هشدار یک حقوقدان به رئیس جمهور نسبت به تخریب محیط زیست و تکرار سونامی سیل پائیزی در شمال کشور
یادمان اولین سالروز سونامی سیل تاریخی بهشهرمازندران ( قسمت دوم)
مقدمه :
در قسمت نخست، ضمن نگاهی به سونامی سیل تاریخی بهشهر و پیامدهای آن، وضعیت محیط زیست بهشهر و مازندران و لزوم اطلاع رسانی شفاف نسبت به عملکرد سودگران میراث طبیعی و جنگلی شمال کشور مورد مطالعه قرار گرفت.(2) در قسمت دوم( پایانی)، مسئولیت حقوقی و قانونی دولت در تخریب جنگل ها و ذخائر جنگلی و محیط زیست و وقوع سیلاب های زیانبار و آثار حاصل از آنها، مسئولیت قانونی رئیس جمهور و دولت نسبت به تخریب محیط زیست و آثار زیانبار آن و منشور حقوق محیط زیست در دولت تدبیر و امید مورد مطالعه قرار خواهد کرفت.
مسئولیت حقوقی و قانونی دولت در تخریب جنگل ها و ذخائر جنگلی و محیط زیست و وقوع سیلاب های زیانبار و آثار حاصل از آنها :
مفروض اصلی این مقاله آن است که دولت و عوامل دولتی مرتبط با موضوع فعالیت در حوزه های جنگلها، مراتع، محیط زیست دارای مسئولیت مستقیم نسبت تخریب جنگل ها و ذخائر جنگلی و محیط زیست و وقوع سیلاب های زیانبار و آثار حاصل از آنها از حیث حقوقی و قانونی بوده و مسئولیت کیفری و جزایی مسئولان و دست اندرکاران ذیربط نیز در این زمینه قابل تعمّق، مداقّه و طرح است و به باور نگارنده، متعهد و مکلف به جبران کلیه خسارات مادی و معنوی به مردم بهشهر و گلوگاه و محال اطراف و دیگر مردم زیان دیده از سیل های منطق شمالی کشور، به شرح آتی خواهند بود :
مسئولیت قانونی رئیس جمهور و هیات وزیران (دولت) نسبت به تخریب محیط زیست و آثار زیانبار آن :
طبق به موجب اصل 45 آن قانون، ؛ " انفال و ثروت های عمومی، از قبیل زمین های موات یا رها شده، معادن، دریاها، دریاچه ها....جنگلها، نیزارها، بیشه های طبیعی....در اختیار حکومت اسلامی است تا طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید. تفصیل و ترتیب استفاده از هر یک را قانون معین می کند". در همین ارتباط، وفق ماده 1 قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائ جنگلی کشور، مصوب 5/7/1371؛ " از تاریخ تصویب این قانونی گونه های درختانی از قبیل شمشاد، زربین، سرخدار، سروخمره ای، سفید پلت، حرا و چندل، ارس، فندق، زیتون طبیعی، بنه ( پسته وحشی)، گون، ششم، گردو (جنگلی)، و بادام وحشی( بادامک) در سراسر کشور جزء ذخائر جنگلی محسوب و قطع آنها ممنوع می باشد". طبق تبصره 1 آن ماده؛ " وزارت جها کشاورزی موظف است مناطق استقرار گونه های یاد شده را مشخص و حفاظت نموده و متخلفین را به مراجع قضائی معرفی نماید " . همچنین، برابر تبصره 2 ذیل ماده مزبور ؛ " در مواردی که قطع این گونه ها بر اساس طرح های مصوب و بنا به ضرورت و مسائل فنی و توسعه گونه های دیگر لازم باشد با تائید وزارت جها کشاورزی مجاز خواهد بود". نظر به مراتب مزبور ؛
1- گونه های مزبور از باب تمثیل بوده و صرفاً، محصور به آنها نبوده و قطع مطلق آنها جز، به ترتیب مزبور ممنوع و غیر قانونی خواهد بود.
