عواقب ناگوار زمین‌لرزه شامگاه 21 آبان 96 با بزرگای 7.3 ریشتر که در مناطق وسیعی از کشورهای ایران و عراق احساس شد و در منطقه کانونی ازگله کرمانشاه روی داد، همچنان باقی است و جراحت ناشی از آن شاید سال‌ها بعد نیز زلزله‌زدگان را رها نکند، در همین حال پس‌لرزه‌های فراوان این زلزله هرلحظه یادآور لرزش ناگوار زمین است.
اما تکانه‌های متعدد اخیر ازجمله یک مورد در 4 شهریور در مناطقی نزدیک به کانون اصلی زمین‌لرزه یعنی تازه‌آباد که با بزرگی نسبتاً قابل‌توجه 5.9 ریشتر رخ داد، نگرانی‌ها را از بروز زلزله‌های بیشتر در این منطقه تشدید کرده است.
سؤالات فراوانی در این مورد وجود دارد که آیا زلزله اخیر در تازه‌آباد جزئی از پس‌لرزه‌های زلزله 21 آبان و یا زلزله‌ای تازه در منطقه است، آیا وقوع زلزله‌های فراوان در منطقه زاگرس حکایت از زلزله‌خیز شدن فراوان این منطقه دارد، آیا برداشت‌های بی‌رویه آب و فرسایش شدید خاک که به بلیه‌ای برای تمام کشور تبدیل‌شده در وقوع این زلزله‌ها مؤثر است و درنهایت آیا بر اساس فرضیه‌های جدید علمی وارد دوره لرزه‌خیزی بیشتر شده‌ایم که معمولاً دوره‌های 5 ساله را دربر می‌گیرد و از 2017 آغازشده است؟
دکتر محمد تاتار روز جمعه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد رویداد زلزله‌های اخیر در منطقه کرمانشاه به‌ویژه زلزله با بزرگای محلی 5.9 ریشتری در منطقه تازه‌آباد توضیح داد: وقوع زلزله 21 آبان 96 در منطقه سرپل ذهاب، با تعداد زیادی پس‌لرزه در منطقه همراه بود که کماکان ادامه دارد. پس‌لرزه‌ها واکنش زمین‌شناختی منطقه به تنش زیاد آزادشده حین زمین‌لرزه سر پل ذهاب و توزیع آن روی گسل‌های مجاور هستند.
استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: بنابراین تا وقتی منطقه به تعادل نرسد، به دلیل آزاد شدن تدریجی تنش‌های جمع شده روی گسل اصلی مسبب زمین‌لرزه و برخی گسل‌های مجاور، وقوع پس‌لرزه‌ها ادامه خواهد داشت. زمین‌لرزه اخیر منطقه تازه‌آباد که خود طی یک هفته اخیر با بالغ بر 250 پس‌لرزه همراه بوده، در همین راستا و متأثر از به‌هم‌ریختگی وضعیت تنش گستره وسیعی در اطراف زلزله سال گذشته سر پل ذهاب روی‌داده است.
وی افزود:این دو زمین‌لرزه ازنظر مکانی روی یک گسل روی نداده‌اند. درحالی‌که زمین‌لرزه سر پل ذهاب روی یک گسل تراستی با امتداد شمال - جنوبی و شیب خیلی کم به سمت شرق رخ داد، شواهد اولیه از سازوکار زمین‌لرزه 4 شهریور تازه‌آباد با بزرگای 5.9 و نحوه توزیع پس‌لرزه‌ها بر وجود گسل امتداد لغزش با شیب خیلی زیاد و روند به احتمال زیاد شرقی-غربی دلالت دارد.
تاتاری تصریح کرد: معمولاً انتظار این است که پس‌لرزه‌ها روی همان گسل مسبب زمین‌لرزه و در اطراف کانون زمین‌لرزه اصلی رخ دهد. اما از همان روزهای اول ثبت و تحلیل پس‌لرزه‌ها، به‌ویژه پس‌لرزه‌های ثبت‌شده توسط شبکه لرزه‌نگاری موقت نصب شده پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله که از دقت بالاتری نسبت به شبکه‌های لرزه‌نگاری دائمی برخوردار است، متوجه وجود پس‌لرزه‌های متعددی در شرق کانون زمین‌لرزه سرپل ذهاب و به فاصله حدود 30-35 کیلومتری آن شدیم؛ روندی متفاوت و تقریباً عمود بر روند گسل مسبب زمین‌لرزه اصلی و غالب پس‌لرزه‌های آن داشت.
