در نظام های سیاسی دو راه برای دستیابی به قدرت پیش بینی شده است و از دو طریق می توان به قدرت رسید. راه نخست مبتنی بر دموکراسی و راه دوم مبتنی بر روش های غیر دمکراتیک است. راه های غیردموکراتیک برای دستیابی به قدرت شامل کسب قدرت از طریق وراثت و نیز کودتا و اقدامات براندازانه می باشد، اما راه های دموکراتیک منحصر به یک روش و آن هم انتخابات است.
انتخابات به این اعتبار که روشی دموکراتیک برای دستیابی به قدرت است، از طریق هیأت هایی که نمایندگی مردم را به عهده دارند، انجام می شود. انتخابات در عصر جدید ارتباط تنگاتنگی با دموکراسی داشته و اساسی ترین راه برای رسیدن به قدرت دموکراتیک در نوع جدید و معاصر آن می باشد.
حقوقدانان در ارتباط با ماهیت قانونی انتخابات اختلاف نظر دارند، گروهی براین عقیده هستند که انتخاب یک حق شخصی است. گروهی دیگر انتخاب را نوعی وظیفه می دانند و سرانجام گروه سوم انتخاب را به نوعی حق و وظیفه ملی تعبیر می کنند. در مطالعات اخیر گروهی از حقوقدانان انتخاب را نوعی قدرت قانونی برای مردم دانسته اند که برای تأمین مصلحت عمومی اعمال می شود.
براساس این نظریه انتخابات دارای دو مشخصه اصلی است: هم حق است و هم وظیفه. گروهی در توجیه این نظریه اظهار می دارند که انتخابات حق فردی است و در عین حال نوعی وظیفه هم می باشد که ادای آن بر تمامی شهروندان لازم است.
منظور از اینکه انتخاب، حقی شخصی است، این است که هر شهروندی از آن بهره مند است و این حق برای فرد به عنوان حقی طبیعی که هیچ مجوزی برای محروم کردن او از آن وجود ندارد، ثابت می باشد.
طبق نظریه انتخاب به عنوان وظیفه انتخاب حق نیست، بلکه صرفاً یک وظیفه است که توسط شهروندان به خاطر دلبستگی به کشور و سرزمین اعمال می شود و ملت به عنوان صاحبان حاکمیت باید به ادای این وظیفه مهم بپردازند.
نظریه مورد توافق در اندیشه معاصر این است که انتخاب نه حق است و نه وظیفه، بلکه نوعی قدرت و امکان قانونی است که فرصت تحقق و عملی ساختن مصلحت عمومی را به رأی دهندگان اعطا می کند.
آیا انتخابات یک حق همگانی است یا وظیفه ای است که همگان مکلف هستند که آن را انجام دهند . پاسخ به هریک از این سوالات می تواند چشم اندازجدیدی را برای ما ترسیم کند و در نهایت هریک نتیجه ای متفاوت را بدنبال خواهد داشت . اگر شرکت در انتخابات یک حق باشد باید نظام و حاکمیت زمینه ای را فراهم کرده و باید فضای خدمت فراهم شود . به عبارت دیگر باید هم حق انتخاب کننده و هم حق انتخاب شونده تامین گردد .
در نظام هایی که احزاب به صورت اساسی نهادینه شده اند این بستر به راحتی فراهم می شود اما در شرایطی مانند کشور ما که نظام حزبی به دلیل عملکرد نادرست یا دید بد مردم با اقبال خوبی مواجه نشده اند گروه ها و دسته جاتی فعالیت می کنندکه از شناسنامه روشن و مشخصی برخوردار نیستند .
در بسیاری از موارد متاسفانه مشاهده می شود که به دلیل سو استفاده برخی از افراد ،کاندیداهایی وجود دارند که برای حضور در مجلس از یک شهر کوچک نزدیک به یک میلیارد تومان هزینه می کنند در حالی که همواره این سوال وجود داشته است که مگر در طول چهار سال نمایندگی ،یک فرد قرار است چند میلیون تومان دریافت کند که حاضر است چنین هزینه ای را متقبل شود ؟
این معضل انتخاباتی در کشور ما باید هرچه زودتر از بین برود برای رفع این معضل ، دستگاه های نظارتی باید به صورت جدی وارد میدان شده ودر صورت وقوع این اشتباهات با فرد خاطی برخورد کنند . در گام دوم مردم باید از رای دادن به افرادی که پول در پاکت گذاشته و خواستار رای دادن می شوند اجتناب کنند البته تمام این اقدامات باید به موازات فرهنگ سازی در کشور صورت بگیرد .
اما فارغ از تمام موارد نقش رسانه ها بسیار مهم است رسانه ها با اطلاع رسانی مناسب می توانند مانع اقدامات افرادی شوند که درصدد هستند تا با تبلیغات دروغین رای مردم را به خود اختصاص دهند و در این مواقع رسانه ها می توانند مردم را نسبت به این وضعیت آگاه کنند .
هرچند برخی از رسانه ها می توانند نقش آگاهی بخشی را داشته باشند اما گاهی رسانه هایی پیدا می شوند که سعی دارند تا با تبلیغات نادرست رای مردم را تغییر دهند در نزد مردم غلط را درست جلوه بدهند. در این مواقع باید نهادهای نظارتی مانع این اقدامات شوند زیرا افرادی وارد مجلس می شوند که دغدغه های دیگری بجز دغدغه مردم را دارند .
*استادیار دانشکده حقوق دانشگاه تهران
نظر شما