۰ نفر
۸ شهریور ۱۳۹۶ - ۰۴:۴۴

شورشیان کلمبیا پس از پایان دادن به فعالیت مسلحانه، با تشکیل یک حزب بر مبنای فعالیت های رسمی و قانونی وارد فاز سیاسی و آشکار شدند اما جنگ بین ترکیه و پ.ک.ک ادامه دراد.

سرانجام پس از یک کش و قوس 52 ساله ی خانمان برانداز و ویرانگر، شورشیان کلمبیا یعنی گروه چریکی فارک (FARC) با تاسیس یک حزب سیاسی وارد فاز جدیدی از فعالیت های قانونی و سیاسی شدند. رهبران فارک، آزادانه وارد کلمبیا شده اند چرا که پس از مذاکراتی طولانی، سلاح های خود را بر زمین گذاشته و در پروسه ی سیاسی - حزبی جدید، به دنبال آن هستند تا از راه فعالیت حقوقی و پارلمانی، به اهداف خود دست پیدا کنند. اما در این سوی جهان و در ترکیه، جنگ بین نظامیان این کشور و پ.ک.ک همچنان ادامه دارد. دولت ترکیه در شرایطی است که سران و مقامات آن، یک روز بر تداوم جنگ تا کشته شدن آخرین عضو پ.ک.ک تاکید می کنند و روز بعد، به این مساله اشاره می کنند که تنها راه آغاز مجدد مذاکرات، این است که پ.ک.ک یکایک سلاح های خود را تحویل بدهد.

تا همین جای کار و پس از خواندن نخستین پاراگراف این یادداشت، ممکن است بپرسید: فارک چه ربطی به پ.ک.ک دارد؟ یا ممکن است بگویید: آن جا آمریکای لاتین است و اینجا خاورمیانه. بله. قطعا معادلات حاکم بر شرایط سیاسی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی آمریکای جنوبی و خاورمیانه یکی نیست. اما بدون شک، بین فارک و پ.ک.ک و همچنین بین رویکردهای دولت ترکیه و دولت کلمبیا، شباهت های فراوانی وجود دارد که می توان به برخی از آنها اشاره کرد. صد البته بعد از طرح شباهت ها، می توان از تفاوت ها نیز سخن به میان آورد.

کلمبیا چهارمین کشور بزرگ آمریکای جنوبی است و حدود 48 میلیون نفر جمعیت دارد. 52 سال از جنگ طولانی و فرسایشی فارک و دولت کلمبیا سپری شده و برخی آمارها حکایت از آن دارد که درگیری ها220 هزار قربانی گرفته و میلیون ها نفر را بی خانمان کرده است. در ترکیه نیز گذشته از برخی گسست ها و آتش بس های مقطعی، از سال 1984 تاکنون، بین ترکیه و پ.ک.ک جنگ در جریان بوده و در مورد شمار کشته های این جنگ، به آمارهایی بین 130 تا 180 هزار نفر اشاره می شود. خسارات و هزینه های این جنگ فرسایشی برای ترکیه، بالغ بر ده ها میلیارد دلار بوده و خشونت های ارتش و ژاندارمری ترکیه، باعث تخلیه ی بیش از دو هزار روستا در مناطق کردنشین و مهاجرت بیش از یک و نیم میلیون نفر از کردها به استان های دیگر از جمله استانبول، آنکارا و ازمیر شده است.

سران فارک، پس از روند طولانی مذاکرات صلح، سرانجام تصمیم گرفتند سلاح های خود را بر زمین بگذارند و به فعالیت حزبی، اجتماعی و اقدامات آشکار و قانونی، اکتفا کنند. در روند صلح بین کلمبیا و شورشیان، علاوه بر چند کشور ناظر، سازمان ملل نیز نقش مهمی داشت و بدون شک مقطع جدیدی که در کلمبیا آغاز شده، با وجود تنش های جدیدی که پیش رو خواهد داشت، باز هم بسیار ارزشمند و شایان تقدیر است. چرا که دُز خشونت در داعواهای بعدی، نهایتا در حد موضع گیری های رسانه ای، پارلمانی، فحاشی و مشت و لگدهای کوچک خواهد بود و قرار نیست خونی بر زمین ریخته شود.

