اینکه کشورها، از جمله ایران، در سیاست خارجی خود به دنبال کسب منافع حداکثری باشند و دایره منافع ملی خود را از مرزهای فیزیکی‌شان فراتر ببرند، از اصول اولیه یک سیاست خارجی فعال و تأثیر‌گذار است؛ اما گرایش اصلی سیاست خارجی ایران به دلایل ساختاری و ژئوپلیتیکی، که از حوصله این نوشتار خارج است، باید به ایجاد فهم مشترک با نیروهای تأثیر‌گذار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای درباره این منافع بينجامد و به جای پررنگ‌دیدن ابزارهای دیگر، باید به این جنبه از سیاست خارجی بیشتر توجه و برای آن تلاش کند.
با این مقدمه و برخلاف تصور بعضی از تحلیلگران سیاسی و معدودی از فعالان جناح‌های سیاسی کشور و دست‌اندرکاران سیاست خارجی، که معتقدند میان تصمیم‌سازان اصلی ایران تقریبا هیچ اختلافی درباره ضرورت تقویت رابطه با عربستان وجود ندارد، باید گفت هم عربستان تغییر کرده و هم منطقه از حیث تحولات اخیر، به شدت در حال دگرگونی است. سعودی‌ها نیز به حرف‌ها و ابراز تمایل ما برای روابط حسنه نگاه نمی‌کنند، بلکه نگران حضور ایرانی‌ها پشت مرزهای فیزیکی و مفهومی خود هستند. تحقق منافع ملی ما فقط در پرتو یک سیاست خارجی فعال برای هم‌گرایی به‌منظور رعایت مصالح ملی تمام کشورهای منطقه، کسب حقوق مردم این کشورها از طریق روش‌های مرسوم بین‌المللی و به‌طور مشخص احقاق حقوق اساسی و سیاسی آنها و البته تعامل با قدرت‌های فرامنطقه‌ای تأثیر‌گذار که منافعی در منطقه دارند، میسر است. اینجاست که باید با نگاهی راهبردی، به تغییرات محیط پیرامونی بیشتر توجه کرد و اسیر گذشته‌ها نبود. نباید فقط به سعودی‌ها ایراد بگیریم که هنوز نتوانسته‌اند تغییر موازنه قدرت در منطقه را به دلیل سقوط صدام هضم کنند. سیاست خارجی آنها با آمریکا در اثر این موضوع، زاویه پیدا کرده است. عربستان، اما آبستن حوادثی است که حتی اگر آن را رها کنیم ناخودآگاه ما را به داخل گود می‌کشد. به جنبه‌هایی از سیاست خارجی کشور ما نیز این ایراد وارد است که تحولات عربستان و منطقه و حتی روابط بین‌الملل را در تصمیم‌گیری‌ها و تدوین راهبردها در نظر نمی‌گیرد. همچنین به آن قسمتی از عملكرد ما که معادلات سیاست خارجی را ثابت فرض می‌كند و آثار اقدامات خود را به‌ویژه در حوزه‌های حساسیت‌برانگیز برای سایر کشورها بررسی نمی‌کند هم ایراد وارد است. به سعودی‌ها آن‌چنان‌که در صدر این یادداشت اشاره شد، حرجی نیست. آنها درگیر جنگ قدرت داخلی نه صرفا در صحنه قدرت، سیاست و حکومت، بلکه شاهد تنازع قدرت در صحنه اجتماعی و نوسازی هستند؛ حتی مصری‌ها هم نتوانسته‌اند تاکنون این درد زایمان و توهم در سیاست خارجی را تحمل کنند. ما در این زمینه قدرت مانور بیشتری در صحنه سیاسی و در تعامل با کشورهای دنیا داریم و «برجام» تا حدی زمینه را فراهم کرده است. پس نباید از این فرصت غفلت کرده یا خود را بی‌بهره کنیم.
منبع: روزنامه شرق مورخ 4.8.94
نظر شما