حملۀ نظامی ترکیه به سوریه؛ چشم انداز و سناریوهای آینده

در حال حاضر نبردها در یک سو در حول و حوش شهر حلب میان نیروهای دولت بشاراسد و شورشیان، در سوی دیگر در حومه شهر دمشق میان نیروهای دولتی با گروه شورشی جیش الاسلام برای کنترل این مناطق و همینطور میان نیروهای دموکراتیک سوری به کمک امریکا با داعش و نیروهای ترکیه در جرابلس با داعش و کردهای مسلح وابسته به شاخه نظامی حزب دموکراتیک سوریه درجریان است.

تحولات میدانی اخیر درسوریه

نیروهای نظامی ترکیه روز چهارشنبه سوم شهریور با پشتیبانی تانکهای ارتش این کشور و جنگنده های ائتلاف تحت فرمان امریکا عملیات پاکسازی مناطق مرزی این کشور را آغاز کرده‌اند. ترکیه بعد از آزادی شهر جرابلس از تصرف داعش، نیروهای حزب اتحاد دموکرات کرد سوریه را به پیش روی در مناطق آزاد شده متهم کرده و با توجه به این که کردهای سوریه را مخالف آنکارا می داند، مواضع آنان را هدف قرار داده است.

با گذشت پنج روز از ورود نیروهای نظامی ترکیه به شمال سوریه به استعداد بیش از 50 تانک و 350 نظامی که از آن به عنوان عملیات سپر فرات یاد میشود و ظاهرا با مخالفت دولت سوریه (که بر 35 درصد این کشور درشرایط جنگی حاکم است) و ایران وروسیه مواجه شد روند تحولات سوریه وارد مرحله جدیدی شده است که با پیچیدگیها، تناقضات و ابهامات بیشتری نیز روبرو شده است. البته شورای نظامی منبج اعلام کردکه ارتش ترکیه عصر دوشنبه اول شهریور مواضع آنها را در شمال منبج گلوله‌باران کرده و این حملات همچنان ادامه دارد. این گروه حملات اخیر ترکیه را به حمایت ازداعش متهم میکند. نیروهای شورای نظامی منبج در شمال این شهر یک خط دفاعی که ۲۰ کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارد باهدف جلوگیری ازورود مجددداعش ایجاد کرده اند که ارتش ترکیه اول شهریور بیش از ۲۰ راکت به سوی مواضع آنها شلیک کرده‌ است.

شهر منبج واقع در استان حلب سوریه، بیش از دو سال است که تحت کنترل نیروهای دولت اسلامی موسوم به داعش بود؛ اما هفته پیش و در خاتمه یک عملیات دو ماهه، نیروهای سوریه دموکراتیک و شورای نظامی منبج با حمایت نیروهای ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش، توانستند این شهر را از داعش پاکسازی کنند. مقام‌های ترکیه یگان‌های مدافع خلق کردهای سوریه را به همسویی با حزب کارگران کردستان، پ.ک.ک متهم می‌کنند و نگرانند کردهای سوریه بر مناطق مرزی ترکیه تسلط پیدا کنند.در مقابل کردهای سوریه هم در سال‌های گذشته ترکیه را به حمایت از نیروهای داعش، در راستای تضعیف کردهای سوریه متهم کرده‌اند. اتهامی که دولت ترکیه آن را رد کرده است. در روزهای گذشته نیز بعد از وقوع عملیات انتحاری منتسب به داعش در شهر «غازی عنتاب» ترکیه، وزیر خارجه این کشور اعلام کرد که مناطق هم‌مرز با سوریه را از وجود داعش پاکسازی خواهند کرد. در جریان این عملیات انتحاری که در یک مراسم عروسی کردها روی داد، دست‌کم ۵۰ غیرنظامی که کشته شده‌اند که بیشتر آنها را کودکان تشکیل می‌دهند. ترکیه درخالی به جرابلس حمله کرد که دوروز پیش از آن «شورای نظامی جرابلوس» با انتشار بیانیه‌ای اعلام موجودیت کرد. مجلسی که همچون «شورای نظامی منبج» به نیروهای سوریه دموکراتیک نزدیک است و اعلام کرده برای آزادسازی جرابلس تلاش خواهد کرد.

