امروز چهارشنبه هفته جاری سومین دوره انتخابات پارلمانی در عراق در حال برگزاری است و گروهها، احزاب و ائتلافهای مختلف در کنار شخصیت های مستقل رقابتی فشرده و حساس با یکدیگر خواهند داشت تا در سایه آن بتوانند به اهداف خود و نهایتاً کرسی های مورد نظرشان در پارلمان آینده دست یابند. اما این انتخابات با انتخابات دوره پیشین دارای تمایزات و تفاوت هایی است که در بخش نخست از گزارش تحلیلی زیر به بخش عمده این تمایزات اشاره خواهد شد:
1- انتخاباتی در غیاب آمریکایی ها
یکی از مهمترین تمایزات انتخابات پارلماتی آتی، برگزاری آن توسط دولت این کشور در غیاب نیروهای نظامی آمریکایی هاست. در هر دو دوره پیشین (2005 و 2010) آمریکایی ها حضوری پررنگ و فعال در برگزاری انتخابات ها و نیز تلاش برای مدیریت و نیز حفظ امنیت آن داشتند اما آنها از سال 2011 با به سر آمدن موعد توافقنامه امنیتی دو جانبه، مجبور به خروج از عراق شدند و لذا این نخستین آزمون دولت در برگزاری انتخابات پارلمانی است که باید دید آیا می تواند از عهده آن بر بیاید یا خیر؟ البته سال گذشته دولت عراق برای نخستین بار به تنهایی اقدام به برگزاری انتخابات شوراهای شهری و محلی کرد که با توجه به کیفیت برگزاری آن و نیز علیرغم حملات متعدد تروریستی گروههای مخالف، دولت بطور نسبی کارنامه قابل قبولی به دست آورد. هرچند انتخابات در چند استان به دلیل فقدان امنیت به تاخیر افتاد. حال انتخابات پارلمانی که مهمترین واقعه سیاسی در این کشور به شمار می رود یک سنگ محک جدی برای سنجش توان و قدرت دولت این کشور بطور خاص و مردم عراق بطور عام به شمار می رود دولتی که بسیاری از منتقدین داخلی و خارجی آن را به ناتوانی متهم می کنند.
2- فروپاشی اتحاد استراتژیک احزاب اصلی کرد
اما یکی دیگر از تفاوت های مهم این انتخابات با دو دوره پیشین به کیفیت شرکت احزاب و گروه های کرد باز می گردد. دو حزب قدیمی و قدرتمند کرد یعنی دموکرات و اتحادیه میهنی که در پرتو انعقاد معاهده ای استراتژیک در دو انتخابات 2005 و 2010 و نیز انتخابات های پارلمان محلی با ارائه لیست مشترک به مصاف رقبای کرد و غیر کرد می رفتند در این دوره از انتخابات به مانند وضعیت روی داده در انتخابات 2013 پارلمان کردستان با لیستی جداگانه حاضر شده اند. رویدادی که بطور رسمی بیانگر پایان اتحاد استراتژیک این دو حزب با یکدیگر است که این امر بر افزایش اختلافات داخلی و رقابت در شمال این کشور تاثیر گذار بوده است و حتی با توجه به طولانی شدن روند انتخاب دولت اقلیم باید گفت تاثیر منفی داشته است. این عدم انسجام داخلی حتی موجب شده است که در استان های مورد مناقشه نیز کردها با یکدیگر به توافق نرسند و به رغم تجربه تلخ پیشین در کرکوک که به راحتی 6 کرسی را به العراقیه واگذار کردند در این دور نیز با تعداد لیست های بیشتر شرکت کنند. باید گفت کنار رفتن اتحاد استراتژیک بین دو حزب مذکور عملاً میدان و فرصت جدیدی را به جنبش گوران داده است تا از وضعیت موجود برای پیشرفت و افزایش نفوذش استفاده کند. در تشکیل کابینه اقلیم کردستان، گوران حتی پیش از اتحادیه میهنی توانست با حزب دموکرات به توافق دست یابد. مساله دیگری که روابط دو حزب متحد پیشین را با تنش روبرو ساخته است عضو پذیری اعضای همدیگر بر خلاف یکی از بندهای صریح پیمان نامه استراتژیک است (طی دو هفته اخیر شاهد خروج چندین نفر از اعضای رسمی حزب اتحادیه میهنی و پیوستن آنها به حزب دموکرات بوده ایم. البته اتحادیه میهنی نیز متقابلا تبلیغاتی را برای جذب اعضای حزب دموکرات و نیز جنبش گوران به راه انداخته است.)
