومیه در حمله هوایی صدام به قتل رسید. لطفا قبل از ارایه تحلیل و نتیجه گیری مطابق سلیقه خود ، کمی در مورد کردستان و بارزانیها مطالعه بفرمایید.