روزی برای پیمان با فطرت انسان

مطالبی که در لینک های زیر می خوانید موضوعاتی ست که در سال گذشته به مناسبت بعثت در خبرآنلاین منتشر شده است.
آزادی انسان و ابلاغ پیام
بعثت پیامبر و زندگی معنادار برای انسان
بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی(عج)
مفهوم بعثت و برانگیختگی درگفت وگو با دکتر دینانی/ پیامبر(ص) چگونه با دلبری، مسئله آموز صد مُدرس شد؟

کسانی که به زیارت خانه خدا و سفر حج می روند، یکی از جاهایی که حتماً به دیدنش می روند، غار حرا است، چون آن مکان، جایی است که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله روزها و شب‌های زیادی به آن جا می‌رفت و به راز و نیاز با خدا مشغول می‌شد.

راز آن شب
سالیان دور در یکی از شب های پایانی ماه رجب، در گوشه ای از شهر مکه و در قله کوهی به نام حرا، اتفاق بزرگی افتاد؛ اتفاقی که سرنوشت انسان ها را عوض کرد و مژده بزرگی برای آدم ها آورد. در آن شب، حضرت محمد صلی الله علیه و آله که ۴۰ ساله بود، در غار حرا مثل شب های دیگر مشغول عبادت و راز و نیاز با خدای مهربان بود. ناگهان دید فرشته ای زیبا وارد غار شد. فرشته نزدیک و نزدیک تر می شد. از چهره اش پیدا بود که خبر مهمی دارد. نام آن فرشته جبرئیل بود.

پیامبر و فرشته
«جبرئیل امین»، فرشته پیام رسان خداوند، به غار حرا نزد پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله رفت تا خبر مهمی را به او بگوید. جبرئیل نوشته ای به همراه خود آورده بود و از حضرت محمد صلی الله علیه و آله می خواست تا آن را بخواند. پیامبر فرمود: «نمی توانم بخوانم.» فرشته دوبار دیگر از پیامبر خواست تا نوشته را بخواند و سرانجام لب های آسمانی پیامبر مشغول خواندن شد. چه جمله های زیبایی بود!

بخوان به نام خدا
شب مبعث یعنی شبی که فرشته بزرگ «جبرئیل» به دیدار پیامبر صلی الله علیه و آله در غار حرا رفت، شب آغاز یک مأموریت بزرگ و مهم بود. فرشته آمده بود تا به حضرت محمد صلی الله علیه و آله خبر پیامبر شدنش را از سوی خداوند اعلام کند. او از پیامبر خواست تا اولین کلمه های دین جدید، اسلام، را بخواند. آن کلمه ها، آیه های اولین سوره قرآن بودند: «بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید...»

آغاز راه
وقتی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اولین آیه های قرآن را خواند، فرشته مهربان نگاهی به پیامبر کرد و گفت: «ای محمد! تو فرستاده خدایی و من جبرئیل هستم» او با این جمله، آغاز یک مأموریت مهم را به پیامبر اعلام کرد. پیامبر مأمور شده بود تا مردم را از گمراهی و بدبختی نجات دهد و به سوی سرزمین ستاره ها و خوشبختی راهنمایی کند.نوشتۀ پیش رو سخنرانی امام موسی صدر در خطبۀ نماز جمعه مورخ 1978.06.30 میلادی است که در جلد نهم مجموعۀ دوازده جلدی گام به گام با امام منتشر شده است.

نگاهی متفاوت در تفسیر روزی برای پیمان با فطرت انسان
امام صدر در این سخنرانی که در خطبه اول نماز جمعه بیان شده، ضمن بررسی تاریخی سالروز مبعث پیامبر به نحوۀ نزول قرآن و رویدادهای إسرا و معراج پرداخته‌ است و با بیان سِرّ تقارن این سه رویداد، بر اتحاد و انسجام ادیان آسمانی تأکید می‌کند.

خطبۀ اول
بسم الله الرحمن الرحيم

والحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على خير خلقه وخاتم رسله محمد، وعلى أنبياء الله المرسلين. وسلام الله على آل بيته وأصحابه الطيبين، ومن اتبعهم بإحسان وسلك سبيلهم إلى يوم الدين.