2- با این وجود، وفق بند 5 ذیل اصل 43 قانون اساسی، " منع اضرار به غیر و انحصار و..."، از زمرۀ مبانی و ضوابط حاکم بر اقتصاد جمهوری اسلامی برشمرده شده است. و طبق اصل چهلم قانون اساسی : " هیچکس نمی تواند اعمال خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. صرف استفاده و بهره برداری از منابع و ذخائر جنگلی، ولو به تجویز مقرر در تبصره 2 ذیل ماده 1 قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور (طرح های مصوب وزارت جهاد کشاورزی)، مجوزی برای تخریب این میراث ملی و طبیعی نخواهد بود و بهره برداری و جایگزینی گونه ها صرفاً باید در چهارچوب قانون و با رعایت استانداری های فنی و اصولی مربوطه صورت گیرد.
3- در همین ارتباط و مستنبط از اصل 50 قانون اساسی که مقرر می دارد ؛ " در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید درآن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه ای عمومی تلقی می گردد". از اینرو، فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی های محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا می کند، ممنوع است"، هرنوع فعالیت و اقدام مخرّب نسبت به محیط زیست به هر شکل و نوعی و توسط هر شخص یا سازمانی با مجوز و بدون مجوز ممنوع بوده و غیر قانونی است و مستلزم مسئولیت محتوم قانونی و حقوقی مربوطه و تعهد به جبران خسارات حاصله به تجویز ماده 1 قانون مسئولیت مدنی و قواعد عمومی مسئولیت از یکسو و مسئولیت محتوم حقوقی و قانونی دولت و وزارت خانه تابعه در نظارت و مدیریت در اعمال مراتب قانونی و جلوگیری از نقض آشکار آنها خواهد بود.
4- علاوه براین، ممنوعیت، برابر اصل 22 قانون مزبور: " حیثیت، جان، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند". تخریب بی رویه جنگل ها و به خطر انداختن اموال و جان و مسکن مردم در اثر سوء مدیریت حاصل از عدم کارآمدی بر منابع طبیعی و جنگلی، خود مستوجب مسئولیت قانونی دولت و هیات وزیران و شخص رئیس جمهور می باشد. زیرا، طبق اصل 60 قانون اساسی ؛ " اعمال قوه مجریه جز در اموری که در این قانون مستقیماً، بر عهده رهبری گذارده شده ، از طریق رئیس جمهوری و وزراء است" و نامبرده برابر اصل 122 که مقرر می دارد: " رئیس جمهور در حدود اختیارات و وظایفی که به موجب قانون اساسی و یا قوانین عادی بعهده دارد در برابر ملت و رهبر و مجلس شورای اسلامی مسوول است" نسبت به نقض آشکار قوانین و تخریب محیط زیست و تغییرات زیانبار وارده بدان نسبت به اشخاص و مراجع مزبور به ترتیب مزبور و نیز مستفاد از مفاد مندرج در سوگند اتیانی وی طبق اصل 121 آن قانون مسئول بوده و باید پاسخگو باشد.
نظر به سیادت ریاست جمهور بر سازمان محیط زیست بعنوان یکی از معاونت های خود به مانند ریاست عالیه وی بر سازمان جهاد کشاورزی، جنگلها و مراتع و منابع طبیعی کشور و توجهاً، به تکالیف قانونی مقرر در قانون مربوط به سازمان محیط زیست و سازمان های مزبور و وظایف مقرر در آن، در مسئولیت قانونی ریاست جمهور نسبت به موضوع مقاله، در صورت بی توجهی به مراتب یاد شده، به ترتیب مزبور تردیدی نخواهد بود.(3) در همین رابطه، شایان ذکر است :
1- . وضعیت تاسف آور و خسارت بالای شگفت سیل اخیر بهشهر، حکایت از اهمال و نبود مدیریت دولتی و شهری کارآمد و قانونمند در اعمال وظایف قانونی مقرر و جلوگیری از وقوع فاجعه انسانی و طبیعی گسترده موصوف دارد.
2- بدیهی است نمایندگان این شهرها به مانند هیات وزیران و دولت و شخص رئیس جمهور نسبت به روند رو به تزاید تخریب محیط زیست و ذخائر جنگلی و میراث طبیعی شمال کشور و جبران خسارات حاصله از آن برابر قانون مسئول بوده و باید به افکار عمومی، مردم و رسانه ها از حیث مسئولیت ها و اختیارات قانونی خویش و عدم اتخاذ تدابیر لازم در پیشگیری از سیلاب های اخیر و خسارات میلیاردی مادی و معنوی وارده به مردم منطقه پاسخگو باشند و در مقام جبران خسارات و زیان های حاصله و الزام دولت به این مهم برآیند.
