امریکا و غرب بازندگان توافق چهارجانبه اوکراین

پنجشنبه گذشته، توافقنامه ای چهارجانبه برای پایان دادن به بحران کنونی اوکراین، بین روسیه، امریکا، اتحادیه اروپا و دولت کی‌یف امضا شد اما به نظر می‌رسد این توافقنامه تغییر جدی در روند تحولات اوکراین ایجاد نکرده است. این‌که محتوای توافق چهارجانبه چه بوده و کدام طرف بیشترین بهره را از این توافق خواهد برد، سؤالاتی است که شعیب بهمن، کارشناس مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با ایران پاسخ داد.

به نظر شما پیروز توافقنامه چهارجانبه اوکراین کدام طرف بود؟
این توافقنامه از بسیاری جهات به نفع روس‌ها بود و روسیه بیشترین سود را برد. پس از آنکه بیانیه پایانی توافقنامه چهارجانبه رسانه‌ای شد، چند نکته مهم و قابل توجه در آن وجود داشت که بوضوح نشان می‌داد امریکا و غرب ضعیف عمل کرده‌اند و روسیه دست برتر را داشته است.
نکته اول در این توافقنامه این بود که درباره شبه‌جزیره کریمه و وضعیت آینده آن هیچ صحبتی نشده بود و غربی‌ها در یک توافق نانوشته پذیرفته‌اند که کریمه به روسیه پیوسته است.
نکته دوم این بود که مسأله عقب‌نشینی نیروهای روسیه در توافق‌نامه مطرح نشده بود در حالی که غربی‌ها و ناتو خواستار عقب‌نشینی روس‌ها بودند.
نکته سوم این بود که در بیانیه به مبارزه با افراط‌گرایی و نژادپرستی اشاره شده بود. این همان چیزی است که روسیه از ابتدا خواستار آن بود و دولت کنونی کی‌یف را یک دولت فاشیستی می‌دانست. روسیه از ابتدا با ادعای مبارزه با نژادپرستی و محکوم کردن دولت مرکزی کی‌یف به نژادپرستی وارد بحران اوکراین شده بود و خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوق روس‌تبارها بود.
نکته چهارم که در توافقنامه چهارجانبه به آن اشاره شده بود، خلع سلاح نیروهای درگیر در مناطق شرقی اوکراین بود. این هم به نفع روسیه بود چون به موجب این بند از توافقنامه تنها روس‌تبارهای حامی روسیه نبودند که خلع سلاح می‌شدند بلکه دیگر گروه‌‌های فاشیستی مثل «رایت سکتور» و گارد ملی هم باید سلاح‌هایشان را کنار می‌گذاشتند و این مسأله باعث حذف مخالفان می‌شد که به نفع روسیه بود.
نکته پنجم توافقنامه اصلاح قانون اساسی اوکراین بود. این مسأله هم از خواسته‌های روسیه بود. روس‌ها در ماه‌ها و هفته‌های گذشته بارها اعلام کردند که خواهان فدرالی شدن اوکراین و دادن امتیازهای بیشتر به روس‌تبارها هستند.
نکته ششم این بود که در توافقنامه چهارجانبه، طرفین خواستار شروع مذاکرات فوری با حضور نمایندگان تمام مناطق اوکراین شدند. این‌هم عملاً به نفع روسیه بود چون پیش از این دولت اوکراین حاضر نبود با نمایندگان مناطق شرقی مذاکره کند.
کوتاه آنکه، بیانیه پایانی توافقنامه چهارجانبه اوکراین بطور واضح و مشخص نشان داد که غرب یک ضعف جدی در مذاکرات دارد و روسیه است که از موضع بالاتر خواسته‌هایش را به غرب تحمیل می‌کند.
آیا توافقنامه چهارجانبه ضمانت اجرایی دارد و می‌تواند ثبات را به اوکراین بیاورد؟