این روز مبارك كه روز جمعه است، ما را به یاد روزی می اندازد كه خداوند مردمان را برای حساب گرد هم خواهد آورد. جمعه روزی است كه در آن به حساب كارهای گذشتۀ خود می‌پردازیم و برای كارهای آینده برنامه ریزی می كنیم. هفتۀ آینده در چنین روزی، با مناسبتی ماندگار و مبارك روبه روییم. مناسبتی كه در این هنگامۀ دشوار و در اوضاع سخت كنونی لبنان و جهان عرب، با درخشش پرتوهای خود راه را برای ما روشن می كند. آن روز مبارك، بیست و هفتم ماه رجب است. در این روز سه رویداد تاریخی به وقوع پیوسته است: نخست، مبعث شریف نبوی؛ دوم، واقعۀ اِسرا و سوم، معراج رسول خدا(ص). بدین ترتیب، سه حادثه و سه افتخار بزرگ رسول خدا(ص) در روز بیست و هفتم رجب اتفاق افتاده است.

مبعث
مناسبت اول: مبعث؛ در چنین روزی بعثت و رسالت پیامبر آغاز شد و نقطۀ شروع ابلاغ رسالت الهی پیامبر(ص) بود كه به تعبیر قرآن كریم، به صورت تفصیلی و تدریجی بوده است، زیرا قرآن كریم یك بار در ماه رمضان به صورت كلی و یكباره نازل شده است كه خود قرآن آن را «إنزال» می نامد و می فرماید: «ما در شب قدرش نازل کردیم.»[1]

اما چنان‌كه در سیرۀ مبارك پیامبر آمده است، بعثت ایشان و آغاز دعوت مردم به اسلام در بیست و هفتم رجب بوده است. مبعث رسول خدا(ص) در واقع مبعث امت است و چنانكه از معنای لغوی و اصطلاحی آن برمی آید، در این روز نبوت و دعوت پیامبر(ص) شكل جدیدی به خود می گیرد و گویی از حالت ناپیدا، به حالت آشكار و پیدا درمی آید و از حالت پنهان و منفعل، به رویكردی فعال و تأثیرگذار تبدیل می شود.

به تعبیر دیگر، امت اسلام بار دیگر برانگیخته می شود تا گواه بر آفرینش و بر مردم باشد، و پیامبر(ص) نیز بر آنان گواه باشد. از این رو، بیست و هفتم رجب روز برانگیخته شدن این امت است. برانگیخته شدن این امت مفهومی حقیقی است، نه تصادفی تاریخی؛ بدین معنا كه هرگاه امت بخواهد به پا خیزد، حركت كند و رسالت خویش را ادا کند و نقش خود را به عهده گیرد، این كار ممكن و شدنی است و مانعی پیش روی امت قرار ندارد كه برانگیخته شدن دوبارۀ آن را غیرممكن سازد.

اسراء
مناسبت دوم: اسراء؛ مسئولیت دوم پیامبر كه در روز بیست وهفتم رجب برعهدۀ ایشان قرار گرفت، مناسبت «اسراء» بود: «منزه است آن خدایی که بندۀ خود را شبی از مسجدالحرام به مسجدالأقصی که گرداگردش را برکت داده‌ایم، سیر داد.»[2] این «انتقال» به یكی از مفاهیم عظیم تاریخ رسالت پیامبر(ص) اشاره دارد. هدف از ارائۀ این نماد و این جابه جایی، فقط نشان دادن معجزه و كرامت و آشكاركردن امری غیرممكن در برابر مردم نبوده است.

