مرحوم آیت‌الله احمدی فقیه(ره) معتقد بود که؛ از روایات استفاده می‌شود که امام صادق(ع) فراز اول دعای ماه رجب را با گرفتن محاسن و حرکت دادن انگشت سبابه دست راست خوانده‌اند نه فراز پایانی را.
ماه رجب، ماه بسیار پر برکتی است که فرصت مناسبی برای خودسازی و آمادگی برای ورود به ماه شعبان و سپس ماه مبارک رمضان است.
یکی از اعمال این ماه شریف، دعای معروف و پر فضیلت «یا من أرجوه لکل خیر» است که معمولاً مؤمنان آن را بعد از نمازهای واجب می‌خوانند و به وسیله آن نورانیت مضاعفی می‌یابند.
از استادم، مرحوم آیت‌الله احمدی فقیه نکته‌ای در نوع خواندن این دعای شریف به یادگار مانده که در این نوشتار به آن اشاره می‌شود.
* متن دعای «یا من ارجوه لکل خیر» به نقل از کتاب سید‌بن طاووس
سید بن طاووس روایت کرده از محمد بن ذکوان که گفت: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم فدایت شوم! این ماه رجب است تعلیم بنما مرا دعایى در آن که حق تعالى مرا به آن نفع بخشد. حضرت فرمود:
بگو در هر روز از رجب در صبح و شام در عقب نمازهاى روز و شب
«یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ (مِنْ) کُلِّ شَرٍّ
یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ
یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً
أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ
وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ (جَمِیعَ) شَرِّ الْآخِرَةِ
فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ»
راوى گفت: پس گرفت حضرت محاسن شریف خود را در پنجه چپ خود و خواند این دعا را به حال التجا و تضرع به حرکت دادن انگشت سبابه دست راست پس گفت بعد از این: «یَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النَّار».
(اى خدایى که از او امید هر خیر و احسان دارم و نزد هر شرى از خشم او ایمنى مىجویم
اى آنکه عطا مىکنى (رحمت و نعمت) بسیار را با (عمل)کم، اى آنکه هر که سؤال کند عطا مىکنى
اى آنکه به هر که سؤال نکند و تو را هم نشناسد باز از لطف و رحمتت عطا مىکنى
عطا فرما مرا که از تو درخواست مىکنم جمیع خوبیهاى دنیا و جمیع خوبیهاى آخرت را
و دفع فرما از من به درخواستم از تو، جمیع شرور دنیا و آخرت را
زیرا عطاى تو بىنقص است و از فضل و کرمت بهره من را بیفزاى اى خداى کریم
اى صاحب جلال و بزرگوارى، اى صاحب نعمتها و جود، اى صاحب عطا و کرم، به کرمت محاسنم را بر آتش دوزخ حرام گردان.)
* کیفیت خواندن این دعای شریف
چندین سال است که معمول و شایع شده که فراز آخر دعای «یا ذاالجلال و الکرام ...» را با حالت گرفتن محاسن و تکان دادن انگشت سبابه راست، می‌خوانند در حالی که از نقل روایت، استفاده می‌شود که حضرت امام صادق علیه السلام قسمت اول دعا را (یا من ارجوه لکل خیر ...) با این حالت خوانده‌اند نه قسمت آخر را!
برای توضیح بیشتر به کتاب‌های مفاتیح، اقبال و بحارالانوار مراجعه می‌کنیم:
در مفاتیح الجنان بعد از ذکر این دعا آمده است: راوى گفت پس گرفت حضرت محاسن شریف خود را در پنجه چپ خود و خواند این دعا را به حال التجا و تضرع به حرکت دادن انگشت سبابه دست راست پس گفت بعد از این: «یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النَّار.»
چنانکه ملاحظه می‌کنید از این عبارت استفاده می‌شود که حضرت امام صادق (ع) فراز اول دعا را به این شکل (گرفتن محاسن و حرکت دادن انگشت سبابه دست راست) خوانده‌اند نه فراز پایانی را.