3- چند دستگی احزاب سنی عرب
تمایز دیگر انتخابات آتی با انتخابات 2010 به نحوه حضور احزاب و گروههای اهل سنت و جریان های سکولار و ملی گرای عراقی باز می گردد. اهل سنت عراق که انتخابات 2005 را تحریم کرده بود و در طول دوره مذکور کمترین همکاری ممکن را با دولت انجام می داد در ماه های نزدیک به انتخابات 2010 به ناگاه با پشتیبانی، حمایت و فشار خارجی تحت یک لیست واحد متشکل از نیروهای سنی سنتی (قبایل اهل سنت در استان های شرقی، مرکزی و شمال شرقی)، گروه های ملی گرای سنی (که بعضاً با اتهاماتی نظیر عضویت و یا حمایت از بعث مواجه بودند) و سکولارهای شیعی به صحنه وارد شدند و زیر پرچم العراقیه توانستند بالاتر از هر حزب و ائتلافی دیگر با کسب 92 کرسی در جای اول قرار گیرند. البته العراقیه در تشکیل دولت ناموفق بود و بعدها نیز دچار انشعاب شد. اینک نیز این طیف از عراقی ها برخلاف دوره پیشین کاملاً بصورت مجزا و با خط و فاصله مشخص از هم وارد فضای رقابت در انتخابات شده اند. در حقیقت می توان گفت اهل سنت عراق در هر دوره یک وضعیت کاملا متفاوت داشته است: از تحریم تا شرکت منسجم و نهایتاً حضور بی انسجام. البته لازم به ذکر است که رخدادها و تحولات صورت گرفته در 4 سال گذشته باعث شده است تا بخشی قابل توجه از سنی ها که در انتخابات 2010 مشارکت جسته بودند، با ناامیدی از وقوع تغییرات و بهبود جایگاهشون به صف تحریمی ها یا مرددین شرکت در انتخابات وارد شوند.
4- غیبت اجباری جلال طالبانی
نام جلال طالبانی هنوز به عنوان رهبر حزب اتحادیه میهنی مطرح است و این حزب همچنان تحت لوای رهبر کاریزماتیک خود در انتخابات پارلمانی روز چهارشنبه شرکت کرده است اما ناگفته پیداست که او دیگر در صحنه سیاسی عراق حضور ندارد. وقوع حمله مغزی در سال گذشته و بستری شدن بلند مدتش در خارج از کشور (بیمارستانی در برلین آلمان) و روشن نبودن چشم انداز بهبودش باعث شده است تا عملاً کسی روی بازگشت مام جلال به عرصه قدرت در عراق حسابی باز نکند. چهره ای که یک موازنه دهنده به تمام معنا و بی بدیل در عرصه سیاسی عراق و حتی خاورمیانه به شمار می رفت. تنها رهبر سیاسی در عراق که در بدترین و بغرنج ترین بحران ها و تعارضات میان گروه های مختلف این توان و قدرت را داشت که همه را دور یک سفره در خانه اش جمع کند. حالا جای او خالی است و این جای خالی یکی از تفاوت های آشکار و ملموس میان این انتخابات با انتخابات های دو دوره پیشین است.
5- عدم حضور طارق الهاشمی
اما اگر جلال طالبانی به دلیل بیماری و شرایط جسمانی اش در این انتخابات حضور ندارد، طارق الهاشمی معاون پیشین او و از رهبران با نفوذ اهل سنت عراق به دلیل کاملا متفاوتی نمی تواند در این انتخابات ایفای نقش کند. او درست در فردای خروج نیروهای آمریکایی از عراق، از سوی دادگاه عالی این کشور متهم به دست داشتن در چندین عملیات تروریستی شد به همین دلیل ابتدا به اربیل به نوعی پناهنده شد و سپس عازم ترکیه شد. پرونده قضایی طارق الهاشمی از جمله مهمترین موضوعات سالهای اخیر برای عراق بوده است چرا که این پرونده از یکسو باعث افزایش اختلافات میان سنی های این کشور با دولت و نوعی دلسردی آنان از روند موجود گردیده است (که با مطرح شدن پرونده مشابهی برای رافع العیساوی این وضعیت عمومی تشدید گردیده است) و از سوی دیگر باعث بروز تنش و سردی روابط میان آنکارا و بغداد شده است. این امر در کنار دیگر تحولات عراق (از جمله عدم توانایی العراقیه برای تشکیل دولت) باعث تغییر سیاست راهبردی ترکیه در قبال عراق و کشش این کشور به سمت کردها شده است.