3- نبود ضوابط و قوانین منسجم و مدیریت واحد در بحران حوادث و بلایای طبیعی و ناشی از مداخلات انسانی در محیط زیست و لزوم مصوب ساختن آن از سوی مجلس و فقدان برنامه ریزی همه جامعه در پیشگیری از وقع آنها و رفع عوامل مسبب وقوع این حوادث و نیز به حداقل رساندن پیامدهای حاصله، خود یکی دیگر از جهات توجه و انتساب مسئولیت حقوقی و قانونی دولت و عدم کارآمدی آن در وقایع اخیر مربوط به زلزله آذربایجان، سیل های نکاء و بهشهر و مناطق اطراف بوده است.
4- نظر به توجه و انتساب مسئولیت ناشی از وقع سیل فاجعه انگیز و تاریخی بهشهر به دولت و ریاست جمهور و تکلیف آنها به جبران کلیه خسارات مادی و معنوی وارده به اشخاص حقیقی و حقوقی و اموال و املاک آنها، به هر شکل و نوعی، جزئاً و کلاً و بیمه ساختن آتی کلیه اموال و املاک مزبور در جبران و به حداقل رساندن خسارات حاصله، بنا به جهات و دلائل پیش گفته، بر مراتب مزبور بعنوان آثار حاصل از مسئولیت قانونی دولت، هیات وزیران و رئیس جمهورتاکید می گردد.(4)
منشور حقوق محیط زیست در دولت تدبیر و امید :
جناب دکتر روحانی، رئیس جمهور محترم، سرکار خانم دکتر ابتکار، رئیس محترم سازمان محیط زیست ایران، همانگونه که مستحضرید؛ محیط زیست، یکی از ارزش های اساسی جوامع انسانی است. محیط زیست شامل همه یا بخشی از عناصر تشکیل دهندۀ محیط طبیعی اعم از آب، هوا، خاک در سطح زمین یا عمق آن یا محیط انسان است. انسان، مخلوق و شکل دهنده به محیط زیست خود است و بشر، جزئی از طبیعت است که باید حیات مستمر داشته باشد و سیستم طبیعی و زیست محیطی، تامین کننده آن بوده و با تخریب آن نیز، این حیات شدیداً به خطر خواهد افتاد. حمایت از محیط زیست انسان و بهبود آن، موضوع مهمی است که بر رفاه افراد بشر و توسعه اقتصادی در سراسر جهان ، اثر می گذارد .
نیک، به خوبی مستحضرید؛ حفاظت از محیط زیست جهانی و نظام توسعه را باید به عنوان یک واحد مشترک در جهان پذیرفت و بر اهمیت و مراقبت از آن تاکید جدی و همیشگی داشت. وحدت نیازهای زیست محیطی و توسعه، به وسیله اصل توسعه پایدار اعلام شده است و به منظور دست یابی به توسعه مستمر، باید حفاظت از محیط زیست، جزء جدانشدنی از توسعه به حساب آید. باید " کره زمین را به عنوان وطن خویش" تلقی کرده و جهانی پاک و به دور از هرگونه تخریب یا آسیب نسبت بدان برای کودکان و نوجوانان ناب مان بخواهیم. پیامدهای هر گونه بی توجهی نسبت به این موضوع، از آثار بی رویه تخریب محیط زیست نیز کمتر نخواهد بود.
