این اواخر به اهمیت پژوهش در باره قرن دوازدهم هجری پی بردم، قرنی که به نوعی قرن تسلط اندیشه های عرفانی و ساختگی است که البته رنگ و لعاب دینی دارد. البته از لحاظ سیاسی هم دوره آشفتگی سقوط صفویه و آمدن افشاریه و بعد هم زندیه است و فقر و فاقه مملکت را گرفته و جمعیت ایران بسیار بسیار کاهش می یابد. این هست تا آقا محمدخان قاجار می آید و جنگهای متوالی و کشتارهای بی حد و مر، و بعد فتحعلی شاه و جنگهای ایران و روس. و خلاصه نوعی آشفتگی فکری که در آن افکار تازه ای هم ظهور می کند. تلفیقی از افکار فلسفی و عرفانی با علوم غریبه، البته با گفتمانی جدید که برخی خوش دارند اسمش را گنوسیسم شیعی بگذارند، و مروج آن که افراط گرا هم هست، اوائل میرزا محمد اخباری است که یقه اش نمی گیرد. بعد شیخ احمد احسایی که دایما با عوالم هورقلیایی داد و ستد دارد. بعد هم سید کاظم رشتی که از دل مکتب او چندین جریان انحرافی یک مرتبه ایران را می گیرد. ای کاش میراث این دوره بازبینی می شد. در میان تصاویر خطی، عکسی از رساله اصول عقاید او را یافتم. جالب بود. اصلش بماند، اما نظم نوینی که این گروه برای جهان و هستی و انسان دارند از همه عجیب تر است. اصطلاح بافی و سازی آن هم عالی. بعد هم ارائه نمودار و جدول برای نشان دادن نقشه آفرینش. اینجا دو صفحه از از رساله را با همان نمودار می گذارم. خودم هم زیاد سر درنیاوردم اما فقط می توانم بگویم که نوشته او تحت سیطره افکار استادش شیخ احمد احسایی است که التقاطی از اصطلاحات فلسفی عرفانی است اصطلاحاتی که غالبا از زمان ملاصدرا باب شد، و ترکیبی از تنجیم و عرفان و فلسفه و به همراه انتخاب آیات و روایات با برداشت های خاص آنها بود. این مسیر در مکتب فیض و نورالدین اخباری اوج گرفت و وقتی به شیخ احمد و سید کاظم رسید، یک دنیا با الفاظ عجیب و غریب تورم کرده بود. حالا در عصر سید کاظم این تفکر نظامی برای آفرینش درست می کند و ارکان آن را با اصطلاحات قرآنی، حدیثی و عرفانی از نوع و مشابه آنچه این روزها عرفان های ساختگی می گویند قرار می دهد. وی برای تفهیم باورهای خود از دو نمودار برای تفهیم مباحث فلسفی ـ قرآنی که جایگاه انسان را در نظام آفرینش نشان می دهد استفاده می کند که جالب توجه است. می دانم که با ارائه این دو طرح، شما با فکر ایشان آشنا نمی شوید، اما هدف از ارائه صرفا همین است که بدانید از این قبیل ابزارها در آن زمان هم استفاده می شده است.
حالا که از این نمایش نظم در عالم بر اساس بربافته های عرفانی و ساختگی احسایی و رشتی سخن رفت، بهتر است این را هم اشاره کنم که در میان میراث مخطوط ما به قدری رساله های تنجیمی وجود دارد که شمارش آنها کار دشواری است. رساله هایی که به نوعی به سعد و نحس ایام بر می گردد. برخی از آنها رنگ روایی دارد اما برخی کلا برخاسته از افکار شگفتی است که قرنها بر فکر و ذهن ما تسلط داشته است. در این میان به یک رساله بسیار بدخط، با کتابتی پر از خطا و در عین حال پر مدعا برخوردم که عنوان دیونامه داشت. این رساله حاوی نوشته های پراکنده ای بود که در باره سعد و نحس ایام و نیک و بد بودن ساعات نوشته شده بود. فکر کردم دو صفحه این دیونامه را بیاورم تا نمونه ای از افکار و اندیشه هایی که نه هزار که هزاران سال بر افکار مردم ما حکومت داشته و هر بار تحت لوای گروهی و فرقه ای خود را نشان داده شناخته شود.
البته رسالات و نوشته های دیگری هم در این آثر مخطوط هست که جالب است و همتی می خواهد که یک تحلیل جامع از همه آنچه در این اثر و اثار مشابه آمده بدست داده شود. اگر این همه اباطیل که به اسم جفر و اعداد و فال و اختیارات وغیر و غیره نوشته شده گرآوری شود آن وقت کوهی از جهل بدست خواهد آمد که در مقابل راه راست علم کشیده شده و مانع از پیشرفت ما شده است. مطمئن هستم هنوز هم فراوانند کسانی که می گویند اینها علم زدگی است یا ... چیزهای مشابه.
بد نیست از نسخه ای دیگر یک صفحه نقل بکنم که فهرست ملائکه ای را که حافظ حروف بیست و هشت گانه اند بیان کرده است [از کتاب ذخائر الاسماء]:
نظر شما