6- اعلام خداحافظی مقتدی صدر از جریان سیاسی تحت رهبری اش
همانطور که اشاره شد از میان رهبران سیاسی برجسته در دوره پیشین جلال طالبانی به دلیل بیماری و طارق الهاشمی به علت داشتن پرونده امنیتی و خروج از کشور حضور ندارند هرچند طالبانی پس از 17 ماه برای لحظات بسیار کوتاهی در جلوی دوربین رای نمادین خود را به صندوق رای ریخت اما عملاً به نظر می رسد وی نقشی در آینده عراق به مانند سابق نخواهد داشت. در این بین رهبر سومی نیز حضور دارد که 2 ماه پیش از انتخابات ضمن ابراز انتقاداتی شدید و تند به نوری مالکی و دولت مستقر، بصورت رسمی انصراف خود را از رهبری جریان تحت امرش اعلام داشت. این فرد کسی نیست غیر از مقتدی صدر ،روحانی نسبتاً جوان شیعی، که طی سال های اخیر از چهره های خبرساز این کشور بوده است. صدر همچنین تاکید کرد که در انتخابات از هیچ گروه و حزبی حمایت نمی کند و این مساله را هفته پیش نیز یکبار دیگر مورد تاکید قرار داد.
اما با این حال گروه وابسته به او رسماً به عنوان یکی از ائتلاف های مهم شیعی در انتخابات شرکت کرده اند گروهی که متشکل از سه جریان مختلف با نام های جریان الاحرار، تجمع شراکه الوطنیه و جناج النخب است و در انظار عمومی از آنها با عنوان «جریان صدر» یاد می شود. این گروه امیدوارند به رغم اعلام خداحافظی صدر و رفتنش به ایران -برای ادامه تحصیلات حوزوی- بتوانند یکبار دیگر او را راضی به حضور در عرصه سیاست کنند. البته ناگفته پیداست که صدر به رغم انصرافش همچنان یکی از رهبران با نفوذ این کشور باقی خواهد ماند و بسته به میزان آرای حزبش می تواند در چگونگی تشکیل دولت آینده موثر باشد. کما اینکه طی روزهای اخیر بیانیه هایی در خصوص انتخابات پارلمانی این کشور نیز خطاب به مردم کشورش صادر کرده است.
7- تهدیدی بنام داعش
اما تفاوت دیگر عراق به وضعیت امنیتی این کشور باز می گردد طی ماه های اخیر گروه مسلح و تروریستی بنام داعش (دولت اسلامی عراق و شام) دست به مانورهای قدرت زیادی در نقاط مختلفی از عراق سنی نشین زده است و حتی برای چند هفته استان بزرگ الانبار را از کنترل دولت خارج ساخت. و البته هنوز در این استان نیز فعال است. داعش که کیفیت نیروهای تشکیل دهنده و مرام عقیدتی آنها با ابهامات و سئوالات متعددی روبرو است اعلام داشته است با تمام توان علیه امنیت برگزاری انتخابات خواهد ایستاد و حتی رای دهندگان عراقی را نیز تهدید به اقدامات خشونت آمیز کرده است. عدم برگزاری انتخابات در شهر فلوجه به دلیل در اختیار داشتن کنترل آن توسط داعش از جمله یکی از پیامدهای فعالیت های این گروه رادیکال و تروریستی است به نظر می رسد یکی از اولویت های اصلی و اولیه دولت آینده عراق برقراری امنیت و مبارزه مستقیم با این نیروهای شبه نظامی است گروهی که هم اینک در استان های دیالی، صلاح الدین، کرکوک، بغداد، نینوا (موصل) و الانبار فعال بوده و دارای توان تاثیرگذاری بر امنیت شکننده این کشور است.
