این روزها سندی در لابه‌لای مجموعه اسنادی از دوره قاجاری دیدم که مربوط به سال ۱۳۲۴ ق است و موضوع آن به صورت خاص، درباره مسأله کرایه شتر برای زائرانی است که از جده قصد رفتن به مکه معظمه را داشته‌اند، راهی که تقریبا هفتاد کیلومتر است.
این زمان، قونسول ایران، مفخم السلطنه بوده و چنان که در این سند آمده، تلاش کرده است تا با هماهنگی با امیر مکه، مبلغ ثابتی را برای کرایه شتر شامل ده مجیدی قرار دهد تا در حق حجاج ایرانی اجحافی صورت نگیرد. با این حال، در میان حجاج ایرانی، چنان که می دانیم، یک سره این شایعات بود که این مبلغ زیاد است و جنرال قونسول، سهمی برای خود از آن بر می دارد.
متن زیر برای تکذیب این شایعات تنظیم شده، و ضمن آن گفته شده است، در حالی که زائران کشورهای دیگر، هیجده مجیدی برای کرایه شتر از جده تا مکه می دهند، ایرانی ها، فقط ده مجیدی سفیدی می دهند.
روشن است که ایرانی جماعت نباید این حرفها را باور کند؛ چون از اساس معتقد است که همه دولتی ها، دزد هستند. بنابرین مفخم السلطنه بیچاره، این متن را نوشته، و از شماری از افراد متشخص، از تاجر و روحانی، مجتهد و واعظ، آن هم از عرب و عجم، خواسته است تا مطالب او را گواهی کنند. آنها هم یک به یک، بیشتر به فارسی و برخی به عربی، گواهی کرده اند که مطالب درست، و حرمت حجاج ایرانی به خاطر فعالیت های مفخم السلطنه محفوظ است. این گواهان، هر کدام متنی را کوتاه یا بلند نوشته، و مهر خویش را در پایان آن زده اند.
برای من فارغ از اطلاعاتی که در این سند در باره حج هست، این روحیه ما ایرانی ها هم مهم هست که هیچ گاه به هیچ نوع رفتار دولتی اعتماد نداریم و چنان که عرض شد، آنها را اغلب، شریک دزد قافله، می‌دانیم.
متن سند:
از حجاج ذوی
الاحتجاج و الاحترام تبعه دولت جاوید آیت ایران که به عزم طواف بیت الله الحرام ـ زادها
الله شرفا و تعظیما ـ وارد بندر جده می شوند، استدعا می رود که قبل از عزیمت به
طرف مکه مکرمه، کرایه شتر را از تبعه سایر دولی که هر روزهزاران نفر از جده به مکه
می روند، سؤال فرمایند تا اینکه به عموم تبعه دولتی علیّه ایران ثابت گردد که
کرایه شتر ایرانی ارزان تر از کرایه تبعه سایر دولت است.
از اهالی جاوه و هندوستان و مصر و ترکستان و بخارا، از هجده مجیدی سفید به هر شتر کرایه می گیرند، و تبعه ایران بیشتر از ده مجیدی نمی دهد، آن هم از نتیجه اقدامات مجدّانه جنرال قونسولگری و مخابرات کتبی و تلگرافی که با امارات جلیله مکّه مکرمه شده است، می باشد، و عین تلگرافات که در خصوص کرایه و آسایش حجاج ایران از امارات مکه رسیده، در جنرال قونسولگری حاضر است، هر کس از تبعه ایران بخواهد ببیند، به دفترخانه جنرال قونسولگری رجوع نماید تا اینکه این همه خدمات و زحمات گماشتگان جنرال قونسولگری جده که در آن ولایت متحمل گرما و بی اعتدالی آب و هوا شده، و شب و روز مشغول فراهم آوردن اسباب سهولت مسافرت حجاج می باشد، در نزد اولیای دولت علیه و وکلای محترم ملت معظمه مخفی و پوشیده نمانده، منظور نظر بشود.
و تمامی اهل جده و عموم حجاج می دانند که کرایه شتر حجاز، در وقت حج، از طرف امارات مکه مکرمه به جهت تبعه هر دولت معین می شود، و کرایه شتر را شیخ علی جمّال که وکیل امیر مکه است می گیرد. از او هم سؤال نمایند تا اینکه مشخص و محقق گردد که از بابت کرایه شتر و غیره، دیناری به جنرال قونسولگری عاید نمی شود.