کودکان و فرزندان ما حق دارند؛ دارای محیط زیست پاک در کره زمین بوده و از هرگونه آسیب یا خسارتی که به آن، در اشکال مختلف و توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی و در هر کجای ایران و جهان بدان وارد می شود، جلوگیری نمایند.آنها حق دارند؛ با آگاهی از موانع و محدویت های رو به رشدِ آسیب زننده به محیط زیست مان، بر توجه خانواده ها و مسئولان به پیشگیری و رفع آنها و تلاش برای حفظ و مراقبت علمی و همه جانبه از آن در راستای استانداردهای جهانی تاکید کنیم. کودکان ما مجازند که خود را همیار و مهریارِ این محیط زیست زیبا و جلوه های قشنگ و زندگی بخش و هستی آفرینِ در آن دانسته و بر داشتن محیط زیست بدون هرگونه آلودگی، تخریب و بی مهری نسبت به طبیعت، جنگل ها، مراتع، دریاها، بیابان ها، زمین و آسمان و محیط پیرامون مان و دیگر کودکان و نوجوانان جهان تاکید داشته و همگان را به رعایت حفظ محیط زیست ملی و جهانی متقاعد و ملزم کنند.
آنها به مانند ما بر این باورند که محیط زیست، به عنوان " میرات مشترک بشریت "، مورد احترام و مراقبت تمامی کودکان، نوجوانان، جوانان، مردان و زنان، پدران و مادران و همه مسئولان، صرفنظر از هر نژاد، ملیت، زبان، رنگ و وابستگی به این و آن باید قرار گیرد و هرگونه آسیب وارده به این میراث مشترک بشریت، به هر شکل و نوعی ،به صورت جزئی یا کلی باید " تجاوز به میراث مشترک بشریت و جنایت علیه بشریت " تلقی گشته و بایستی با تصویب الزامات قانونی، حقوقی ملی و بین المللی ویژه، بدون رعایت هرگونه تشریفات دست و پاگیر آئین دادرسی، مورد تعقیب و مجازات بین المللی قرار بگیرند و دولت ها و حکومت ها نیز باید به این مهم در چهارچوب قوانین ملی خود، به راستی و درستی، احترام بگذارند و این میراث مشترک جهانی را نیز با به شایستگی و احترام به نسل بعدی و نسل های بعدی بعنوان هدیه خداوند و طبعیت، به یادگار قرار دهند. در این بین، هرگونه بی توجهی، بی احترامی و تخریب محیط زیست و کوتاهی در حفاظت و مراقبت درست و همه جانبه از آن، به معنای نقض آشکار قانون طبیعت، قوانین مرتبط با حقوق بشر و محیط زیست و توهین و تجاوز نسبت به بشریت باید تلقی گشته و مورد برخورد جدی و حقوقی قرار گیرد.(5) این است منشور تدبیر و امید و اعتدال و عقلانیت نسبت به محیط زیست و حفظ حقوق محیط زیست و حقوق شهروندی مردم و کودکانمان..(6).
نتیجه :
با این وجود، با مطالعه اخبار و بررسی اطلاعات و هشدارهای کارشناسان، خطرات جدی و قابل توجهی نسبت به از بین رفتن پیدا و پنهان محیط زیست و تخریب مستمر آن مشاهده می شود که نه تنها، تاسف بار بوده،بسیار شرم آور و مغایر با نظامات حقوقی و بشری و قانون طبیعت نیز می باشد. تخریب بی رویه جنگل ها، مراتع و بخش های مختلف طبیعت، افزایش روزافزون گازهای گلخانه ای و گرم شدن لایه اُزن و هوای جهان، گسترش فزاینده آلاینده های صنعتی و شهری، انباشت بی شمار و مستمر زباله های ریخته شده در طبیعت و ذخائر آبی و رودخانه های جاری ، بهره برداری های نادرست از منابع آبی و دریایی، پیدایش حوادث طبیعی و زیان بار زیست محیطی و مدنی چون سیل و زلزله و مانند آنها، تغییر شرایط آب و هوایی و اقلیم ایرانی و جهانی؛ همه و همه در این رابطه قابل اشاره هستند.