برای خداوند متعال آسان است كه پیامبر خود را چنین قدرتی عطا كند. هدف و غایت اصلی این رویداد، چنانكه قرآن كریم بیان فرموده، آن است كه خداوند متعال نشانه ها و آیات خود را به پیامبرش بنمایاند و افق های فكر و روح محمد(ص) را گسترده تر سازد و آنچه را كه تا آن روز از آن ها بی خبر بوده، به آن حضرت بشناساند. در منطق امت اسلام و در منطق رسالت اسلامی، واقعۀ اِسرا واجد معنایی جاودان و ماندگار است كه با استمرار حیات امت، استمرار یافته و با ادای رسالت به فرجام می رسد. این معنا عبارت است از تلاقی و پیوند میان مسجدالحرام و مسجدالأقصی. چنانكه می دانیم مسجدالأقصی محل تلاقی ادیان آسمانی گذشته است.

مسجدالأقصی مهد و پرورشگاه مسیح(ع) و محل آغاز رسالت موسی(ع) است. همچنین، مسجدالأقصی و سرزمین مقدس، محلی اصلی در جابه جایی ابراهیم(ع) است كه آن حضرت از آنجا به بین النهرین، فلسطین و حجاز، كه محل بیت الله الحرام است، رفت وآمد داشت. بنابراین، مسجدالأقصی نماد ادیان پیشین و تجسم رسالت های الهی گذشته است و اسلام نیز در قرآن كریم تأكید می كند كه دین خداوند یكی بیش نیست، زیرا خدا یكی است و آفرینش هم یكی است و هستی هم یكی بیش نیست. قرآن كریم اشاره می كند كه آن رسالت واحد الهی را پیامبران و انبیا و آموزگاران مختلف و با شیوهای متناسب با سطح فكر و میزان پیشرفت جوامع در طول زمان از ازل تا به ابد تشریح كرده اند. پس رسالت الهی یكی است. بدین ترتیب، حضور یك شخص در یك شب معین در مسجدالأقصی و مسجدالحرام، تجلی ارتباط و پیوند اسلام با ادیان گذشته است و این پیوند در قرآن كریم به وضوح بیان شده است.

از منظر قرآن كریم، هر پیامبری تأییدكنندۀ آیین های پیشین و بشارت دهندۀ آیین های پس از خود بوده است. پس رسالت های یكپارچۀ الهی، به تعبیر قرآن كریم، در این شب متجلی شده است و واقعۀ إسرا كه همان انتقال پیامبر اكرم(ص) از مسجدالحرام به مسجدالأقصی است، در این شب مبارك رخ داده است. بنابراین، اسلام دینی نوظهور و بی ارتباط با گذشته نیست، بلكه آخرین حلقه از زنجیرۀ رسالت های یكپارچۀ آسمانی است كه خداوند آن ها را با فرستادن پیامبران و دعوت از مردمان آشكار كرده است.
 
در این شب، علاوه بر پیوند و تلاقی اسلام و ادیان پیشین، حضرت محمد(ص) نیز با پیامبران پیشین دیدار و ملاقات كرده است، چنانكه روایات مربوط به إسرا و معراج به این مطلب اشاره دارد. بدین ترتیب، علاوه بر تلاقی و پیوند آیین های آسمانی، مشاهده می كنیم كه اسلام، این آیین الهی، با همۀ تمدن های بشری پیوند و همسویی دارد.با بررسی تاریخ تمدن های بزرگ جهان، تمدن هایی كه در جای جای كرۀ زمین، از سواحل فرات تا یونان و مصر و دیگر مناطق زمین شكل گرفتند؛ با بررسی تفصیلی این تمدن ها درمی یابیم كه مبدأ و سرچشمۀ همۀ آن تمدن ها همین منطقۀ مباركی است كه خداوند آن را بركت و شرافت داده است. این یك بحث تاریخی مفصل است كه با مراجعه به منابع آن می توان دریافت كه دین و آیین الهی و پیامبران آسمانی توانستند موانع را از سر راه انسان بردارند و آدمی را به درك و فهم طبیعت و تعامل با آن و كشف حقایق هستی رهنمون شوند و این همان علمی است كه قرآن كریم در سورۀ بقره از آن به «سجدۀ ملائكه» تعبیر می كند و در نتیجۀ آن انسان می تواند بر نیروهای طبیعت تسلط یابد و آن نیروها را به ثمر برساند و به تسخیر خود درآورد.