عملیات سپرفرات در چه شرایطی انجام شد؟

حمله ترکیه در سوم شهریور به جرابلس و تصرف این شهر به کمک ارتش آزاد سوریه درحالی صورت گرفت که رجب طیب اردوغان به تازگی از دیدار با پوتین در سنت پترزبورگ به کشورش بازگشته و همزمان با ورود به جرابلس دولت ترکیه ميزبان رئیس اقلیم کردستان عراق، معاون عربی و آفريقايی وزارت امور خارجه ايران و همچنین معاون رئیس جمهوری آمریکا بود. از سوی دیگر این اقدام نظامی در حالی صورت گرفته است که نیروهای مسلح ترکیه پس از کودتای نظامی اخیر با چالش دستگیریها و بازداشتها و اخراجها در سطوح مختلف مواجه بوده و آنکارا مزید بر سرگرم بودن با تصفیه گولنيستها درداخل وخارج با تنشهایی نیز ( بواسطه نوع مواجهه با گولنيستها) درسیاست خارجی خود درقبال آمریکا و اروپا مواجه است .درهمین حال نزدیکی ترکیه به روسيه وایران سبب بروز واکنشها و ابهاماتی ازسوی بازیگران منطقه ای وفرامنطقه ای شده است.

از سوی دیگر در پی تلاش‌های جهانی برای پایان‌دادن به بحران سوریه، جان کری، و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه آمریکا و روسیه، روز جمعه پنجم شهریورماه، در ژنو، درباره آخرین تحولات سوریه و امکان همکاری مسکو و واشینگتن برای حل بحران انسانی در این کشور گفت‌وگو کردند.این مذاکرات که ۱۲ ساعت به طول انجامید، بخشی از تلاش‌های جدید آمریکا، برای همکاری با مسکو برای مبارزه با گروه «حکومت اسلامی» و آرایش جدید نظامی در سوریه بود.

استفان دِ ‌میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل برای بحران سوریه، نیز در بخشی از گفتگوهای وزیران خارجه آمریکا و روسیه حضور یافت و در پیشبرد مذاکرات مشارکت داشت.جان کری، روز جمعه در این‌باره گفت: «بیشتر مسائل فنی و کارشناسی در خصوص برقراری مجدد آتش بس و امکان دسترسی شهروندان سوری به کمک‌های انسان‌دوستانه تکمیل شده است». با این حال، وزیر خارجه آمریکا تصریح کرد که دو طرف هم اکنون آماده نیستند که تا به طور قطعی از توافق تازه سخن بگویند.به گزارش خبرگزاری روسی اینترفکس، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز از «پیشرفت‌هایی مهم» در مذاکرات خود با جان کری خبر داد.در آستانه دیدار جان کری و سرگئی لاوروف، مسکو اعلام کرد که طرح آتش‌بس ۴۸ ساعته در شهر حلب سوریه را می‌پذیرد.

مقام‌های سازمان ملل متحد نیز روز پنج‌شنبه، تأیید کردند که آتش بس ۴۸ ساعته برای امدادرسانی به دو میلیون شهروند جنگ‌زده حلب انجام می‌شود. همزمان، به گزارش آسوشیتدپرس،‌ فعالان سوریه، روز شنبه، از بمباران مناطقی در حلب توسط هلی‌کوپترهای دولتی سوریه خبر دادند که بر اساس این گزارش، دست‌کم ۱۵ غیرنظامی نیز در این حملات کشته شده‌اند. شهر حلب و مناطق اطراف آن، از حدود دو ماه پیش، به یکی از مراکز درگیری شورشیان با نیروهای دولتی سوریه تبدیل شده است. از سوی دیگر، در پی انتشار گزارش هیأت تحقیق سازمان ملل، درباره استفاده دولت سوریه از گاز کلر،‌ آمریکا، روز جمعه از شورای امنیت خواستار اقدام فوری علیه دمشق شد. بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل، به تازگی اعلام کرده‌اند شواهدی در اختیار دارند که نشان می‌دهد ارتش سوریه و مخالفان، از جنگ‌افزارهای شیمیایی استفاده کرده‌اند.حدود پنج ماه پیش نیز گزارش‌هایی مبنی بر استفاده احتمالی دولت سوریه از سلاح شیمیایی منتشر شد. لازم به ذکراست که کری چند روز پیش از سفر به آفریقا و منطقه خلیج فارس گفته بود که کشورهایی که از رژیم سوریه حمایت می کنند و کشورهایی که از مخالفان بشار اسد حمایت می کنند، لازم است برای پایان دادن به جنگ در سوریه کنار هم باشند.