در کتاب معتبر اقبال آمده است: «ثمّ مدّ أبو عبدالله علیه‌السلام یده الیسرى فقبض على لحیته و دعا بهذا الدّعاء و هو یلوذ بسبّابته الیمنى، ثمّ قال بعد ذلک: یا ذَا الْجَلالِ وَ الاکْرامِ یا ذَا النَّعْماءِ وَ الْجُودِ، یا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النّارِ».
یعنی حضرت دعا را که تعلیم فرمود سپس با این حالت که با دست چپش محاسن خود را گرفته و انگشت دست راستش را تکان می‌داد دعای «یا من ارجوه» را خواند و سپس (بعد از خواندن این دعا با حالت مخصوص) گفت: یا ذا الجلال و الاکرام ... .
در کتاب بحار الانوار نیز همین بیان آمده است: «مد أبو عبد الله علیه السلام یده الیسرى فقبض على لحیته و دعا بهذا الدعاء و هو یلوذ بسباحته [بسبابة] الیمنى ثم قال بعد ذلک یا ذا الجلال و الإکرام یا ذا النعماء و الجود یا ذا المن و الطول حرم [شبابی و] شیبتی على النار».
با نقل سه عبارت بالا، روشن می‌شود که حضرت امام صادق (ع) قسمت اول دعا را که با عبارت «یا من ارجوه» آغاز می‌شود و با «زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ» پایان می‌پذیرد، با حالت خاصی (گرفتن محاسن با دست چپ به همراه حرکت دادن انگشت سبابه دست راست) خوانده اند.
* فلسفه خواندن دعاها با کیفیت و شرایط مخصوص
نکته دیگر این که شاید برای برخی سوال باشد که چه تفاوتی می کند که فراز اول این دعا را با آن حالت بخوانیم یا فراز پایانی را ؟ و در یک سؤال کلی، چرا لازم است انسان شرایط دعاها را به طور دقیق مراعات کند؟
در پاسخ باید گفت این دعاها کلید گنج‌های معنوی‌اند و امامان معصوم (ع) راه رسیدن به گنج‌های معنوی را با اعمال و توضیحاتی به ما ارائه کرده‌اند که چه بسا اگر دعا یا عبادتی را آن گونه که آن بزرگواران رفتار کرده یا فرموده‌اند انجام ندهیم ،به نتیجه مربوطه از آن عمل نخواهیم رسید اگر چه اجر و پاداش دنیوی و معنوی دیگری خواهیم داشت.
به عنوان مثال تسبیح حضرت زهرا (س) 34 تکبیر دارد و نمی‌توان آن عدد را کم یا زیاد کرد و اگر شخصی عمداً 35 بار «الله اکبر» بگوید، تسبیح حضرت زهرا (س) را نگفته است اگر چه از جهت تکبیر گفتن، اجر و پاداش دیگری خواهد داشت ولی برای رسیدن به نتایج معنوی تسبیح حضرت زهرا (س) باید همان شرایط و اعداد مراعات شود.
برای تقریب به ذهن مثالی از محسوسات بزنیم؛ اگر به کسی بگویند برای رسیدن به فلان گنج باید 30 متر جلوتر بروی و 10 متر زمین را بکنی، او نمی‌تواند 31 متر جلوتر رفته، زمین را بکند چرا که در آن صورت از گنج دورتر خواهد شد.
خلاصه اینکه اگر از طریق معصوم (ع)، وقت یا مکان یا عدد و یا کیفیت خاصی برای دعاها و عبادات مستحب، وارد شده باشد اگر چه انجام آنها بدون انجام همه شرایط یا برخی از آنها، جایز بوده و نتایج معنوی و پاداش اخروی به دنبال دارد اما برای رسیدن به مطلوب کامل آن عمل، لازم است همه شرایط مراعات گردد.
* منابع:
شیخ عباس قمی، مفاتیحالجنان، ص 137
سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعملمرة فی السنة ج 3 ص 211
علامه مجلسی، بحارالأنوار ج 95 ص 391
/6262
نظر شما