باتوجه به این مهم درمی یابیم كه آنچه توانست راه تسلط یافتن بر هستی را به انسان بیاموزد و آدمی را در عرصه های مختلف تمدن به پیش بَرد، عبارت است از دین الهی، پرستش خداوند یكتا و شكستن بت هایی كه انسان را از حركت بازمی دارند و مانعی در راه حركت او هستند. مبدأ و سرچشمۀ این آیین ها، همین سرزمین مقدس است، همین سرزمین مسجدالأقصی و اطراف آن است كه خداوند آن را بركت عطا كرده و علم بشر از اینجا در جهان گسترش یافته است. بنابراین، انتقال رسول خدا(ص) از مسجدالحرام به مسجدالأقصی، تعبیر روشنی است كه نشان می دهد این دین، از علم و پیشرفت بشر حمایت می كند.

چگونه جز این تواند بود، حال آنكه آیین الهی آدمی را خلیفۀ خداوند بر روی زمین و هدایت گر و راهبر تمامی نیروهای جهان هستی می داند. هر موجودی در جهان نقش و جایگاهی دارد. هر موجود یك نقش و وظیفۀ الهی دارد كه آن را به خوبی و به طور كامل ایفا و ادا می کند و قرآن كریم این نقش را «سجود» می نامد، آنجا كه می فرماید: «آیا ندیده‌ای که هرکس در آسمان‌ها و هرکس در زمین است خدا را سجده می‌کند؟» [3] اما نقش انسان، سجدۀ انسان، نماز و نیایش و تسبیح انسان عبارت است از جانشینی خداوند بر روی زمین، تسخیر نیروهای هستی و ارتقای نفس و جان خویش و هدایت آن به سوی كاروان واحد هستی، كه از خداوند آغاز می شود و به سوی او بازمی گردد.

بدین ترتیب، این نماد، این مفهوم و این مناسبت كه مناسبت اسرا است، عبارت است از انتقال پیامبر(ص) از مسجدالحرام به مسجدالأقصی؛ و در نتیجه، تلاقی و ارتباط اسلام با ادیان پیشین، كه نشان می دهد اسلام، تمدن های بزرگ بشری را كه پیش از اسلام وجود داشته اند، هدایت و راهنمایی می كند و به مقصد می رساند.

معراج
مناسبت سوم: معراج رسول خدا(ص) و ارتقا به افقهای والا. معراج همان رسیدن به مقام قرب الهی است: «سپس نزدیک شد و بسیار نزدیک شد، تا به قدر دو کمان، یا نزدیک‌تر.»[4] معراج همان انتقال و ارتقای رسول خدا(ص) از این جهان و این مرتبه، به جهانی دیگر و افقی بالاتر است، جهانی كه ابعاد آن را نمی شناسیم و فقط می دانیم كه آفاقی فراتر از این جهان است كه هدف از آن، نشان دادن آیات بزرگ پروردگار به اوست و علاوه بر این، یك پیام و یك مفهوم خاص در حیات امت اسلام دارد كه عبارت است از صعود و ارتقا، جاودانگی و حركت به سوی آسمان؛ بدین معنا كه انسانِ ازهم گسیختۀ خودبین كه در بند زمین است، به انسانی تبدیل می شود كه تحت حمایت و راهنمایی خداوند است. و به تعبیر قرآن: «نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.» جاودانگی اسلام، عظمت اسلام، ژرفای اسلام و معنویات اسلام، همگی مفاهیمی هستند كه در كلمۀ معراج نهفته اند.

با نگاهی به روایات پیامبر(ص) كه در آنها مشاهدات خود را در شب معراج بیان فرموده، می‌توانیم به «تفاوت افق» پی ببریم و دریابیم كه رسول خدا بر روی زمین چگونه می نگریست و در شب معراج چگونه می توانست به جهان بنگرد. او چه دید؟ و چگونه دید؟ چگونه توانست امور مادی را با دیدۀ معنوی و نافذ مشاهده کند؟ به گونه ای كه تا ژرفای طبیعت و تا اعماق رفتار انسان نفوذ كند. این سه مفهوم و این سه مناسبت در بیست وهفتم ماه رجب اتفاق افتاده است. روزی كه محمد(ص) مبعوث شد. روزی كه آن حضرت به فرمان خدا برانگیخته شد و این امت را احیا كرد. سپس، رابطه و پیوند میان این امت با امت ها و ادیان و آیین های پیشین را مورد تأكید قرار داد و در ادامه، ارتباط آن را با تمدن های بزرگ جهان تأکید کرد و از این تمدن ها حمایت کرد و آنها را تأیید کرد.