سفر جان کری به منطقه در حالی صورت گرفته است که گفت و گوها برای بحران سوریه با مذاکرات مقامات ایران و ترکیه وروسیه وارد مرحله جدیدی شده است وپنجشنبه گذشته مولود چاووش اغلو، وزیر خارجه ترکیه بدون اعلام قبلی به رسانه ها وارد تهران شد و چند ساعت با وزیر امور خارجه ایران به گفت و گو پرداخت. او پس از این دیدار گفت: "ما باید تلاش‌های خود را افزایش دهیم. مساله سوریه با گذشت زمان عمیق‌تر و بیش از پیش غیرقابل حل می‌شود."نخست وزیر ترکیه هم روز شنبه گفت که طی ماه های آینده تحولات مثبتی در حل بحران سوریه رخ خواهد داد.

از تحول مهمی که همزمان با عملیات سپرفرات میتوان به آن اشاره کرد حضور جو بايدن معاون رياست جمهوری آمريکا در ترکیه بود وی دریک سخنرانی با تاکید بر تعهد واشنگتن بر همپیمانی با آنکارا که بنظر میرسید با تلاش برای حفظ مناسبات نزديک کشورش با ترکيه این کشوررا از نزدیکی بيشتربا روسيه و ایران حداقل در بازیهای ژئوپوليتيکي منطقه بویژه بحران سوريه باز دارد، با یادآوری اینکه آمریکا حتی زمانی که کودتا در حال جریان بود، این اقدام را محکوم کرد و افزود کشورش هیچ تمایلی ندارد از کسانی حمایت کند که به متحدان امریکا آسیب می زنند، اما در عین حال بر ضرورت رعایت استاندارد حقوقی امریکا تاکید دارد ، بایدن همچنين حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک را در کنار داعش قرار داد و گفت محال است این گروه های تروریستی بتوانند ارزش های ما را تغییر بدهند و ما را بترسانند.این اظهارات در حالیست که آمریکا با پیشمرگه های اقلیم کردستان عراق و برخی نیروهای کرد سوریه برای مبارزه با داعش همکاری دارد و دولت حزب عدالت وتوسعه ازکمک واشنگتن به نیروهای حزب کردی دموکراتیک سوریه ناخرسند و نگران است .بایدن همچنین به نیروهای کرد سوریه هشدار داد اگر از نوار شرقی فرات عقب نشینی نکنند، حمایت آمریکا را از دست خواهند داد.واکنشي که میتواند درکنار موضع واشنگتن درقبال پ.ک.ک رضایت آنکارا را بخود جلب کند.

درهمین حال سایت اسراییلی دبکا فایل روز شنبه ششم شهریور مدعی شد که دولت امریکا به شاخه نظامی کردها(PYD) دستور داده که از مناطق شمالی شهرهای سوریه خارج شوند و به سمت مناطق شرقی حرکت کنند. همچنین دولت امریکا، کمک های نظامی و اطلاعاتی به این گروه را متوقف کرده است. این ادعا درحالی صورت گرفته است که صالح مسلم رهبر حزب کردی دموکراتیک سوریه اعلام کرد که کمک های تسلیحاتی و اطلاعاتی امریکا بعد از انتقال کامل به شرق از سرگرفته خواهد شد.

