عوامل پنهان در رشد نقدینگی

مریم یعقوبی: یکی از مهمترین متغیرهای پولی نقدینگی است، سال گذشته رشد نقدینگی به رقم نگران‌کننده 30 درصد رسید به طوری که حجم کل نقدینگی از 872 هزار و 390 میلیارد تومان در سال 93 به 1017 هزارمیلیارد تومان رسید.

با بررسی آمار رشد نقدینگی حجم نقدینگی در سال 1384 حدود 67 هزار میلیارد تومان بود که در پایان سال 1388 به 235 هزار میلیارد تومان رسید. نرخ رشد نقدینگی در سال‌های 1385 تا 1388 به ترتیب 39.4 و 27.7 و 15.9 و 23.9 درصد بوده است.

افزایش رشد نقدینگی طی این سال‌ها باعث شد تا اکثر کارشناسان نسبت به پیامدهای آن به خصوص رکود تور‌‌می‌ هشدار بدهند البته روند افزایش نقدینگی تداوم یافت و در پایان سال 1391 حجم نقدینگی با رشد 30.8 درصد نسبت به سال قبل به 460 هزار میلیارد تومان رسید. ‌می‌توان گفت از ابتدای سال 1384 تا پایان سال 1391 به طور متوسط سالانه نقدینگی به میزان 26.9 درصد افزایش یافته است.

علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد و امور دارایی درباره حجم نقدینگی در اقتصاد ایران گفت: بخش عمده‌ای از حجم نقدینگی در سال‌های گذشته به دلیل سود سپرده‌های بانکی و نرخ تسهیلات بوده است که به دلیل افزایش تورم رخ داده است.

او همچنین با بیان اینکه ترکیب نقدینگی در سال‌های گذشته به سمت متعادل شدن پیش رفته است بیان کرد: رشد نقدینگی عمدتاً از دو طریق پایه پولی و ضریب افزاینده اتفاق می‌افتد و رشد نقدینگی از طریق پایه پولی است که برای اقتصاد یک کشور مشکل‌آفرین است. در سال‌های گذشته عمدتاً رشد نقدینگی با افزایش پایه پولی (چاپ پول) رخ داده ولی در سال‌های اخیر رشد نقدینگی از طریق نقش ضریب فزاینده در نقدینگی بوده است و در واقع سهم ضریب فزاینده در افزایش نقدینگی افزایش یافته است.

بيژن بيدآباد، كارشناس اقتصادي، اشتباه محاسباتي نقدينگي در دولت قبل را از عوامل اصلی این رشد در آمار نقدینگی طی سه سال اخیر دانست و گفت: افزايش حجم نقدينگي به معني افزايش سطح عمومي قيمت‌هاست. چيزي كه در حال حاضر مشاهده مي‌شود؛ اين است كه نرخ افزايش نقدينگي بسيار بيشتر از نرخ تورم است كه هر دو توسط بانك مركزي اعلام مي‌شود. اينجا يك مسائل محاسباتي و تكنيكي وجود دارد.

او تاكيد كرد: در سال‌هاي گذشته و به خصوص دهه ٧٠ مشاهده كرديم كه رابطه عمومي سطح قيمت‌ها و حجم نقدينگي به لحاظ رياضي شكل غيرخطي پيدا كرده است. معني آن اين بود كه حتما بانك مركزي در محاسبه اعداد اشتباه داشته است در غير اين صورت هيچ‌وقت رابطه سطح عمومي قيمت‌ها و حجم نقدينگي نمي‌تواند غيرخطي باشد. اين موضوع مكرر به مقامات پولي عرض شد كه ايراد اساسي در به شمارش نياوردن نقدينگي موسسات اعتباري غيرمجاز و صندوق‌هاي قرض‌الحسنه و ساير فعالان بخش پولي است كه بدون مجوز فعاليت مي‌كردند. يعني بانك مركزي در حساب دارايي‌ها و بدهي‌هاي سيستم بانكي اين منابع را درج نمي‌كرد. نتيجه اين شد كه اين ارتباط رياضي بين نقدينگي و قيمت به هم مي‌خورد.