فارک و پ.ک.ک هر دو از منظر فکری و ادئولوژیک، خاستگاه سوسیالیستی دارند. با این تفاوت که پ.ک.ک در میدان عمل و برای پیشبرد برنامه ها و جلب حمایت های مردمی، ادویه ی ناسیونالیسم قومی را نیز به مایه ی خود افزوده است. به بیانی دیگر، پ.ک.ک پیش از آن که یک جریان ناسیونالیستی کُردی باشد، ماهیت چپی دارد و تعصب در مورد قومیت را در اولویت کاری خود نمی بینید و به همین دلیل است که هنوز هم بسیاری از سران و کادرهای رده نخست پ.ک.ک، نمی توانند حتی در حد یک جمله به زبان کُردی صحبت کنند. روایت های موثق موجود از رسانه های ترکیه و کارشناسانی که در این حوزه در ترکیه، سوریه و لبنان فعالیت کرده و در دره ی بقاع با رهبر پ.ک.ک عبدالله اوجالان در ارتباط بوده اند، به این موضوع اشاره می کنند که خود اوجالان نیز از سال 1989 به بعد، رفته رفته زبان کُردی را یاد گرفت. با این حال، فشار از داخل، انتقادات اتحادیه ی اروپا و مطرح شدن مطالبات کردها در سطح جهان، آنکارا را وادار به تغییر رویه کرد. ترکیه در سالیان اخیر و در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه، بسیاری از تابوها و خطوط قرمز را پشت سر نهاد و به مطالبات کُردی پ.ک.ک توجه کرد. از تدریس زبان کُردی به عنوان درس اختیاری در مدارس گرفته تا تدریس آن در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس در چندین دانشگاه ترکیه به علاوه ی تسهیلات و هموارسازی های فرهنگی جدید در مورد زبان و ادبیات کُردی و برخی حقوق شهروندی مرتبط با کردها.

گفته می شود که فارک هشت هزار نفر چریک دارد و در مورد آمار اعضای شاخه ی نظامی پ.ک.ک نیز به رقمی در حد شش تا هفت هزار نفر اشاره شده است. هم دولت و ارتش کلمبیا و هم دولت و ارتش ترکیه، در جریان جنگ، در بسیاری از مناطق، خشونت را از حدّ لازم فراتر برده و مرتکب جرایم سنگینی شده اند و درگیری ها، منجر به کشته شدن هزاران نفر از غیرنظامیان شده است.

سبقت ترکیه از کلمبیا
برای پایان دادن به درگیری بین فارک و کلمبیا، تلاش های طولانی و طاقت فرسایی در جریان بوده است. با این حال، سرعت روندهای مذاکرات صلح در ترکیه، بیش از کلمبیا بوده است. در سال 1990 و در دوران اقتدار تورگوت اوزال رئیس جمهور فقید ترکیه، با وساطت چهره های کُرد مشهوری همچون مام جلال طالبانی، احمد ترک، کمال بورکای، لیلا زانا، خطیب دجله و دیگران، مذاکرات صلح آغاز شد. اما خیلی زود یکی از سران پ.ک.ک به نام شمدین ساکک، دستور کشتار بیش از سی سرباز غیرمسلح ارتش ترکیه - در حال اعزام به مرخصی- را صادر کرد و همه چیز به هم ریخت. در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه نیز گام هایی برداشته شد که مداخلات نفوذی های فتح الله گولن در سرویس اطلاعاتی میت ترکیه، به آن پایان داد. اما در بیانیه نوروزی اوجالان در سال 2013 امید به صلح دوباره زنده شد و او اعلام کرد که دوران فعالیت مسلحانه ی پ.ک.ک به طرو رسمی پایان گرفته است. پس از آن مذاکرات صلح به شکل جدی دنبال شد و سیاست مداران کُرد وابسته به پ.ک.ک در سال 2014 توانستند به شکل بی سابقه ای از موانع سخت گیرانه ی انتخاباتی گذشته و هشتاد کرسی از مجموع پانصد و پنجاه کرسی پارلمان ترکیه را به دست بیاورند. این پیروزی چنان بزرگ بود که منجر به ورشکستگی موقت حزب عدالت و توسعه و ناتوانی داوداوغلو در تشکیل کابینه شد. در همان دوران بود که دو اتفاق مهم در صحنه ی سیاسی ترکیه روی داد: نخست؛ نگرانی ملی گرایان و اسلام گرایان ترکیه از قدرت گرفتن کردها و احتمال تشکیل یک اقلیم کُردی وابسته به پ.ک.ک در شمال سوریه. دوم؛ ترس و هراس سران پ.ک.ک در کوهستان های اقلیم کردستان عراق از قدرت گرفتن سیاست مداران جوانی که اگر چه شاگرد مکتب اوجالان بودند، اما در آنکارا و استانبول و دیاربکر و اروپا، صحنه در دست آنها بود و ممکن بود، تداوم درخشش آن چهره ها، منجر به از یاد رفتن کل سران پ.ک.ک و خود اوجالان شود. اردوغان و یاران او در آن دوران در مورد خواسته ها و مطالبات پ.ک.ک و روشن کردن تکلیف نهایی مذاکراه با پ.ک.ک، سیاست تعلل و وقت کشی را در پیش گرفتند و متقابلا سران پ.ک.ک نیز، سرمست از پیروزی هایی که در مناطق کردنشین شمال سوریه به دست آورده بودند، با طرح ناگهانی استراتژی لزوم آزادسازی شهرهای کوچک و تشکیل مناطق پایلوت خودگردان، دست نمایندگان کُرد را در پوست گردو گذاشتند. یعنی در شرایطی که صلاح الدین دمیرتاش و رفقای او در مجلس ملی ترکیه در آنکارا، از آشتی و برادری کُرد و ترک سخن می گفتند، پ.ک.ک در شهرهای کردنشین جنوب و جنوب شرقی، با تشکیل یگان شبه مسلح جدیدی به نام «واحدهای دفاع از خلق» (YPS) صدها نوجوان کم سن و سال را مسلح کرده و شهرداران وابسته به پ.ک.ک نیز ماشین آلات تحت اختیار خود را به خیابان ها فرستادند تا با حفر کانال و خندق، درگیری های جدیدی را با نظامیان ترکیه، آغاز کنند! پ.ک.ک در آن مقطع به دستورات اوجالان عمل نکرد و از دیگر سو، اردوغان هم به وعده های خود عمل نکرد و حاضر نشد هیچ کدام از بندهای قانون اساسی را به نفع کردها تغییر دهد و در مورد عفو اعضای پ.ک.ک نیز اقدامی انجام نداد. در همان حال، انتقام جویی های داعش از پ.ک.ک و کردها و انجام چندین بمب گذاری بزرگ در مناطق کردنشین ترکیه، کار را پیچیده تر کرد. در سال 2014 و 2015 نیروهای پ.ک.ک دست به اقدامات خشونت آمیز فراوانی زدند و نیروی هوایی ترکیه نیز به شکل گسترده و عمیق مواضع آنها را در شمال عراق بمباران کرد. درگیری بین کماندوهای ترکیه و نوجوانان کم سن و سالی که در کانال های حفر شده در خیابان ها سنگر گرفته بودند، با پیروزی نظامیان و به قیمت ویران شدن هزاران خانه، به پایان رسید. حالا کلاف سردرگم درگیری پ.ک.ک و ترکیه در وضعیتی است که اردوغان به خاطر جلب حمایت جریانات راست افراطی ترک، حاضر نیست با پ.ک.ک مذاکره کند و سران پ.ک.ک نیز بارها اعلام کرده اند که تنها وساطت آمریکاست که می تواند امید به آغاز دور جدید مذاکرات را احیاء کند. اما اردوغان در سودای پیروزی در انتخابات سال 2019 حاضر نیست زیر بار هیچ مذاکره ای برود.