درواکنش به ورود نظامیان ترکیه به خاک سوریه وزارت خارجه سوریه اعلام کرد که ورود تانک های ترکیه به منطقه مرزی جرابلس، تجاوز به تمامیت ارضی سوریه و نقض حاکمیت این کشور است و بر مبارزه باتروریسم در سوریه ضمن هماهنگی با دولت این کشور تاکید کرد.موضعی که سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز عینا آنرا تکرارکرد، برغم این واکنشها مقام‌های ترکیه اعلام کرده اند که عملیات سپرفرات ،باهدف پاکسازی مرز ترکیه از گروه‌های تروریستی، کمک به ایجاد امنیت در منطقه مرزی و حمایت از تمامیت ارضی سوریه صورت گرفته است. در همین حال رهبر حزب کردی دموکراتیک سوریه دخالت نظامی ترکیه در سوریه را "حمله ای آشکار" خواندن و هشدار دادکه آنکارا در حال ورود به باتلاق است.صالح مسلم در توییتی نوشت "ترکیه در باتلاق سوریه است و مانند داعش شکست خواهد خورد."

مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه نیز همزمان با آغاز عملیات سپر فرات گفت رزمندگان کرد سوری باید به شرق رود فرات بازگردند و در غیر این صورت ترکیه "هرچه که لازم باشد را انجام می دهد." آنکارا که نگران است پیشروی کردهای سوریه به سمت ترکیه و گذر از رود فرات - که در شرق جرابلس جاری است و در چند روز اخیر صحنه تحرکات نظامی ارتش ترکیه بوده است - می‌تواند منجر به تشکیل یک نوار متحد کردی شود،هشدار داده که رود فرات "خط قرمز" آن کشور خواهد بود.

صلاح الدين دميرتاش هم که يکی از دو رهبر حزب دموکراتيک خلق ترکيه است و از حقوق اقليت کردهای ترکیه حمايت می کند، یکروز پیش از ورود نظامیان دولت ترکیه به خاک سوریه در ديدار با بازماندگان قربانيان حملۀ انتحاری غازی عينتاب خطاب به اردوغان گفت "به ما گوش کن، صدای اپوزيسيون را بشنو، دولت درون دولت (گولنیستها) را پاسخگو بدان، وگرنه آنها به کشتن ما ادامه می دهند، بگذار با هم با آنها برخورد کنيم، بگذار در کنار هم بايستيم. بگذار کسانی را که مرتکب چنين کشتاری شدند به سزای اعمالشان برسانيم، بگذار با هم با آنها بجنگيم. اگر اين مملکت مال ماست، اگر همه ما بر تمامی بخش های آن حق داريم، پس بياييد با هم، با صلح و صفا، آن را از نو بسازيم. "
اتحاد جوامع کردستان يا کی.سی.کی که تشکيلاتی متشکل از همۀ گروه‌های مدافع حقوق کردها، از جمله پ.ک.ک است در بيانيه ای برای بازگشت به مذاکرات صلح با دولت ترکيه اعلام آمادگی کرده است. کی.سی.کی از دولت ترکيه خواسته پيشقدم شود، و اولين گام را در اين زمينه بردارد.این درحالیست که روز گذشته یک اقدام تروریستی توسط پ.ک.ک در شرناخ ترکیه بوقوع پیوست که منجر به کشته شدن 50 نفروزخمی شدن چندده نفر گردید.کی.سی.کی در این بيانيه تصريح کرده است که همه، چه در داخل و چه در خارج ترکيه، اعم از کشورهای دوست و نهادهای غير دولتی از اين اقدام به عنوان يک حرکت صلح آميز و مسالمت جويانه حمايت می کنند. اتحاد جوامع کردستان به دولت ترکيه يادآور شده آماج حملۀ انتحاری غازی عينتاب در واقع کسانی بودند که خواهان صلح بودند و برای رسيدن به دموکراسی، برابری و آزادی مبارزه می کردند.

تحلیل

ترکیه عمدتا به دلیل نگرانیهایی که از خودمختاری یا استقلال کردهاي سوريه وارتباط آنها با پ.ک.ک و تاثیر آن بر کردهای این کشور دارد باین حمله دست زده است تا مانع از استقرار آنها در فرات شرقی و ایجاد کريدوري با پ.ک.ک وکردها در داخل ترکیه شود.

