مشکل ایران و عربستان چیست؟

تهران بدون سر وصدا يكي از شناخته شده ترين ديپلمات هاي خود رابه سفيري در رياض انتخاب كرد. ديپلماتي كاملا آشنا براي سعودي ها والبته پرنس فيصل.
حسین صادقی دیپلماتي نه چندان آشكاردر مجامع اما کهنه کاركه گفته ميشود به محمد خاتمی اصلاح طلب و اكبررفسنجانی تحول خواه نزديك است عازم رياض ميشود .او تا پیش از اين درسالهاي ابتدائي و ميانه دهه2010، سفارت ایران در عربستان را به عهده داشت وآنگونه كه مي گويند كارنامه بسيار قابل قبولي از خود به وزارتخانه متبوع و مقامات ارشدش ارائه داده است. دوره خاتمي گرم ترين زمان روابط ايران و عربستان بود. ظاهرا او اينك به شانس حسن روحاني نوگرا براي پروژه عربي تهران در خليج فارس تبديل شده است. پاره ای دیپلمات های عرب مقیم تهران صادقي را فردی به شدت زیرک اما واقع بين توصیف كرده اند. اين ديپلمات ها موقعيت صادقي در ميان روساي جمهور قبلي و فعلي ايران را امتیاز ویژه ای برای او ميدانند.اما انتخاب هائي از اين نوع(مانند اعزام غرمان الشهری نزديك به شاه عبدالله به سمت سفارت در تهران و اينك صادقي در رياض) چقدر مي تواند به تغيير شرايط حاكم برمناسبات ايران و عربستان موثر واقع شود؟. از زاويه انجام تغييرات استراتژيك و اصول راهبردي پاسخ منفي است. اما از جنبه ايجاد تغييردر سياست ها و تاكتيك ها پاسخ تا حدي مثبت است. پیش بینی نحوه شکل گیری آتی روابط دو کشوربا توجه به عمیق تر شدن مشکلات آنها و بحران هاي منطقه اي تا اندازه ای مشکل به نظر میرسد. به ویژه که این بحران ها وتحولات زمینه رقابت هاي تا حدي ستيزه جويانه ميان اين دو برای نفوذ در منطقه را تشدید وبه همان ميزان به هم بدبين كرده است.به همین دلیل صرف اعزام سفرای مطمئن و محرم نمیتواند به احیاء روزهای خوب گذشته منجر شود.اما شايد بتواند شرایط رابراي درك واقعيات وانجام تغييرات سياسي مناسب فراهم كند.شرایطی که حسن روحانی از هنگام به قدرت رسیدن در ژوئیه 2013به دنبال دست یابی به آن بود، چرا که به خوبی می دانست آنچه مربوط به عربستان مي شود تنها محدود به این کشور نیست وبا مناسبات تهران وديگراعضاي شوراي همكاري خليج فارس گره خورده است.نکته ای که گفته شده پادشاه عمان ونیز امیر کویت در سفرهای خود به تهران به آن اشاره کرده اند.ظاهرا اكنون به نظر مي رسد تا حدي تهران و رياض وارد شرايط و فضاي تحمل يكديگر شده اند. شرايطي كه حسن روحانی و محمد جواد ظریف از ابتدا به دنبال آن بودند.اما امروز انگيزه بيشتري براي آن دارند. اين دوبا درك شرايط حساس ايران تلاش ميكنند تا پیش از انجام توافق نهائی اتمی در ماه نوامبر با 1+5 ، موضوع رابطه با عربستان وبه تبع آن کشورهای عربی خلیج فارس را به سرانجام مطلوبي برسانند . خصوصا که بحث مهم رابطه ایران با ایالات متحده ولو در چارچوب مذاکرات هسته ای بیش ازگذشته مطرح شده است.رابطه ای که ضرورتا و مسلما پس از ماه نوامبر، پرونده خاک خورده آن به صورت ویژه روی میزمشترک تهران و واشنگتن قرار خواهد گرفت. از ديد مقامات ايران حل ابتدائی و فوری پاره ای مسایل با عربستان و به تبع كشور هاي عربي خليج فارس از هم اكنون و تا قبل از توافق رسيدن ماه نوامبر ضروريست. چگونه ؟با خوشبینی فعلا مشخص نیست ،اما بي شك بهاي آن چشم پوشي سخاوتمندانه از اصول راهبردي و استراتژيكي خود به نفع طرف مقابل نخواهد بود. یک کارشناس ارشد و خبره عرب مقیم پایتخت یکی از کشور های خلیج فارس که دولت متبوعش روابط بسیار صمیمانه و نزديكي با ایران دارد میگوید"بخشی زیادی از مشکلات ایران و عربستان به این موضوع باز می گردد که آنها در صدد تغییر اصول راهبردی و استراتژيكي یکدیگرند و تاکتیک ها ومتغيير هاي سياسي را مورد توجه قرار نمیدهند. اين كار نشدني و خلاف منافع آنهاست. در اين زمينه انتظار زيادي نمي توان داشت. دستكم خود اينگونه تصور ميكنند.البته ایران به ویژه از زمان به قدرت رسیدن حسن روحانی اعلام كرده از گذشته فاصله گرفته و در پي سياست هاي جديدي است. ما هم به برادرانمان در ریاض و كشورهاي عربي گفته ايم مي توان به روحاني اطمينان كرد ونبايد زود قضاوت كنيم .اما فعلا اين موضوع براي آنها قابل هضم نیست.اعراب به وضعیت منطقه وسنت دشمنی میان ایران و آمریکا عادت کرده اند. اينها به صورت واقعي وجود دارند، نمي توان انكارشان كرد.خب چه میتوانيم بكنيم ؟ نميدانم!"
صرف نظر از دیدگاه مطرح شده فكر ميكنم وقت آن رسيده تهران و رياض با چرخشی آشكار، ازسنتهاي شخصي قديمي حاكم بر مناسبات سياسي و ديپلماتيكي خود به سمت مناسبات مبتنی بر واقع گرائی،پذیرش شرایط عيني دو طرف و در نهايت به رسميت شناختن جايگاه و موقعیت هريك معطوف شوند.بالاخره باید روزي واقعیت ها را پذیرفت. ديپلماسي براي عنيت بخشيدن به همين واقعيات بكار گرفته مي شود.حداقل رياض كم كم بايد شرايطي كه در انتظار ايران پس از توافق با غرب بسر مي برد و منجر به تغيير پاره اي محاسبات قديمي از مفهوم قدرت خواهد شد را بپذيرد. اما به هر حال نه تهران ونه رياض زمان ابدي در اختيار ندارند.(سرمقاله امروز5/5/93 روزنامه شهروند)
matinmos@gmail.cim.