در اثر بی توجهی نسبت به محیط زیست و تخریب ارادی و سودجوجویانه آن توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، آرزوها و دغدغه های کودکان و فرزندانمان نسبت به آینده به سرابی تاسف بار و غیر واقع تبدیل خواهد شد و در آتیه ای نزدیک، همگی ما متهم به تخریب و تجاوز نسبت به محیط زیست و کوتاهی در مراقبت از آن و انتقال درست و سالم آن به نسل های بعدی خواهیم بود. سونامی سیل تاریخی بهشهر در سال گذشته و تکرار سیلاب سال جاری، از زمرۀ همین پیامدهای قابل ذکر در این رابطه است. در همین رابطه، ضروری است محیط زیست خود را شناخته و اهمیت و ضرورت حفظ و مراقبت از آن را نیز به کودکان مان و دیگران آموزش داده و بر لزوم و اهمیت این مهم تاکید نمائیم. ضروری است آموزش و اطلاع رسانی مستمر و موثر در این رابطه در سرفصل اصلی نظام آموزشی دانش آموزان و دانشجویان قرار گیرد و بر آموزش، نظارت، حفظ و اجرای حقوق محیط زیست نیز در هر کشوری تاکید شود.
مردم و مسئولان باید بدانند؛ حقوق محیط زیست، ابزار مهمی برای نظارت و مدیریت توسعه پایدار بوده و در تعیین خط مشی ها و اقدامات حفاظتی و استفاده خردمندانه و پایدار از منابع طبیعی موثر است. توجه به اصول و محورهای درج شده در اعلامیه جهانی حقوق بشر( 1948)، منشور ملل متحد سازمان ملل( 1945)، اعلامیه استکهلم( 1972)، منشور جهانی طبیعت ( 1982) و اعلامیه ریو( 1992) درباره محیط زیست و توسعه و استانداردهای جهانی و بین المللی مقرر در برنامه آموزشی زیست محیطی سازمان ملل متحد در همین رابطه مورد تاکید است. اما این روند، در ایران و بویژه، نسبت به منابع طبیعی و جنگلی شمال کشور سیار تاسف بار و بدور از استانداردهای جهانی و بین المللی است.(7)
جنگل های باستانی شمال نه متعلق به گیلانی ها نه مازندرانی ها نه گلستانی ها و نه تهرانی ها است. این چنین با روند تخریب کنونی و با تغییرات شدید آب و هوا ، متاسفانه سیل های بیشتری در شمال در راه است ! که چون گذشته مردم باید تاوان آن را بپردازند. تاوان جنگل تراشی ها یی که به بهانه راه سازی های غیر ضروری و سد سازی های غیر کارشناسی ای انجام می گیرد و به غلط، عامل مهار سیل ها اعلام می شود.! یا باید جلوی این تخریب ها گرفته شود و یا منتظر سیل های بد تر و بدتر و نابودی مستمر امنیت، سلامت و سرمایه مردم باشیم...!
جناب رئیس جمهور- خانم دکتر ابتکار، در فصل زیبا و رنگارنگ پائیز قرار داریم و در زمستان پُر سوز و گداز نیز در راه است و باران های فراوان شمال نیز ارمغان این فصل خداوندی است. باران در راه هست و سیل و سیلاب مرگبار و سونامی های گسترده حاصل از آن نیز در راه و تهدید گر جان و مال و روح و روان و هستی مردم و مناطق شمال کشور..! .(8)
باید توجه به محیط زیست و حفظ حقوق محیط زیست کشور و منطقه در اولویت نظام آموزشی، سیاسی، دولتی، حقوقی و مدیریتی دولت تدبیر و امید قرار گرفته و ضمن توجه به دغدغه های دلسوزانه این موسسه و کارشناسان حقوقی آن و حقوقدانان و متخصصان ذیربط مانند آن، از وقوع سیلاب های مرگبار جاری و آتی جلوگیری نموده و محیط زیست در حالِ احتضار شمال را با عقل و تدبیر علمی و کارشناسی و غیرشعاری و تعهد مسئولانه نجات داد و بدان هستی نوین و دوباره بخشید، والا، دولت و رئیس جمهور محترم، مسئول کلیه خسارات وارده به مردم مناطق سیل زده و تخریب پیدا و پنهان وارده به محیط زیست و منابع طبیعی و جنگلی بوده بوده و باید نسبت به جبران تمامی زیان ها و خسارات مادی و معنوی حاصله اقدام نمایند و به افکار عمومی و تاریخ باید پاسخگو باشند.(9)