هشدار جو بايدن معاون اوباما به کردهای هوادار حزب دموکراتیک سوریه مبنی بر نزدیک نشدن به شرق فرات و تروریستی دانستن پ.ک، ک در شرایطی که دولت ترکیه براسترداد فتح گولن توسط امریکا اصرار می ورزد باهدف جلب رضایت ترکیه صورت گرفته است این درحالیست که امریکا از نیروهای کردی موسوم به مدافع خلق شاخه نظامی این حزب بعنوان نیروی مبارزه با تروریسم بویژه داعش حمایت میکند ، بنظر میرسد درصورت دوری نیروهای ی، پ.گ از شرق فرات و رعایت خط قرمز آنکاراو عدم حمایت بازیگران داخلی وخارجی صحنه سوریه از خودمختاری یا استقلال کردهای سوریه ، ترکیه نسبت به حمایت امریکا از کردهای سوریه و ماندن بشار اسد برقدرت تا زمان انتخابات آتی ریاست جمهوری درسوریه( باقید عدم کاندیداتوری وی در دوره بعدی ) اغماض خواهد کرد موضوعی که کاخ سفید برای اجتناب از همسویی ترکیه با روسیه وایران در منطقه و بویژه سوریه به آن اهمیت می دهد ، درهمین راستا همراهی ایران وروسیه نیز باترکیه مشهود است.

ازسوی دیگر تاکید جان کری وزیر امورخارجه امریکا در رابطه با ضرورت مذاکرات حامیان داخلی وخارجی بشار اسد با مخالفان داخلی و خارجی او بمنظور مقابله باداعش وحل بحران سوریه نشان میدهد که همه طرفها جدیت بیشتری در مبارزه باداعش بروز میدهند . همچنین تفاهم مسکو وواشنگتن در نشست روز جمعه پنجم شهریور در ژنو درراستای مبارزه با داعش و تروریستها ، برقراری آتش بس ، ارسال کمکهای انساندوستانه به آوارگان سوری و فرایند سیاسی حل بحران سوریه و تلاش برای جلب نظر ایران به فرایند برقراری صلح درسوریه باحضور بشار اسد تا انتخابات آتی از سناریوهای محتمل الوقوع میتواند تلقی گردد.

برغم وجود ابهاماتی از قبیل: عدم همراهی عربستان و برخی متحدین عربی این کشور با فرایتدهای کنونی تحولات سوریه و اختلاف موجود میان عربستان با ترکیه و امریکا، چگونگی تاثیر قطع روابط عربستان با ایران بر روند حل بحران، چرایی عدم واکنشهای جدی ازسوی ایران وروسیه وسوریه در سرکوب کردهای وابسته به( پ.ی.د )و (ی.پ، گ) توسط ترکیه و ارتش سوریه و همراهی امریکا باترکیه در عملیات سپرفرات با زوایه داستن نسبی نسبت به سرکوب کردهای مسلح سوری که باهماهنگی ترکیه وامریکا ازشرق فرات دور خواهتد شد بنظر میرسد باتوجه به تحولات میدانی سوریه و ورود جدی تر ترکیه باین صحنه و هماهنگی های بیشتر روسبه وامریکا وترکیه ازیک سو و رایزنیهای ایران، روسیه وترکیه درصورت حذف تروریستها ازصحنه سوریه و تعیین دقیق مخالفان مسلح بشاراسد و جلب آنها برای مذاکرات صلح سوری زمینه شروع فرایندحل بحران براساس محورهای ذیل تاحدودی فراهم شده است:

- برقراری آتش بس ، کمکهای انساندوستاته به آوارگان سوریه ،بازگشت آوارگان به محل زندگی خود ، شروع مجدد مذاکرات سوری -سوری باهدف تعیین دولت موقت گذار ، اصلاح قانون اساسی ، برگزاری انتخابات پارلمانی با حضور همه احزاب وگروههای سیاسی ومذهبی و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری

- رضایت همه طرفهای داخلی وخارجی بحران سوریه مبنی بر ماندن بشار اسد تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سوریه و عدم کاندیداتوری مجدد وی در انتخابات آتی و مشارکت حزب بعث و حامیان اسد درهمه فرایندهای سیاسی سوریه

- آمریکا، روسیه ،ایران وسوريه به ترکیه اطمینان میدهند که در حفظ تمامیت ارضی سوریه و عدم استقلال ياخودمختاري کردهاي سوریه کوشا باشند .