اگرچه روند نرخ رشد نقدینگی از سال 1392 و با روی کار آمدن دولت یازدهم کند نشده و حجم نقدینگی از 460 هزار میلیارد تومان پایان سال 1391 به رقم 1017 میلیارد تومان در پایان سال 1394 افزایش یافته است اما در این خصوص چند نکته را باید مدنظر قرار داد:

ترکیب نقدینگی

نخست آنکه ترکیب نقدینگی در اقتصاد ایران از ابتدای دهه 1390 با وجود تفاوت‌هایی در نرخ رشد پول و شبه پول حاکی از همگرایی این دو از سال 1390 تا نیمه اول سال 1392 بوده است اما از نیمه سال 1392 این وضعیت با تغییر مواجه شده است.

نرخ رشد حجم پول در مهر 1392 حدود 24 درصد بود که این نرخ در پایان خرداد ماه 1394 به حدود 4 درصد کاهش یافت از سوی دیگر نرخ رشد شبه پول با سیر نزولی بسیار کند در پایان خرداد ماه 1394 به 26.8 درصد رسید.

لذا از آنجا که نرخ رشد حجم پول با سیر نزولی شدید، کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است، در وهله اول شکاف آن با نرخ رشد شبه پول بیشتر شده و در وهله دوم همین تغییر، درکاهش نرخ تورم و نرخ سود نیز مؤثر بوده است.

از سوی دیگر می‌توان گفت رشد نقدینگی از ترکیب مناسب‌تری برخوردار شده است. به طوری که از رشد 30 درصدی حجم نقدینگی در پایان سال 1394 نسبت به پایان سال قبل، 17.1 درصد ناشی از رشد پایه پولی و 11 درصد ناشی از رشد ضریب فزاینده نقدینگی بوده است این در حالیست که در سال 1391 رشد نقدینگی برابر با 30 درصد بود که 27.6 درصد مربوط به رشد پایه پولی و 1.9 درصد مربوط به رشد ضریب فزاینده نقدینگی ‌می‌باشد.

پوشش آماری نقدینگی

از سال 1392 بخشی از افزایش نقدینگی ناشی از افزایش پوشش آمار نقدینگی به واسطه ادغام دو موسسه (صالحین و پیشگامان آتی) در بانک آینده در آبان ماه 1392 و اضافه شدن آمار پنج بانک ایران زمین، قرض الحسنه رسالت، خاورمیانه، بین الملل کیش و ایران و ونزوئلا در آذرماه 1392 بوده است. در واقع 3.2 واحد درصد از رشد نقدینگی در سال 1392 به دلیل افزایش شمول آماری بوده که ارتباطی به عوامل اقتصادی نداشته و واجد آثار پولی خاصی نمی‌باشد.

انضباط پولی

سياست‌هاي انضباطي انجام شده از سوي بانک مرکزي در حوزه پولي و بانکي به منظور کنترل رشد پايه پولي نشان مي‌دهد که نرخ رشد پايه پولي از 21.4 درصد در سال 1392 به 11.1 درصد در سال1393 و 17.1 درصد در سال 1394 کاهش يافته است. همچنين نرخ رشد نقدينگي نيز از 38.8 درصد به 22.3 درصد در سال 1393 و 30 درصد در سال 1394 رسيده است. همچنين افزايش نقدينگي مزبور بيشتر از محل افزايش سهم پول درونزا تامين شده است.

در جدول زیر ميزان نقدينگي و پايه پولي و اجزاي آن در طي سالهاي اخير نشان داده شده است. در این جدول برای مقایسه روند چند سال اخیر متغیرهای پولی با وضعیت این متغیرها در سال 1384، آمارهای مربوط به سال 1384 نیز آمده است. در سال 1384 پایه پولی و نقدینگی کشور به ترتیب 257.5 هزار میلیارد ریال و 921 هزار میلیارد ریال می‌باشند که به ترتیب از رشدهای 45.9درصد و 49.1 درصد نسبت به سال 1383 برخوردار بوده اند.

22339