علاوه بر اینها، مناسبت مذكور موجب شد كه این دین، برای پیروانش دین فطرت باشد و جاودانه و متعالی گردد و انسان ها به مسائل از دیدگاه ماهوی و عمیق بنگرند، به گونه ای كه روزگار، هر روز آنان را به مبعثی جدید، اسرائی جدید و معراجی جدید فرا می خواند.
فرزندان این امت، هر روز به تحرك و پویایی و درك این معانی و پیمودن راه پیامبر(ص) فرا خوانده می شوند. مناسبت بزرگی به ما نزدیك می شود و روزهای ما را روشن می گرداند و آنها را بركت و حیات می بخشد. بیایید بار دیگر به برانگیخته شدن و حركت و جاودانگی اندكی بیندیشیم. این روز، روزی است كه ما را به خروج از تفرقه و چندگانگی و جدایی و پایاندادن به دوران گروه‌گرایی و دسته بندی و دوری از تناقض و حركت به سوی امت واحده فرا می خواند. ما را به مسئولیت پذیری دعوت می كند. به إسرا و انتقال از مسجدالحرام به مسجدالأقصی فرا می خواند تا اهمیت فلسطین و مسجدالأقصی را در تاریخ و زندگی خود دریابیم.

ما از منظر سیاسی به این قضیۀ مقدس نمی نگریم. كاری به آن نداریم كه چه می دهیم و چه می گیریم و در زندگی ما چه تأثیری دارد. در واقع، این قضیه دین ما و ایمان ماست. مبنای تفكر و باور و تكاپوی دوبارۀ ماست. بدان ایمان داریم و با خداوند بر سر آن پیمان می بندیم و این راه را می پوییم. بنابراین، دعوت ما برای بازگشت به فلسطین، فراخوان سیاسی نیست و به گفته های كارشناسان سیاسی و افراد و گروه ها و شخصیت ها و احزاب سیاسی شباهتی ندارد، زیرا بازگشت به فلسطین، تجلی نماز و ایمان و دعای ماست. در راه آن دشواری های بسیاری تحمل كرده ایم و با تحمل این دشواری ها خود را به خداوند نزدیك می كنیم، حتی اگر این دشواری ها را اهالی آن سرزمین بر ما روا دارند.

مفاهیم بلندی در این روز تجلی می یابد؛ معراج عبارت است از دعوت به جاودانگی، دعوت به سوی آسمان، دعوت برای دیدن حقایق. از طرفی، این روز در ماه رجب قرار دارد كه ماه ولادت امیر مؤمنان امام علی بن ابیطالب(ع) است. در روایات اهل بیت(ع) آمده است كه ماه رجب ماه علی(ع) و ماه شعبان ماه محمد(ص) است. این ماه، ماه علی است؛ با همۀ معانی و ویژگی هایی كه در علی سراغ داریم. ما علی(ع) را به چه می شناسیم؟ آیا او را به رنگ چشمانش، بلندی قامتش، کشیدگی انگشتان دستش، بزرگی هیكلش یا وزنش می شناسیم؟ هرگز اینطور نیست. ما علی را به شجاعت، به بخشندگی، به پهلوانی، به عبادت، به والایی و بلندنظری، به تسامح، به صدقه های پنهانی و ناشناس، به فصاحت و علمش می شناسیم. این مفاهیم در كنار یكدیگر قرار می گیرند و تجلی می یابند و تصویری از علی در ذهن ما پدید می آورند. ما نیز در برابر عظمت او با احترام و تكریم می ایستیم، به او عشق می ورزیم و با او پیمان می بندیم كه در زندگی خود همواره راه او را بپیماییم. معنای ماه علی این است.