این استاد زلزله‌شناسی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد زلزله اخیر تازه‌آباد دقیقاً روی همین پس‌لرزه‌ها و با روند کم‌وبیش شرقی- غربی اتفاق افتاده است. توزیع پس‌لرزه‌ها بر وجود یک گسل به ابعاد حدود 20 کیلومتر، با سازوکار کانونی امتداد لغز دلالت دارند. زمین‌لرزه 4 شهریور تازه‌آباد با بزرگای 5.9 همراه بیش از 250 پس‌لرزه آن و صدها پس‌لرزه روی‌داده در این منطقه به دنبال وقوع زلزله سال گذشته سر پل ذهاب، روی یک ساختار شرقی - غربی و در بخش جنوبی گسل مسبب زلزله سرپل ذهاب و در پاسخ به حرکات تراستی گسل ایجادکننده زلزله مهیب سال گذشته با بزرگای 7.3 روی‌داده‌اند.
وی نتیجه‌گیری کرد: بنابراین شاید بتوان زمین‌لرزه اخیر و کل مجموعه رویدادهای واقع‌شده در اطراف آن را، کماکان متأثر از زلزله بزرگ سرپل ذهاب و به‌نوعی پس‌لرزه‌های آن در نظر گرفت. البته رخداد آن روی گسلی مجزا نباید از نگاه مسائل تحلیل خطر زمین‌لرزه در منطقه نادیده بماند.
زلزله‌های
سرپل ذهاب و تازه‌آباد روی گسل‌های متفاوتی روی‌داده‌اند
دانشیار پژوهشکده زلزله‌شناسی
و معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
با اشاره به بزرگی و شدت زلزله اخیر تازه‌آباد اضافه کرد: به‌رغم بزرگی قابل‌توجه
این زمین‌لرزه که جزو زلزله‌های بزرگ زاگرس محسوب می‌شود، به لحاظ بزرگی زلزله سال
گذشته سرپل ذهاب 13 تا 14 برابر بزرگ‌تر و انرژی آزادشده آن تقریباً 43 برابر بیشتر
از انرژی آزادشده در زمین‌لرزه تازه‌آباد بوده است. انرژی و تنش بسیار بالای آزادشده
طی وقوع زمین‌لرزه سر پل ذهاب، منجر به بهم ریختگی وضعیت تنش گستره وسیعی از مناطق
هم‌جوار تا فواصل بالای 60 کیلومتر از مرکز زلزله شده که رخداد پس‌لرزه‌های کوچک و
بزرگ متعدد و زلزله اخیر تازه‌آباد یکی از نتایج آن به شمار می‌رود.
وی در این مورد که زلزله یادشده روی کدام گسل روی‌داده، گفت: گسل‌هایی که روی سطح زمین می‌بینیم و به نقشه درآمده‌اند، با گسل‌های واقع در عمق متفاوت هستند و زمین‌لرزه سر پل ذهاب و نیز زلزله اخیر تازه‌آباد را نمی‌توان به هیچ‌یک از گسل‌های قبلی شناخته‌شده نسبت داد. گسل‌های مهم منطقه دو گسل پیشانی کوهستان (MFF) و گسل زاگرس مرتفع (HZF) هستند که عملاً هیچ‌کدام مسبب زلزله‌های فوق نمی‌باشند.