به نظر من این توافقنامه ضمانت اجرایی ندارد و نمی‌تواند باعث برقراری ثبات در اوکراین شود زیرا هر گروه از روس‌تبارهای شرق اوکراین خواسته‌های خاص خود را دارند. برخی گروه‌ها خواستار کناره‌گیری دولت جدید هستند، برخی خواهان خلع سلاح گروه‌های فاشیستی مثل رایت سکتور و گارد ملی، عده دیگر خواهان اعطای حق تابعیت روسیه، یکسری خواستار آزادی رهبران زندانی، برخی گروه‌ها هم خواستار برگزاری رفراندوم برای پیوستن به روسیه هستند. توافقنامه چهارجانبه کنونی نمی‌تواند پاسخگوی خواست تمام این گروه‌های جدایی‌طلب شرق اوکراین باشد و از این جهت برقراری ثبات در اوکراین با اتکا به این توافقنامه امکانپذیر نیست.
مفاد توافقنامه چهارجانبه اوکراین نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری دولت جدید این کشور در مقابل مخالفان است. به نظر شما چرا دولت جدید پذیرفته است که راه سازش را با مخالفان در پیش بگیرد؟
دولت جدید اوکراین عملاً راه چاره‌ای جز سازش با مخالفان ندارد چون یا باید جدایی مناطق شرقی را بپذیرد یا خودش با دست خود سطح بالایی از خودمختاری را به این مناطق اعطا کند. البته در توافقنامه چهارجانبه دولت اوکراین، یک سری از خواسته‌های مخالفان را آن هم بسیار مبهم پذیرفته است. به عنوان مثال پذیرفته که زبان روسی زبان رسمی مناطق شرقی شود و به ساکنان این مناطق خودمختاری ارائه شود اما میزان این خودمختاری را مشخص نکرده است.
این درحالی است که روس تبارهای شرق اوکراین سطح بالایی از خودمختاری را می‌خواهند. آن‌ها خواستار داشتن سیاست خارجی مستقل و همچنین ارتش مستقل هستند. اگر دولت جدید اوکراین این سطح از خودمختاری را ارائه دهد، عملاً قدرتی در مناطق شرقی نخواهد داشت و این مناطق هر زمان که بخواهند می‌توانند اعلام استقلال کنند. در حال حاضر دولت جدید اوکراین در شرایطی قرار گرفته است که نه راه پس دارد و نه راه پیش، اگر خودمختاری مطلوب روس‌تبارهای شرق اوکراین را به آن‌ها اعطا کند، دیگر تسلطی بر آن مناطق نخواهد داشت و اگر این خودمختاری را ندهد، آرامش در این کشور حکمفرما نخواهد شد و روس‌تبارها به تحریک روسیه، خودشان خودمختاری را به دست خواهند آورد.
در مجموع، نتیجه زورآزمایی روسیه و غرب از آغاز بحران اوکراین به نفع کدام یک از طرف‌ها بوده است؟
در مورد بحران اوکراین، کل مجموعه غرب و بویژه امریکا دچار یک اشتباه محاسباتی شدند. آن‌ها تصور نمی‌کردند که کار به اینجا بکشد و روسیه چنین واکنشی به بحران اوکراین نشان دهد. غربی‌ها فکر می‌کردند که واکنش روسیه به اتفاقات اوکراین چیزی شبیه به سال 2004 و انقلاب نارنجی است. در آن سال روسیه محتاطانه عمل کرد و با این که از روی کارآمدن دولت نارنجی ناخشنود بود با نارنجی‌ها سازش کرد. اما درباره تحولات فعلی اوکراین، روس‌ها واکنش جدی‌تری نشان دادند و غرب و ناتو کاملاً شوکه شدند. در شرایط فعلی و با توجه به اهرم‌هایی که در دست روسیه است، غربی‌ها چاره‌ای جز کوتاه آمدن ندارند چون روس‌تبارهای شرق اوکراین و امکان افزایش قیمت گاز که نه تنها اوکراین بلکه تمام کشورهای غرب را با مشکل مواجه می‌کند، دو اهرم قدرتمند روسیه برای فشار آوردن بر طرف‌های مقابل است.

منبع: روزنامه ایران

برای مشاهده صفحه شخصی شعیب بهمن اینجا را کلیک کنید