مناظره و رویارویی جدی و تعجب برانگیز کاندیدادهای ریاست جمهوری ایران که دور اول آن روز جمعه گذشته برگزار شد(ظاهرا 2 نمونه دیگرآن در پیش است)،از آنچنان سطح گفتمانی و واکنش های داخلی برخوردار بود که موجبات حیرت و تعجب بسیاری ازمحافل سیاسی ناظر بر امور ایران را فراهم آورد.تعجب برانگیز به این اعتبار که این نوع گفتمان بی پرده و آزاد درجریان مبارزات انتخاباتی در هیچ یک از ساختار های سیاسی و اجتماعی سنتی وتجربی نیمه مدرن ملل خاورمیانه عربی و خلیج فارس نه تنها نمونه یی دیده نمی شود،سهل است قابل تصورهم نیست.
برای بسیاری از کشور های فوق مرفه عرب خلیج فارس و یا سایر متحدان نسبتا آرام غرب در خاورمیانه مانند مصر،اردن و یا مراکش ویا دمکراسی های شناخته شده تر منطقه یی مانند ترکیه که اخیرا به تعبیر خانم مرکل " رفراندمی کاملا غیر موجه و مشکوک "را برگزار کرد، شاید مقایسه خوشایندی برای آنهانباشد،اما آنچه در بستر جامعه سیاسی ایران مشاهد می شود، وجود نوعی نو دمکراسی آرام مدارا گرا ،ممتد اما پویا ست که عوارض بلند مدت بنیادین آن، نتایج کنشی و تقابلی تحولات کنونی را تضمین می کند.ویژگی تحولات جاری و منحصر به فرد جامعه ایرانی از منظر جامعه شناختی ، باورمدارانه به آن بنگریم یا خیر؟، اما ماهوی،با 4مولفه اصلی وشناخته شده دیگرملل منطقه عربی و آسیایی متفاوت بوده و ما نمی توانیم این تفاوت ها را نادیده بگیریم.
1-عصبیت های آنی اجتماعی و سیاسی.
2- قضاوت های یکجانه.
3- نابردباری و تحمل ناپذیری های سیاسی - اجتماعی.
4- خشونت نهادینه.
به نظر می رسد پروسه های انتخاباتی در ایران منطقا وعملا به معکوس شدن عوارض این مولفه ها منجر شده است.اماتفاوت های سیاسی و دیدگاهی گفتمانی و بردبارانه (هرچند تهاجمی) مشاهده شده در مناظره میان نخبگان مدعی و نخبگان حاکم، به باور من مناظره روز جمعه وموارد مشابه آینده با فهم جامعه شناسی مدرن،منطقا نمی تواند منعکس کننده کنشی پنهان اما فعال در بطن جامعه ایرانیان نباشد،این باور باید روزی پذیرفته و به رسمیت شناخته شود. کنشی درونی که تجلی آن به شیوه یی دمکراتیک و بردبارانه، برآیند آن به میان نخبگان حاکم دربالا و مدعیان کسب قدرت در پایین کشانده شده است.
اما برداشت ما منطبق با درک واقعی جامعه ایران از مفهوم بردباری چیست؟. سوال از این جنبه مهم است که ما باید تفاوت های ادراکی و تبعی دمکراسی در جوامع گوناگون درک کنیم و آنها را به رسمیت بشناسیم. اصرار بر نکته خلاف این مهم، کمکی به ما در فهم واقعیات جامعه یی پویا مانند ایران ویا جوامع مشابه نمی کند.جامعه شناسی سیاسی مدرن و اصول پذیرفته شده دمکراسی گفتمانی، که در ملل مترقی به "عمل سیاسی" یا به سخن واضح تر"کنش انتخاباتی " ختم می شود، به لحاظ علم وتجربه تاریخی به ما یاد داده التهاب نهاد و بستر جامعه امری طبیعی و قهری ست که باید آن رابه رسمیت شناخت.جامعه تحول طلب که نهاد فکری و ساختاری مدرنیته، محصول طبیعی آن تلقی می شود این التهاب ها را نه دردرون خود که برای حل وفصل به عرصه اجتماع و به میان طبقه مدعیان نخبه و نخبگان مدعی کشانده و رفع آنها را مطالبه و خود پرسشگر به نظاره می نشیند.بردباری و تحمل جامعه ایرانی و انتقال عوارض گریز ناپذیر آن (عوارض نه الزاما به معنای سلبی ) به دو سوی طبقه نخبگان،البته ومنطقا به معنای آن نیست که طبقه مذکور موظف به بردباری همسان است. بلکه دقیقا به آن معناست که مدعی پایین از یک سو و صاحب قدرت در بالا از سوی دیگر بی محابا و خارج از امر تعارف که مفهومی غریب در امر سیاست تلقی می شود در مقام نقد بی رحمانه، به مجادله معناداربا یکدیگرمی پردازند. در این میان 5 اصل مهم" گفتمان رودرو"،" نقد بی رحمانه تقابلی"،" کنش جانکاه سخت نخبگان "،متعین شدن اختلافات"و اگر مفهومی رادیکال تعبیر نشود" رویارویی و جنگ تمام عیار سیاسی" بر پایه بردباری متحملانه "پروسه دمکراتیک انتخابات" را فعال و نهایتا صندوق های رای تکلیف همه را روشن خواهد کرد.
نه حتی از نگاهی مغرورانه ویژه جامعه ایران، بلکه در یک نگاه کاملا واقعی" ما کمتربا چنین ساختاری پراتیک ، متحملانه و روادارانه در سایر ملل خاورمیانه روبرو هستیم؟.این تفاوت همان فاصله معنادار و جبران ناپذیر جامعه ایرانی با سایر ملل هم تراز خود است.گفتمان شکل گرفته اجتماعی انتخابات ریاست جمهوری ایران به باور من اتفاق معمول و عادی نیست و حتما تبعات ماندگاری را موجب خواهد شد. حداقل در این دوره.عمدتا به این دلیل که طرف اصلی در این مناقشه سخت، رئیس جمهور حاکمی ست که روادارانه و با بردباری، خود و دولتش را در معرض نقدهای بی رحمانه یی قرار داده است. او حق دارد اکنون بر خود و فضایی که ایجاد کرده ببالد.نکته یی که از دید رای دهندگان پنهان نیست. صرف نظر از این مهم، شرایط ناپایدار و بحرانی منطقه، بی شک ارزش تصمیمات و انتخاب های دمکراتیک از نوع ایرانی را برای ما چند برابر کرده و خواهد کرد. قانون-matinmos@gmail.com
نظر شما