به عبارتی دیگر، اگر چه در زمینه ی مذاکره و تلاش برای پایان دادن به درگیری طولانی، ترکیه از کلمبیا سبقت گرفت و خیلی زود وارد فازهای سیاسی و حقوقی شد اما بی اعتمادی، عدم خلع سلاح پ.ک.ک و دلایل منطقه ای و فرامنطقه ای، مذاکرات را به بن بست کشاند.

معمای خلع سلاح
یکی از مهم ترین تفاوت های فارک و پ.ک.ک در این است که شورشیان کلمبیا در فراسوی مرزهای کلمبیا هدف و آرمان خاصی ندارند و به دنبال آن نیستند که در کشورهای دیگر نیز به مقصد خاصی دست پیدا کنند اما پ.ک.ک در مورد کردهای ایران، عراق و سوریه نیز ادعاهای دیگری دارد و به عنوان مثال علاوه بر آن که با استقرار نیروهای خود در کوهستان های مجاور مرز ایران، دردسرهای فراوانی برای ایران و اقلیم کردستان عراق به وجود آورده، در مناطق موسوم به متنازع علیها از جمله کرکوک و شنگال (سنجار) نیز، تنش و دردسرهای پیچیده ای ایجاد کرده است. با در نظر گرفتن شرایط پیچیده ی خاورمیانه و به ویژه موضوعات مبهمی همچون آینده ی اقلیم کردستان عراق، ضعف و بی ثباتی خود عراق و همچنین سوریه، مشخص نیست که خلع سلاح پ.ک.ک در چه شرایطی صورت بگیرد. آن چه که روشن است، این است که مساله ی سرنوشت آتی پ.ک.ک با مسائل سیاسی و حزبی داخلی ترکیه و همچنین مسائل کلان سوریه، عراق و اقلیم کردستان عراق گره خورده است و چنین به نظر می رسد که سازمان ملل متحد، آمریکا و اتحادیه ی اروپا، آن قدر که نگران امنیت و ثبات قاره ی آمریکا بودند، به امنیت خاورمیانه بها نمی دهند و معمای خلع سلاح پ.ک.ک فعلا به قوت خود باقی است.

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 702056

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
4 + 7 =