شکایت انجمن حمایت از حقوق‌کودکان از صداوسیما در ماجرای اعترافات تلویزیونی/ تحلیل حقوقی اقدام رسانه‌ملی

فاطیما فردوس: ماجرای اعتراف‌گیری از مائده هژبری و سه کاربر اینستاگرام دیگر و موجی انتقادی که علیه صداوسیما به راه افتاد، حالا وارد فضای جدی‌تری شده است. انجمن حمایت از حقوق کودکان شکایتی را علیه صداوسیما و برای ارائه به شورای نظارت ثبت کرده و پیگیری آن به جریان افتاده است. این در حالی است که صداوسیما در واکنش به انتقادها گفته که این اعتراف‌گیری‌ها خواست مردم بوده است! محمدحسین رنجبران مدیرکل روابط عمومی صداوسیما گفته است: «این وظیفه ذاتی رسانه ملی و خواست مردم به‌ویژه خانواده‌هاست که اطلاعات بیشتری درخصوص آسیب‌های فضای مجازی داشته باشند و نمی‌‌توانیم وقتی مسئولان مربوط در حوزه فضای مجازی به وظایف خود در ساماندهی فضای مجازی عمل نمی‌کنند ما هم بنشینیم و دست روی دست بگذاریم و برنامه‌های آگاهی‌بخش به خانواده‌ها ارائه نکنیم. ضمنا برای این افراد حکم قضایی صادر شده بوده و مقام قضایی از ما خواسته بود تا موضوع این افراد حتما رسانه‌ای شود.»

نکته‌ای که در این اتفاق توجه چندانی به آن نشد، روند اعتراف‌گیری از سه جوان دیگری است که کم‌تر رسانه‌ای شد و فقط به مائده توجه شد. با این حال واکنش صداوسیما چند سوال را ایجاد می‌کند؛ آيا مردم خواسته‌اند از یک کودک ۱۷ ساله به این روش اعتراف گرفته و منتشر شود؟ این مردم چه کسانی هستند؟ به فرض که مردم خواسته باشند، باید حقوق کودکان را نادیده گرفت؟ چه کسی پاسخگوی حقوق نقض‌شده این نوجوانان است؟ تاثیری که این اتفاق بر افکار عمومی می‌گذارد چه نتیجه‌ای دارد؟ واضح است که این اتفاق، عزت نفس، امنیت و اعتماد کودکان و نوجوانان را به چالش می‌کشد و می‌توان مدیران سازمان صداوسیما را به لحاظ اینکه موجب انتشار هویت دختر نوجوان شده‌اند، تحت عناوین متعددی مجرم دانست. علاوه بر این چنین اقدامی که موجب شکنجه و به نوعی آزار روانی دختر نوجوان شده نیز علاوه بر آنکه عملی مذموم است، نوعی‌کودک آزاری به‌حساب می‌آید.

نمایش اعترافات دختر نوجوان ۱۷ ساله جرم است

مطهره ناظری، وکیل دادگستری و رئیس هیئت‌مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان از بعد حقوقی این موضوع را بررسی کرده و به «خبرآنلاین» می‌گوید: «نمایش تصاویر اعترافات دختر 17 ساله‌ای که به جهت برخی حواشی در فضای مجازی دستگیر شده بود ناقض حقوقی است که به سادگی از سوی نهادهای مسئول که باید پاسدار حقوق افراد و امانت‌دار اسرار و هویت متهمین و مجرمین باشند و همچنین از سوی سازمان صداوسیما که باید پایبند به اصول حرفه‌ای و رسانه‌ای باشد، نادیده گرفته شده است. درحالیکه گفته می‌شود دستگیری این نوجوان به حدود یک ماه پیش بازمی‌گردد، انتشار اعترافات پس از گذشت این مدت محل تامل است و همچنین نمایش تصاویر (هرچند غیرواضح) از دختر نوجوانی که برحسب حواشی ایجاد شده و به جهت نحوه انتشار خبر منجر به فاش شدن هویت او شده است، اقدامی غیرانسانی است که موجب تضییع حقوق دختر نوجوان و خانواده او شده و به لحاظ شکل مصاحبه به شدت حقارت‌آمیز جلوه می‌کند؛ به نحوی که فشار حاصل از فضای مصاحبه موجب گریستن دختر نوجوان شده است.»