مکانیزم
متفاوت گسلش در دو زلزله 21 آبان 96 و 4 شهریور 97 در منطقه کرمانشاه
دکتر تاتار توضیح داد: بیشتر
اطلاعات دقیق ما در مورد گسل‌های منطقه زاگرس به لطف شبکه‌های لرزه‌نگاری موقت نصب‌شده
در این زون لرزه زمین ساختی فعال به‌دست‌آمده که در حد فاصل سال‌های 1377 تا حال
توسط پژوهشگاه بین‌المللی زلزله به‌تنهایی یا در چارچوب تعاملات بین‌المللی با دانشگاه‌ها
و مراکز پژوهشی معتبر اروپایی صورت گرفته است. وضعیت لرزه‌خیزی و شناسایی گسل‌های
فعال نزدیک به حدود 9 منطقه مختلف در زاگرس به کمک نصب شبکه‌های لرزه‌نگاری موقت طی
دو دهه اخیر، با دقت مطلوبی مطالعه شده‌اند.
این متخصص زلزله‌شناسی ادامه داد: وسعت زیاد کشور وجود مناطق لرزه‌خیز فراوان، در کنار محدودیت‌های بودجه‌ای و تجهیزاتی، امکان مطالعه و پوشش بخش وسیعی از مناطق فعال و لرزه‌خیز کشور را نداده است. پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه سرپل ذهاب نیز به کمک یک شبکه لرزه‌نگاری متراکم و پرتعداد از ایستگاه‌های لرزه‌نگاری مطالعه شد که نتایج اولیه آن حاکی از وجود یک گسل شمال - جنوبی با سازوکار تراستی و شیب کم به سمت شرق به‌عنوان گسل مسبب زمین‌لرزه و پراکندگی پس‌لرزه‌ها در دو روند متفاوت عمود بر هم است. زلزله تازه‌آباد روی روند شرق - غربی و در فاصل حدود 35 کیلومتری زمین‌لرزه سر پل ذهاب روی‌داده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در مورد پس‌لرزه‌های روی‌داده بعد از زمین‌لرزه 21 آبان سال گذشته نیز گفت: تا امروز حدود 1600 پس‌لرزه با بزرگای بالای 2.5 داشته‌ایم. طبیعتاً تعداد پس‌لرزه‌های با بزرگای کمتر به چند ده هزار می‌رسد که عمده آن‌ها به دلیل فاصله زیاد بین ایستگاه‌های لرزه‌نگاری شبکه‌های دائم قابل ثبت یا مکان‌یابی نیستند.
وی تعداد پس‌لرزه‌های ثبت‌شده در مدت کمتر از دو ماه کارکرد شبکه لرزه‌نگاری موقت پژوهشگاه بین‌المللی زلزله را بالغ بر 10 هزار پس‌لرزه اعلام کرد. از مجموع 1600 پس‌لرزه یادشده، حدود 100 پس‌لرزه با بزرگای محلی بالای 4 بوده‌اند. بعد از زلزله سرپل ذهاب فقط 5 پس‌لرزه با بزرگای بالای 5 داشته‌ایم که بزرگ‌ترین آن‌ها زلزله 4 شهریور 97 با بزرگای 5.9 است.
«موقعیت زلزله سرپل ذهاب (Mw=7.3) و پس‌لرزه‌های دو روز اول ثبت‌شده در شبکه لرزه‌نگاری موقت پژوهشگاه (دایره‌های قرمز در عکس خبر) به همراه پس‌لرزه‌های زلزله تازه‌آباد (Mw=6.0) گزارش‌شده توسط شبکه لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک (دایره‌های سبز). سازوکار کانونی این دو زلزله نیز به نقل از مرکز لرزه‌شناسی دانشگاه هاروارد (حل CMT) نشان داده‌شده و روند عمود بر هم پس‌لرزه‌ها در شکل مشهود است».
عوامل مسبب
زلزله در منطقه زاگرس
وی در مورد عوامل ایجادکننده
زلزله در منطقه زاگرس گفت: علت اصلی لرزه‌خیزی بالای فلات ایران که در مناطق و زون‌های
مختلفی چون زاگرس، البرز، شمال غرب، شمال شرق و شرق کشور توزیع‌شده، ناشی از حرکت
رو به شمال صفحه عربی (arabian
plate) واقع در جنوب
ایران نسبت به صفحه اوراسیا (eurasian
plate) واقع در شمال
است که اکنون به میزان حدود 24 میلی‌متر در سال به هم نزدیک می‌شوند. این همگرایی
که در پی برخورد صفحه عربی به بلوک ایران مرکزی در میلیون‌ها سال پیش (حدود 35 میلیون
سال قبل) آغازشده و کماکان ادامه دارد، مسبب اصلی وقوع زمین‌لرزه‌های زیاد در کشور
و عامل تشکیل چین‌ها و کوه‌ها و به‌طورکلی شکل کنونی فلات ایران است.
