گرفتن فال قهوه با«گذشته»ی اصغر فرهادی/ته فنجان اسکار نمی‌بینم!

«فیلم گذشته نماینده ایران در اسکار می‌شود» همین خبر کافی بود تا خاطره‌ی خوش نخستین اسکار ایران را که کارگردان همین فیلم به مردم‌اش هدیه کرد، دوباره به یاد آوریم اما اسکار هم مثل هر جای دیگری قوانین نوشته و نانوشته خود را دارد.

«گذشته»‌ی اصغر فرهادی فیلم خوش‌ساختی‌ست. شکل و مراحل ساخت‌اش مطابقت دارد با استاندارد‌های کشوری که در آنجا متولد شده یعنی فرانسه و طبیعتاً اگر 20 سال قبل ساخته می‌شد برای سینمای ایران تغییرات عمیق کیفی را رقم می‌زد اما الان تنها یک تجربه موفق کارگردانی ایرانی‌ست که دیگر می‌تواند مثل یک فیلمساز اروپایی ، با سرمایه اروپایی فیلم بسازد. فیلم از «جادوی مکان» بی‌بهره است.

گرچه فرهادی فیلمساز مهاجر نیست و هنوز ریشه‌های‌اش در این مملکت است اما نتوانسته از معماری و فضا و حال و هوای فرانسوی همان طور استفاده کند که از معماری و فضا و حال و هوای ایرانی به شکل شوک‌آوری در فیلم‌های دیگرش استفاده می‌کرد. مقصر هم نیست. این مشکل بزرگ هنرمندانی‌ست که در کشوری غیر از زادگاه خود به کار هنری مشغول می‌شوند. تأسف‌بار است اما واقعیت است. کاش این طور نبود اما ما با خاطرات خود زندگی می‌کنیم نه با اطلاعات خود. یک فیلمساز ایرانی تنها می‌تواند اطلاعاتی از فضا و مکان و حال و هوای فرانسه داشته باشد. این سکانس‌ها خاطره می‌خواهد.

خٌب، به نظر می‌رسد به چند دلیل «گذشته» نمی‌تواند برنده اسکار بعدی باشد. این دلایل بازدارنده را باید صرف نظر از کیفیت کار فرهادی  و با در نظر گرفتن حداکثر شانس‌اش در میان باقی رقبا در نظر گرفت:

یک.اسکار اغلب به یک فیلمساز ، در سال‌های نزدیک به هم جایزه نمی‌دهد.

دو.اسکار به «جادوی مکان» خیلی مقید است حتی در فیلم‌هایی که علمی-تخیلی‌اند و پر از جلوه‌های ویژه و تقریباً خالی از هر مکان واقعی. مهم این نیست که صحنه‌ها موقع فیلمبرداری واقعی هستند یا نه، مهم این است که موقع نمایش فیلم ، تماشاگر چقدر با فضا و حال و هوا ارتباط می‌گیرد و این فضا و حال و هوا خاطره‌انگیز می‌شود.

سه.اسکار تا به حال نسبت به کارگردان‌هایی که در کشوری غیر از کشور خود فیلم ساخته‌اند روی خوش نشان نداده اگر استثنایی هم بوده شانس کارگردان‌هایی بوده که داخل سیستم فیلمسازی هالیوود فیلم ساخته‌اند یعنی از کشور خودشان آمده‌اند به آمریکا یا آمریکایی‌هایی بوده‌اند که با امکانات هالیوود در کشورهای دیگر فیلم ساخته‌اند.

چهار.اسکار اگرچه ملودرام را دوست دارد اما از ملودرام توقع «تشکیل خانواده» دارد نه « از همپاشی خانواده»را. خانواده و معیارهای اخلاقی ِ هنوز حاکم بر جامعه امریکا، برای اسکار مهم‌تر از ملودرام است.