او با اشاره به اینکه نمایش این اعترافات نوعی کودک‌آزاری به‌حساب می‌آید، می‌گوید: «منصرف از پرداختن به تحلیل حقوقی اقدامات نوجوان 17 ساله که در حریم مجازی مختص به خود صورت گرفته و لزوما نیز نقشی در انتشار محتویات آن نداشته است، به‌طور حتم اقدام کلیه عواملی که در تهیه مقدمات و ساخت چنین مستندی نقش داشته‌اند و همچنین مدیران سازمان صداوسیما به لحاظ اینکه موجب انتشار هویت دختر نوجوان شده‌اند را می‌توان تحت عناوین متعددی جرم دانست و همچنین سبک و سیاق این اقدام که موجب شکنجه و به نوعی آزار روانی دختر نوجوان شده نیز علاوه بر آنکه عملی مذموم است، نوعی‌کودک آزاری به‌حساب می‌آید. بنابراین هر عملی که موجب انتشار هویت متهمین شود ممنوع است و انتشار حکم و هویت مجرمین نیز صرفا در خصوص جرایم مالی و اقتصادی کلان به‌عنوان سزادهی مجرمین یا شناسایی متضررین احتمالی جرم، مجاز است که در خصوص پرونده دختر نوجوان این تجویز اساسا موضوعیت ندارد.

ناظری در ادامه می‌گوید: «حتی به فرض آنکه بپذیریم این مصاحبه با رضایت نوجوان و ولی یا قیم بدون هیچ‌گونه اکراهی انجام پذیرفته است با این وجود دست اندرکاران چنین برنامه‌ای شاید که با اندکی تامل به عواقب ناگوار چنین اعتراف‌گیری که علاوه بر ورود آسیب روانی موجب هتک حیثیت دختر نوجوان و خانواده او شده، چنین بی‌محابا بر وضعیت حال و آِینده دختر نوجوانی که از این پس با بسیاری از انگ‌های اجتماعی گریبانگیر خواهد بود، نمی‌تاختند. لذا شورای نظارت بر سازمان صداوسیما باید با برخوردی قاطع با دست اندرکاران این برنامه از تکرار و ترویج چنین اقدامات خشونت‌آمیز در رسانه ملی اجتناب کند. همچنین از مقامات قضایی نیز انتظار می‌رود به همان میزان که نسبت به پیگیری اعمال ارتکابی از سوی افراد زیر 18 سال که در قصد و اراده آنان از لحاظ صغر سن تردید است، توجه می‌کنند، نسبت به کودک‌آزاری‌های متعددی که حکایت از گستره وسیع بروز خشونت علیه کودکان دارند نیز همت و عدالت را به معنی واقعی جاری و ساری کنند.»

صداوسیما امنیت کودکان را به چالش می‌کشد

فرشید یزدانی، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان از بعد جامعه‌شناسی این موضوع را بررسی کرده و به «خبرآنلاین می‌گوید: «وقتی یک رسانه ملی می‌شود باید در این جهت حرکت کند که جامعه به انسجام برسد و نقش ارتباطی‌اش باید اینگونه باشد؛ اما اینجا یک موضع‌گیری بسیار جهت‌دار در حوزه کودکان اتفاق افتاده است. به این صورت که کودکی ۱۷ ساله را به تلویزیون بیاریم، از او اعتراف بگیریم و گریه‌اش را دربیاوریم. چرا؟ چون کاری خلاف چارچوب کرده است. آسیبی که این روند می‌زند این است که اعتماد اجتماعی و حس امنیت کودکان را به چالش می‌کشد. علاوه بر این، روند جامعه‌پذیری را دچار اختلال می‌کند و خشم یک‌سری افراد را نسبت به رسانه‌ای که نامش رسانه ملی است، برمی‌انگیزد.» به گفته او، این اتفاقات یک انشقاقی را در جامعه شکل می‌دهند که بسیار آسیب‌پذیر است و حل‌وفصل آن بسیار سخت است. در واقع صداوسیما نقش ملی بودنش را فراموش کرده و ما اثرات اجتماعی و به‌خصوص بحث کودکان را در اینجا جهت‌دار و آسیب‌زننده می‌بینیم. به این شکل اعتراف‌گیری برای اینکه کودکی در فضای اینستاگرامی رقصیده است، به اعتبار آن مجموعه و نحوه نظارت بر آن آسیب می‌زند؛ آنهم در فضایی که جریان فساد آزاد است و رقصیدن چند کودک و نوجوان این چنین سر و صدا به پا می‌کند، اعتماد جامعه را سلب می‌کند و احساس امنیت را از بین می‌برد. در واقع وقتی به قدرت وصل نباشیم، هر کار کوچکی می‌تواند زیر سوال برود.

چنین مواجهه‌ای با کودکان عزت نفس آنها را نابود می‌کند

الهه خوشنویس، روانشناس و عضو هیئت‌مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز از بعد روانشناختی این موضوع را بررسی کرده و به «خبرآنلاین» می‌گوید: «بر اساس ماده ۳۷ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک (از تولد تا ۱۸ سال)، کشورهای عضو (از جمله ایران) متعهد هستند که برای کودک مجرم، متهم یا مظنون به نقض قوانین این حق را قائل شوند که با او به گونه‌ای رفتار کنند که موجب اعتلای مفهوم شرف و ارزش‌ها در ذهن کودک شود و باعث درک جایگاه حقوق بشر توسط کودک شود و موجب شود که بعد از آن در جامعه نقش سازنده داشته باشد.» او در پاسخ به این سوال که اعتراف‌گیری از یک نوجوان و پخش آن در تلویزیون از نظر روانشناختی چه تاثیری بر او و آینده‌اش دارد، می‌گوید: «دوره نوجوانی مرحله‌ای از زندگی همه انسان‌ها بوده و هست که در آن همزمان تغییرات جسمی، جنسی، شناختی و روانی را تجربه می‌شود و به همین دلیل حساسیت و اهمیت دوره نوجوانی به حدی است که روان‌شناسان آن را تولد ثانویه می‌نامند.»