تاتار گفت: بنابراین رخداد زمین‌لرزه‌های زیاد سال‌های اخیر را نمی‌توان به وقوع اتفاقی ویژه در زمین یا به پدیده‌ای خاص نسبت داد. در بعضی سال‌های گذشته تعداد زمین‌لرزه‌های بزرگ و مخرب روی‌داده در کشور به‌مراتب از سال‌های اخیر بیشتر بوده است.
الگوی افزایش
زلزله‌های بزرگ هم‌زمان با کاهش سرعت چرخش زمین در ایران صدق نمی‌کند
وی با رد ادعاهای دیگر در
مورد عامل وقوع زلزله‌های ایران افزود: تمام زلزله‌ها در ایران منشأ تکتونیکی
دارند. تنها فرضیه بسیار جدید مطرح‌شده وجود ارتباط میان افزایش زلزله‌های با
بزرگای بیش از 7 با کندی سرعت گردش زمین به دور خود است.
دکتر تاتار گفت: بر اساس بررسی‌هایی که بر داده‌های دستگاهی موجود از زمین‌لرزه‌های ثبت‌شده ایران از سال 1900 تاکنون انجام داده‌ایم، توالی تکرار زلزله‌های با بزرگای بالای 7 ایران منطبق بر دوره‌های 28-30 ساله گزارش‌شده برای تکرار زلزله‌های بزرگ جهانی نیست. به دلیل منطبق نبودن مشاهدات فوق با دوره تکرار فراوانی زمین‌لرزه‌های بزرگ (Mw>7) ایران، به نظر می‌رسد نتایج تحقیق مزبور برای مناطق دورتر از منطقه استوایی چون ایران صادق نباشد.
این استاد دانشگاه در مورد برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و از بین رفتن حفره‌های خاک و تشدید خطر وقوع زلزله بر اثر آن نیز گفت: این امر در مورد زلزله‌های زاگرس اصلاً نمی‌تواند صادق باشد، به‌ویژه برای زلزله‌های منطقه کرمانشاه. زلزله سال گذشته در عمق حدود 21 کیلومتر و زلزله اخیر نیز در عمق حدود 10 کیلومتر رخ‌داده‌اند. چگونه برداشت ذخایر آبی در اعماق نهایتاً 300-400 متری می‌تواند بر تغییرات تنش انباشته‌شده در اعماق بیشتر از 10 کیلومتری مؤثر باشد؟
وی گفت: البته بحث وجود رابطه میان برداشت آب و وقوع زمین‌لرزه، یک بحث علمی است ولی برای صرفاً مناطقی قابل‌تعمیم است که در آن با برداشت بیش از یک قرن آب از حوضه های آبی عظیم در دشت های وسیع به ابعاد چند صد کیلومتر مربع، مواجه هستیم.
به گزارش ایرنا، زلزله 7.3 ریشتری 21 آبان در 11 کیلومتری بخش ازگله، و 32 کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب واقع در غرب مرکز کرمانشاه رخ داد که نزدیک به 500 کشته و 12 هزار مصدوم برجای گذاشت. این زلزله به هفت شهرستان و بیش از یک هزار روستای استان کرمانشاه خسارت وارده کرد و بر اثر آن، حدود 31 هزار واحد مسکونی به طور کامل تخریب و یا دچار خسارت کلی و جزئی شد.
افزون بر این زلزله دیگری در تاریخ 4 شهریور گذشته با بزرگای 5.9 ریشتر در عمق 8 کیلومتری زمین به وقوع پیوست که دستکم 2 کشته و 100 مصدوم برجای گذاشت.
5656
نظر شما