کاکایی: ترکیه به دنبال گسترش دامنه نفوذ در سوریه است

محمد اکبری: ترکیه بازی جدیدی را در شمال سوریه آغاز کرده است که در حال حاضر چشم انداز روشنی برای آن وجود ندارد. اردوغان مبارزه با تروریسم و گروه پ. ک. ک و همچنین داعش را بهانه حضور ترکیه در عفرین اعلام کرده است؛ اما چه کسی نمی داند که همه موضوع پ. ک .ک نیست و او در پس عملیات شاخه زیتون اهداف بلندمدتی را دنبال می کند که با حوزه نفوذ ترکیه ارتباط دارد. در این روند اما عکس العمل در خوری از دیگر بازیگران مشاهده نشده است و ترکیه توانسته کار خود را پیش ببرد. اینکه نگرانی ها واقعی ترکیه چیست و چه چشم اندازی برای این روند وجود دارد پرسش‌هایی است که با سیامک کاکایی پژوهشگر مسائل ترکیه در میان گذاشته‌ایم. مشروح این گفت و گو را در زیر بخوانید:

ارزیابی تان از اقدام ترکیه در عفرین پس از گذشت بیش از یک هفته در شمال سوریه چگونه است؟ به نظرتان نگرانی های ترکیه به شکل واقعی چه ها هستند؟

آقای احمد داووداغلو که از او به‌عنوان یک تئوریسین سیاست خارجی نام برده می‌شود، چند سال پیش از این و حتی قبل از این‌که وزیر خارجه ترکیه شود، کتابی به‌نام «عمق راهبردی» تالیف کرده بود که به موقعیت منطقه‌ای و جهانی ترکیه برمی‌گشت. در آن‌جا یکی از مفاهیمی که به کار می‌برد و بسیار کاربرد دارد، توجه به مباحث جغرافیایی و روند تاریخی است که در بحث جغرافیا یکسری نکاتی را به‌عنوان تبیین مفاهیمی مانند محیط مرکزی، منطقه تاثیر متقابل یا منطقه کمربند مورد تاکید قرار می‌دهد و آن را از منظر راهبردی به تحلیل می‌نشیند.

او می‌خواهد از دل آن تئوری، این نکات را استخراج کند که کشورها در حیطه سیاست خارجی خود یا در محیط بیرونی، فراخور محیط پیرامون و مناطق همجوار تصمیم گیری می‌کنند، این‌ها مناطق حوزه نفوذ نام برده می‌شود. او معتقد است که کشورها تلاش می‌کنند در آن‌جا حسب نگرانی‌هایی که دارند، تعریفی از نفوذ خودشان یا بازتعریفی از نفوذ داشته باشند.

اگر از این منظر مفهومی به تحلیل اقدام ترکیه در انجام عملیات نظامی در مرز با سوریه در منطقه عفرین بپردازیم، مشخص است که در سال‌های اخیر ترکیه که دغدغه جدی در سیاست خارجی‌اش منوط به سوریه بوده و بازخورد و شرایط متعددی را برای ترکیه هم ایجاد کرده، در مقاطعی، سیاست خارجی این کشور را هم تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛

توجه داشته باشیم که در دست‌کم یک سال گذشته روند تحولات منجر به تقویت جایگاه دولت سوریه شده و در عمده مناطق حاکمیت دولت برقرار شده؛ از سویی به نظر می رسد شرایط سوریه، سمت و سوی جدیدی پیدا کرده و این نشان می‌دهد که تحولات این کشور ممکن است به نتایج جدیدی برسد و در این میان نقش و جایگاه بازیگران بیرونی، یعنی بازیگران منطقه‌ای و بازیگران بین‌المللی که در بحران دخیل بودند تغییر کند.

وانگهی از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، سیاست آمریکا در ارتباط با سوریه، با تغییرات دیگری روبرو بود یا این‌که حضور جدی‌تری پیدا کرد. آمریکا در عرصه مسائل سوریه و حمایتی که از کردهای سوریه انجام داد یا آن‌ها را تجهیز کرد، این روند به چالشی در گفتگوهای آمریکا و ترکیه تبدیل شد و بارها ترکیه یا مقام‌های ترکیه از آمریکا درخواست کردند که در مسئله تجهیز کردهای سوریه تجدیدنظر کند، ولی این کار هم نشد. بنابراین از منظر دولتمردان ترکیه، رویکرد آمریکا در سوریه ممکن است منجر به ایجاد چالش جدیدی برای ترکیه شود. و به عبارت دیگر در هفته‌های گذشته موضوعی مطرح شد که آمریکا قصد دارد که یک نیروی شبه‌نظامی در سوریه تشکیل دهد و بخش قالب هم کردهای طرفدار آمریکا باشند یا طیف دیگری از کردها.

این موضوع در این روند تاثیرگذار بود؟

این موضوع یک دستمایه‌ای شد برای این‌که ترکیه یا آنکارا، موضوع سوریه و منطقه عفرین را به‌طور جدی‌تری در مرکز توجه سیاستی خود برای انجام تحرکات جدید نظامی در کانون توجه قرار دهد و به همین دلیل است که در چند روز گذشته، دستکم در یک هفته اخیر مسائل عفرین، یکی از مسائل مهم منطقه‌ای بوده که به نظر می رسد با توجه به نقش دیگر بازیگران و نوع کنش و واکنش‌هایی که در ارتباط با تحولات وجود دارد، این احتمال می‌رود که این رویداد یا این حوادث اخیر در آینده تحولات سوریه تاثیرگذار شود. در این بین مسئله سیاست‌های آمریکا یا روسیه و بازیگران دیگر در ارتباط با این موضوع، مورد توجه و رصد یکدیگر قرار گرفته است.