و ثانیا خواهش می شود در جده، از طرف گماشتگان جنرال قونسولگری، به موجب اعلان وزارت جلیله خارجه و سفارت کبری اسلامبول از حجاج ایرانی، غیر از سه تومان وجه امضا که در مقابل آن تمبر سه تومانی چسبانده می شود، اگر دیناری نامشروع به اسم دیگر گرفته می شود در حاشیه همین ورقه مرقوم نمایند.
[گواهی بر صحت
اظهارات جنرال قونسول]
حسن کفایت و خیرخواهی
حضرت اجل نسبت به تمام حجاج و عابرین واضح است. [محل مهر]
انصافا حسن سلوک جناب جلالت ماب اجل اکرم افخم و کفایت و رعایت از حجاج در هذه السنة موجب رفاهیّت و مزید اعتبار ملت و دولت شد. فی تاریخ شهر شهر ذی قعده الحرام 1324 [محل مهر]
هو الله تعالی
مراتب مسطوره از
گرفتن وجه تذکره جده سه تومان و کرایه شتر عرفات و جده نه و ده مجیدی، تماما صدق
محض و محض صدق است. واقعا از حسن کفایت و درایت ایشان کمال امتنان و دعاگویی دولت
جاوید مدت را عامه حجاج دارند. اقل خادم الشریعه محمدعلی الحسینی [محل مهر]
مراتب مسطوره به قراری است که آیات مرقوم فرموده اند هزاران مرحبا دارد. امیر شاه پرست اعتمادالاسلام [محل مهر]
بسمه تعالی
نعم، ما فی هذه
الورقة صحیح و شاهد نا من حضرة القنصر [القنصل] مفخم السلطنه ـ دام اقباله ـ
الاهتمامات اللازمة لتسهیل امور رعیة الدولة العلیة الایرانیة، بل وجوده نافع
لعموم الشیعة، خصوصا فی منی و عرفات لما صار موقفین، هو بنفسه یحافظ علی عموم
الشیعه و کروة الجمال بامر جناب مفخم السلطنه دام مجده العرب و العجم حال واحد، و
لا فرق بینهما. حررّه الاقل هادی نجل کلیدار روضة الحیدریة علیها الاف الصلوة
و التحیة [محل مهر]
نعم الامر کما حرّر و سطر فی هذه الورقه، و انا الاقل محسن خادم روضة الحیدریة سرکشیک [محل مهر]
مراتب مسطور از گرفتن تذکره جده و کرایه شتر عرفات از حسن کفایت حضرت مستطاب اجل اکرم آقای مفخم السلطنه حفظه الله تعالی می باشد. اقل الواعظین و له الحمد! اشرف الذکرین [محل مهر]
مراتب مسطوره ذیل به قراری است که مرقوم شده، و بعد از مراجعت از منا و عرفات حمله دارها از حجاج ایران کرایه خیلی زیاد مطالبه می‌کردند، و مزید جناب جنرال قنسول از این مطلب مطلع شدند، از امارات مکه مکرمه کرایه مقطوعه حکومت را تحقیقات کردند، حکم نمودند، در مکه جار کشیدند که کرایه عرب و عجم سرنشین نُه مجیدی، کجاوه نه مجیدی نیم است. از این اقدامات جناب مستطاب اجل آقای حاجی مفخم السلطنه عموم حجاج ایران آسوده شدند، و از شر حمله داران و شترداران خلاص شدند. خداوند به این وجود محترم متدین توفیق عطا فرمایند. عبدالمذنب خادم الشریعه [محل مهر]
این دعاگوی دولت و ملت شهادت می دهد به اینکه مضمون همین ورقه صحیح، و جناب مستطاب اجل اکرم حاجی مفخم السلطنه ـ حفظه الله تعالی ـ مراقبت را در آسایش حجاج ایران دارند، و الحمدلله حجاج ایرانی در خاک حجاز از یمن کفایت این شخص غیور و ملت پرست، از تبعه سایر دول محترم و معززتر است، به غیر از سه تومان وجه امضا از حجاج ایرانی، به هیچ اسم و رسم دیناری گرفته نمی شود. ان شاء اله عهد کردم که مراتب حسن خدمات جناب قنسول را بعد از مراجعت به ایران در منابر به عموم برسانم. اقل السادات عبدالله الحسینی فخر الذاکرین.
نظر شما