پس ای برادران مؤمن، در این روز جمعه كه روز محاسبه و بازنگری اعمال است، به اعمال هفتۀ گذشتۀ خود مراجعه می كنیم و چنانكه در حدیث شریف آمده است، پیش از آنكه به حساب ما برسند، خود به حسابمان رسیدگی می كنیم و به هفتۀ آینده می اندیشیم. امروز روز بازنگری در حساب اعمال خویش است. باید به یاد داشته باشیم كه در ماه علی هستیم و در ماهی قرار داریم كه سه مناسبت در آن واقع شده است، برانگیخته شدن امت و تجدید حیات امت و إسرا و انتقال رسول خدا(ص) كه بر مفاهیم و آموزه های ما تأثیر عمیقی به جا نهاده است و نیز معراج مبارك پیامبر(ص) به آسمان. با توجه به این ابعاد، از رهبری علی، از امامت علی، از غدیر علی، از بركت علی، از حوض علی و از كوثر علی توشه برمی گیریم، نیرو و توان و قدرت روح می گیریم؛ همان بزرگ مردی كه فرمود: «اگر همۀ اعراب در دشمنی با من گرد هم آیند، برایم مهم نیست كه من بر مرگ افتم یا مرگ بر من افتد.» همان بزرگ مردی كه از روی كرم و بخشندگی، هنگام انفاق در راه خدا، كاه و طلا برایش تفاوتی ندارد. با چنین قوتی، با چنین عبادت و جرئت، با چنین اخلاص و نگرش نافذی بود كه آن حضرت اقدام می كرد. اینها اسلحۀ علی(ع) است. باید این اسلحه را برگیریم. باید به این ابزارها مجهز شویم تا با ادای وظایف سه گانۀ خود كه روز مبعث و إسرا و معراج تجلی آن است، زندگی خود را روشن كنیم و كابوسی را از میان برداریم كه مدتها میهن و منطقۀ ما را در بر گرفته است.

پس با تأكید بر این وسیله و این روش و این مناسبت، در روز مبارك جمعه كه روز نزدیكی به خداست و در مسجد كه خانۀ گرانقدر خداست و هیچگاه كسی از در آن رانده نمی شود، از خداوند می خواهیم به ما توفیق دهد كه بتوانیم از اصحاب حقیقی محمد(ص) و علی(ع) باشیم. حضرت محمد(ص) و علی(ع)، كه پیرو و شاگرد و داماد و پسرعموی آن حضرت بود و به او ایمان داشت، هر دو در جامعه ای آكنده از دشواری زندگی می كردند. جامعه ای كه هیچگاه روح بلند آنان را راضی نمی كرد و با اندیشۀ آنان مطابق نبود. آن ها جامعه را دگرگون كردند. بر آن تأثیر گذاردند و آن را به جامعه ای مطابق با شیوۀ خود تبدیل كردند.

بنابراین، مناسبت هایی همچون مبعث و إسرا و معراج و روز جمعه، هیچ یك از این مناسبت ها، هرگز انسان را به منفعل بودن و دست روی دست گذاشتن و منتظر تغییر و تحول ماندن دعوت نمی كند. به منتظر ماندن برای بهبود اوضاع و یا خوشبینی و یا بدبینی دعوت نمی کند. این مناسبت‌ها به ما میگوید: راه و روش خود را تغییر دهید؛ خود را تغییر دهید؛ ابزارهای خود را تغییر دهید تا بتوانید جامعه ای مطلوب برای خود و فرزندانتان ایجاد كنید. اما دست روی دست گذاشتن و منتظر وقایع ماندن یا منتظر اقدام دیگران بودن، شیوه و روش محمد(ص) و علی(ع) نیست؛ و إنشاءالله ما رهروان طریق آن ها خواهیم بود.

--------------
پی‌نوشت‌ها:
[1] سوره قدر، 1
[2] اسراء، 1
[3] حج، 18
[4]نجم، 8 و 9

/۶۲۶۲