8- فقدان انسجام اولیه منطقه ای کشورهای سنی در قبال انتخابات 2014
اما هشتمین و آخرین تمایز انتخاباتی مورد نظر در عراق، در عراق به آرایش کشورها و بازیگران مختلف منطقه ای و بخصوص همسایگان این کشور در قبال تحولات سیاسی آن و بخصوص انتخابات 2014 باز می گردد. در انتخابات 2005 بیشتر این کشورها برنامه بخصوصی نداشتند و شاید این تنها ایران بود که بیشترین استقبال را از انتخاب دوستان و متحدین سابقش (شیعیان و کردها) از آن انتخابات برد. اما از سال 2010 که اهل سنت دست از تحریم انتخابات شستند، کشورهای منطقه وارد یک رقابت جدی در میدان عراق علیه یکدیگر شدند. مهمترین این رقابت ها میان ایران از یکسو و ائتلافی نانوشته اما آشکار شامل ترکیه، عربستان سعودی، اردن هاشمی و سوریه از سوی دیگر بود. کشورهای سنی منطقه کوشیدند با حمایت های مختلف خود از ائتلاف العراقیه عرصه سیاسی در این کشور را با تغییرات مورد نظر خود مواجه کنند. گفته می شود ائتلاف مذکور در منزل شخصی «احمد داود اوغلو» و تحت فشار دولت های آنکارا و ریاض تشکیل شد. اما همانطور که مشاهده گردید این ائتلاف هرچند پیروز شد اما نتوانست دولت عراق را تشکیل دهد و عملاً یکبار دیگر عرصه را به نوری مالکی واگذار کرد و خود دچار تشتت و انشعابات مختلف شد. در دوره اخیر اما کشورهای حامی اهل سنت وضعیتی کاملا متفاوت دارند به این معنی که به نظر می رسد عمده توجه و رقابت های آنها معطوف به بحران سوریه شده است. سوریه ای که خود در سال 2010 در کنارشان ایستاده بود. بحران سوریه در کنار ناامیدی آنان از روی کار آمدن دولتی سنی و نزدیک به خود باعث شده تا عملاً با حساسیت کمتری نسبت به دوره قبل به نظاره رای دادن مردم عراق بنشینند. اما این به معنای عدم حضور و تلاش آنها در این انتخابات نیست و پیداست آنان در انتظار اعلام نتایج انتخابات و سبک و سنگین کردن آرای اهل سنت عراق و نیز ائتلاف های دیگری که می توانند به آنها بپیوندند هستند تا شاید دولت آتی این کشور را همراستا با اهداف و دیدگاه های خود ببینند.
چشم انداز پیش رو
همانطور که اشاره شد انتخابات 2014 در عراق دارای اهمیتی بسیار فوق العاده و سرنوشت ساز است که نتایج آن و کیفیت تعامل گروه های مختلف در فردای اعلام نتایج حتی می تواند بر تمامیت ارضی این کشور نیز اثرگذار باشد. عراقی که همچنان غرق در بحران های مختلف است و عدم رضایت مردم و گروه های سیاسی از دولت طی ماه ها و هفته های اخیر به اوج خود رسیده است (دولتی که در عمل یک دولت وحدت ملی و متشکل از همه گروههای سیاسی این کشور است!) و وقتی هم که به برنامه ها، شعارها و سخنرانی رهبران و کاندیداهای جریان ها و احزاب مختلف سیاسی، قومی و مذهبی این کشور نگریسته می شود اختلافات عمیق و تنش های شدید و دشمنی های دامنه دار میان آنان بیش از پیش خود را نمایان می سازد واقعیاتی که حتی صدای اعتراض مرجعیت محترم این کشور را نیز بلند کرده است. به نحوی که آینده اتحاد لازم برای تشکیل دولت آینده و انسجام مورد نظر برای حل و عبور از مشکلات موجود را با تردیدهایی اساسی مواجه می سازد حال باید دید که وزن هر گروه در انتخابات چه خواهد شد انتخاباتی که برگزاری آن و رای مردم را تنها می بایست نیمه اول آن قلمداد کرد و نیمه دوم که همانا بعد از اعلام نتایج آغاز خواهد شد نیمه اصلی و تعیین صفوف مختلف ائتلاف ها و رقابت ها میان جریان های حاضر در عرصه سیاسی این کشور است.
نظر شما