آن‌طور که خوشنویس می‌گوید، ظهور و تمایل به رفتارهایی متفاوت به دنبال تمایل به توجه‌طلبی و استقلال شخصی، تمایل به عضویت در گروه‌ها و ... افزایش می‌یابد و تنها شیوه هدایت این رفتارها به کانال هنجارها درک درست تحولات رفتاری نوجوان و برقراری ارتباط مناسب با او در این دوره گذار است. این روانشناس در ادامه می‌گوید: «با توجه به آنچه که به اختصار در توصیف نوجوانی گفته شد هر نگاه منصفی در می‌یابد که شیوه برخورد با نوجوانی که در دوره پرآشوب نوجوانی و به نیت توجه‌طلبی که از مظاهر اساسی بحران بلوغ است، اقدام به انتشار فیلمی از خود در شبکه‌های مجازی می‌کند، توسط رسانه ملی که از وجود کارشناسان و صاحب‌نظران خبره در مباحث گوناگون بهره‌مند است، باید بسیار پخته‌تر و کارشناسانه انجام می‌شد. چرا که شیوه مواجهه فعلی چیزی جز ایجاد آسیب روانشناختی برای این نوجوان، تخریب عزت نفس او و احساس تهدید و ناامنی برای سایر نوجوانان و حتی بزرگسالان جامعه به همراه نداشته است.»

شکایت از شورای نظارت بر سازمان صداوسیما

انجمن حمایت از حقوق کودکان در خصوص بازجویی و پخش تصاویر این نوجوان، در بیانیه‌ای نیز اعتراض خود را اعلام کرده است. در قسمتی از این بیانیه آمده است: «هدف هر چه که باشد، چنین برخوردی را به‌ویژه در مورد کودکان، نه در نفس خود توجیه می‌کند و نه در به تصویر کشیدن آن. این برخورد نماد مشخص و بارز خشونت علیه کودکان به شمار می‌رود که به موجب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، ایجاد چنین فضای حقارت‌آمیز نوعی کودک‌آزاری روانی تلقی شده و به جهت عمومی بودن این جرم مدعی‌العموم می‌تواند راسا وارد ماجرا شده و نسبت به خاطیان طرح دعوا کند. ضمن آنکه مطابق قوانین موضوعه کشور و همچنین قوانین بین‌المللی پذیرفته شده توسط مجلس شورای اسلامی، این اقدام سازمان صداوسیما به‌طور خاص مغایر نص صریح اصل 38 قانون عالی اساسی و بند الف ماده 37 کنوانسیون جهانی حقوق کودک است چنانچه که کشورهای عضو همچون ایران تعهد داده‌اند که هیچ کودکی مورد شکنجه یا سایر رفتارهای بی‌رحمانه، غیر انسانی یا تحقیرآمیز قرار نگیرد.

در ادامه این بیانیه آمده است: «همچنین در بند یک ماده 40 همان کنوانسیون کشورهای عضو متعهد می‌شوند که برای هر کودک مجرم، متهم یا مظنون به نقض قوانین کیفری این حق را به رسمیت شناسند که با او به روشی که موجب اعتلای مفهوم شرف و ارزش در ذهن کودک می‌شود رفتار کند. این درحالی است که رفتار به تصویر کشیده شده در شبکه یک سیما مبین بارز رفتار بی‌رحمانه و غیر انسانی به شمار می‌رود که جز به تخریب هر چه بیشتر مناسبات اجتماعی نخواهد انجامید. انجمن حمایت از حقوق کودکان ضمن اعلام مراتب اعتراض شدید به اینگونه رفتارهای خشونت‌بار، از دادستان عمومی کشور در خواست دارد به عنوان مدعی‌العموم نسبت به پیگیری حقوق پایمال شده نوجوان 17 ساله اقدام و حضور عدالت در دفاع از کودکان کشورمان را به منصه ظهور رسانند. همچنین از مدیران سازمان صداوسیما نیز انتظار دارد ضمن برخوردی قاطع با دست اندرکاران این برنامه، نقش ملی و اجتماعی خود را نشان دهند. بدیهی است این انجمن به فوریت مراتب شکایت و اعتراض خود را مبتنی بر استنادات قانونی به شورای نظارت بر سازمان صداوسیما نیز متعاقبا ارایه خواهد کرد.»

۴۲۲۳۸