فضاپیمای ونوس‌اکسپرس به نشانه‌های جدیدی دست یافته است که نشان می‌دهد چگونه سیاره ناهید، ذخایر آب خود را از دست داده است.
سیارات زمین و ناهید تقریبا هم‌اندازه‌اند و در یک زمان شکل گرفته‌اند، به‌همین دلیل اخترشناسان باور دارند که حجم ذخایر مایع در سطح این دو سیاره در ابتدای شکل‌گیری یکسان بوده است. اما امروز حجم آب موجود در جو و اقیانوس‌های زمین یک‌صد هزار برابر بیش از ذخایر آب موجود در ناهید است.
در سال گذشته، یکی از ابزارهای علمی ونوس‌اکسپرس به‌نام آسپرا (تحلیل‌گر پلاسما و اتم‌های پرانرژی فضایی) توانست از دست رفتن مقادیر عظیم هیدروژن و اکسیژن را نیم‌کره تاریک ناهید نشان‌دهد. وجود هیدروژن در ناهید بسیار غیرعادی است، اما عجیب‌تر از آن، این است که مقدار هیدروژن موجود در جو ناهید تقریبا 2 برابر اکسیژن است. با درنظر گرفتن این نکته که در ترکیب آب، به ازای هر اتم اکسیژن دو اتم هیدروژن وجود دارد؛ می‌توان به سادگی نتیجه گرفت که آب گم شده در جو ناهید به اتم‌های اکسیژن و هیدروژن تبدیل شده است.
اکنون ونوس‌اکسپرس توانسته است در نیم‌کره روشن ناهید نیز به شواهد انکار‌ناپذیری از تبدیل شدن آب به هیدروژن و اکسیژن دست پیدا کند. ماگدا دلوا، رییس گروه تحقیقاتی ونوس‌اکسپرس در این مورد می‌گوید: «این فرایندی است که ما اعتقاد داشتیم در ناهید اتفاق افتاده است، اما این نخستین بار است که توانسته‌ایم آن را اندازه‌گیری کنیم.» به‌رغم فراوانی اندک آب در سطح ناهید، در هر ثانیه حدود 2 x 1024 هسته هیدروژن ، یعنی دو میلیون میلیارد میلیارد ذره از نیم‌کره روشن این سیاره ناپدید می‌شود.
عامل اصلی فرآیند تخلیه ذرات جو ناهید، باد خورشیدی است؛ طوفانی از ذرات باردار که از سطح خورشید به فضای منظومه شمسی می‌وزد و حامل میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی نیرومند است. ناهید برخلاف زمین میدان مغناطیسی ندارد، بنابراین نمی‌تواند سپری برای محافظت از جو در برابر بادهای خورشیدی ایجاد کند. درنتیجه بادهای خورشیدی مستقیما به سطح بالایی جو حمله می‌کنند و ذرات باردار را با خود به فضا می‌برند. اخترشناسان چنین می‌پندارند که این سیاره بخشی از ذخایر آب مایع را در طول عمر 4.5 میلیارد ساله‌اش بدین شیوه از دست داده است.
این کشف دانشمندان را یک قدم به درک جزئیات مساله نزدیک کرده است، اما هنوز آخرین بخش مسئله باقی است. برای اطمینان از این‌که آب، منشا هیدروژن از دست‌رفته است؛ پژوهشگران باید میزان اتلاف اتم‌های اکسیژن را نیز در نیم‌کره روشن ناهید اندازه‌گیری کنند و بررسی کنند آیا مقدار آن با نیمی از مقدار هیدروژن اندازه‌گیری‌شده برابری می‌کند یا نه. البته تاکنون که نتیجه‌ای بدست نیامده است. خانم دلوا در این باره می‌گوید:«من کماکان اطلاعات ارسالی را بررسی می‌کنم، ولی تا این لحظه اثری از فرار اکسیژن از سمت روشن سیاره ندیده‌ایم.»
این موضوع همچنین معمای جدیدی را مطرح کرده است. این اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که موجودی هیدروژن در جو فوقانی ناهید دست‌کم دو برابر مقداری است که سیاره‌شناسان تاکنون می‌پنداشتند. یون‌های کشف‌شده هیدروژن می‌توانند در لایه‌های بسیار بالای جو سیاره حضور داشته باشند؛ ولی منبع این لایه‌ها هنوز ناشناخته است.
ونوس‌اکسپرس، فضاپیمایی است که از سوی آژانس فضایی اروپا به‌منظور بررسی شرایط سیاره ناهید پرتاب شده است. اکنون این فضاپیما دو سال است که در مدار این سیاره زیبا به فعالیت مشغول است و در جستجوی یافتن پاسخی برای سوالات بی‌شمار دانشمندان است. دینامیک پیچیده جو ناهید، سیستم‌های آب‌و‌هوایی محلی و منطقه‌ای و چگونگی تعامل آن با بادهای خورشیدی، مهم‌ترین اهداف ماموریت ونوس‌اکسپرس هستند. یافته‌های این فضاپیما، دانشمندان را در درک بهتر فرایند تکامل این سیاره کمک می‌کند تا آنها بتوانند به این پرسش مهم پاسخ دهند چرا این سیاره تا این حد با زمین متفاوت است.
اسپیس‌فلایت‌ناو، دسامبر 2008 / ترجمه: مجید جویا
نظر شما