به نظرتان چراغ سبز امریکا و روسیه برای ترکیه وجود داشته است یا این دو بازگیر هم این روند را به نفع خود می بینند؟

به نظر می‌رسد آن‌چه که در عرصه رسانه‌ای یا تبلیغاتی به چشم می‌خورد، این است که نوعی مماشات یا نوعی چشم‌پوشی در سیاست‌های آمریکا و روسیه در ارتباط با مسئله عملیات ترکیه در سوریه وجود دارد که این ایجاد سوال و پرسش کرده که آیا یک نوع هماهنگی در سه ضلع بازیگر بیرونی؛ یعنی آمریکا، روسیه، ترکیه در ارتباط با سوریه پدیدار شده یا آن‌که آن بازیگران فعلا روند تحولات را رصد می‌کنند و شاید هم یک سیاست انتظاری را در پیش گرفتند که متناسب با آن، به اتخاذ طرح جدید با سوریه اقدام کنند. این‌ها احتمالات و پرسش‌هایی است که در ارتباط با تحولات روزهای اخیر در عفرین سوریه وجود دارد و نگاه تحلیلگران را به خودش معطوف داشته است.

به نظرتان این روند ملزومات دوران پساداعش در سوریه است و بازیگران منطقه ای و بین المللی اعم از آمریکا، روسیه، ترکیه و ایران در این فضای جدید بدشان نمی‌آید که گروه کردی در سوریه تضعیف شود؟ با رفع مشکل داعش، دیگر لزومی برای قوت گرفتن کردهای سوریه بیش از این نیست؟

کردها در سوریه از نگاه تحلیل جامعه‌شناختی و سیاسی با کردهای عراق و ترکیه متفاوت هستند؛ به دلیل این‌که آن‌ها در دوران‌های گذشته هیچ‌گاه به‌طور جدی در عرصه سیاسی حضور و ظهور نداشتند و بنابراین در سال‌های اخیر در پی تحولاتی که در سوریه پیش آمد، به تدریج آن‌ها به‌عنوان یک بازیگر فعال در داخل سوریه مطرح شدند. اما این‌که آیا در شرایط پساداعش این یک سیاست جمعی در عرصه بین‌المللی نسبت به مسئله کردهای سوریه باشد، باید با تأمل و تردید به آن نگاه کرد. به دلیل این‌که آمریکایی‌ها درصدد هستند که دامنه نفوذ و تاثیرگذاری‌شان را در عرصه تحولات بعدی سوریه بیشتر کنند. روسیه به‌عنوان بازیگر دیگر تلاش می‌کند که بتواند بر عناصر مهم تاثیرگذار در صحنه سوریه بیشتر نقش داشته باشد و وقتی که به موضع آمریکا و روسیه به مسئله کردی می نگریم، در واقع یک وجه میانی بایستی مورد توجه قرار داد.

یعنی دو کشور متناسب با نوع شرایط ممکن است به بازیگران داخلی وزن دهند و برای خود سوریه هم شاید این نکته بدون تاثیر نباشد که بازتعریفی از روابط دولت سوریه با مسئله کردها ایجاد شده و منجر به تقویت آنها شده است. اما در مقابل به نظر می‌رسد که نگاه آمریکا متفاوت‌تر است و آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که بتوانند نقش تعیین‌کننده در فرایند بعدی تحولات سوریه داشته باشند. اگر از این منظر به تحلیل بنشینیم، این احتمال وجود دارد که آمریکایی‌ها بتوانند از ابزارهایی چون مسئله کردی یا کردهای سوریه استفاده کنند. در مقابل این‌ها نگاه ترکیه به این موضوع متفاوت از آمریکا و روسیه و بازیگران دیگر است. به دلیل این‌که ترکیه در منطقه همجوار سوریه تحت تاثیر فعل و انفعالات مربوط به تحولات کردی قرار می‌گیرد. لازم است اشاره کنیم به سخنانی که چند سال پیش رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه انجام داد مبنی بر این‌که هرگونه تلاش برای اقلیم‌سازی کردی در سوریه، خط قرمز ترکیه است.

بنابراین ترکیه احساس می‌کند که دغدغه‌های امنیتی و سیاسی‌اش نسبت به برآمدن مطالبه کردی در سوریه جدی‌تر خواهد شد و به همین دلیل است که سیاست‌ها و رویکردهای ترکیه نسبت به این موضوع با آمریکا و روسیه کاملا متفاوت است و به همین خاطر احتمال استمرار سیاست تقابلی ترکیه نسبت به هرگونه دگرگونی و هرگونه تغییرات در ارتباط با مسئله کردی در سوریه استمرار پیدا کند؛ اگرچه ممکن است دامنه عملیات نظامی فراگیر نشود، ولیکن حساسیت‌ها نسبت به این موضوع ادامه خواهد داشت و به نظر می‌رسد یک وجه دیگر این سیاست از سوی ترکیه، بهره‌گیری‌های داخلی در کشور هم مدنظر است. به هر حال ایجاد بستر و فضای امنیتی در محیط بیرونی منجر به یک نوع انسجام در درون ترکیه میشود، به‌خصوص این‌که ترکیه در سال آینده در یک وضعیت مهمی قرار دارد. بحث انتخابات ریاست جمهوری و ادامه حضور و نفوذ و نقش حزب عدالت و توسعه در ساختار سیاسی ترکیه بسیار موثر است.

52312