کانون دیده بانان زمین در سال 1387 با ارائه و تشریح گزارش مبسوطی نسبت به تخریب بی رویه در جنگل ها و محیط زیست در شمال کشور و دیگر مناطق به مانند بسیاری دیگر از حقوقدانان، کارشناسان، متخصصان و دانشگاهیان دلسوز و متعهد به محیط زیست و حفاظت از آن هشدار داده است . طبق این گزارش ؛ " با توجه به این کارنامه تاسف بار( دولت نهم و دهم) یک بار دیگر هشدارمی دهد که اینهمه فشار بر عرصه های جنگل های هیرکانی(شمال کشور) باید خاتمه یابد و همانگونه که در کتاب " جنگل های باستانی شمال در آستانه وداع " تاکید کرده است، بار دیگر تکرار می کند که برای حفظ آخرین باقی مانده جنگل های باستانی شمال که تنها اکوسیستم بازمانده از جنگل های پهن برگ دوران سوم زمین شناسی است و از نادرترین آثار طبیعی ایران و جهان بشمار می رود و برای جبران سوء مدیریتی که تاکنون نسبت به این گنجینه الهی در این سرزمین خشک و نیمه خشک اعمال شده است ، چاره ای جز اعلام حفاظت وجود نداشته و می بایست هر گونه بهره برداری و تغییر کاربری اکیداً ممنوع شود ! بعلاوه، هر گونه مالکیت خصوصی و اختصاصی بر این عرصه های ملی لغو شود و در گام بعدی با تدوین برنامه آمایش سرزمین بر پایه اقتصاد محیط زیست به نفع نسل حاضر و آیندگا ن و متناسب با ابعاد تخریب ها ، آلوده سازی ها و بحران های پیش رو ، دست دولت های آینده را از اجرای برنامه های مقطعی و سلیقه ای ببندد. منابع طبیعی کشور عزیزمان ایران ابزار پیشبرد سیاست های دولت ها نیست و نباید باشد.....(10 )
محمد رضا زمانی درمزاری ( فرهنگ)، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
واحد مطالعات حقوق شهروندی و حقوق محیط زیست موسسه حقوقی و بین المللی زمانی
Email: zamani.i.l.institute@gmail.com
پی نوشت ها و منابع :
1- برای اطلاع بیشتر نسبت به چگونگی، ابعاد و خسارات سونامی سیل تاریخی بهشهر و شمال کشور ر.ک به مقالات منتشره گروه مطالعات بهشهر شناسی و موسسه حقوقی و بین المللی زمانی درباره سیل بهشهر دررسانه ها و سایت های مختلف :
سونامی سیل و مسئولیت حقوقی دولت- بخش مقالات، 26/7/1391 :http://www.mazandnume.com/?PNID=V14315- چنین نبوده و چنین نیز نخواهد ماند- بخش اخبار، 26/7/1391: http://www.mazandnume.com/?PNID=V14314- مردم در گِل و مسئولان در گُل،سایت مازندنومه : بخش اخبار، 28/7/1391 : http://www.mazandnume.com/?PNID=V14323 -http://www.mazandnume.com/?PNID=V14323 - مردم دست به کار شوند/به وعده های دولت اعتمادی نیست: http://www.mazandnume.com/?PNID=V14338- چنین نبوده و چنین نیز نخواهد ماند http://www.mazandnume.com/?PNID=V14314- واکاوی مدیریت بحران در سیل تاریخی بهشهر در مازندران : 28/7/91- مسئولیت مرگ قربانعلی محمد زاده، ربابه باقری، نگین افغانژاد و دیگر قربانیان سیل بهشهر با کیست؟، سرویس جامعه، حوادث، محیط زیست، وبلاگ، 27/7/1391- سیل در کشور و مسئولیت حقوقی و قانونی دولت در تخریب منابع طبیعی و ناکارآمدی دولت در حفظ حقوق محیط زیست- خبر آنلاین، سرویس وبلاگ، 27/7/1391 : http://www.khabaronline.ir/detail/253061/weblog/zamanidarmazari : - http://www.khabaronline.ir/detail/251528/society/environment - حقیقت تلخ و تلخی حقیقت: http://www.khabaronline.ir/detail/255154/weblog/zamanidarmazari : و مقالات متعدد منتشره در صفحه نخست و مقالات سایت ونگ نیوز، 26 و 28/7/ 1391 - مقالات منتشر شده در وب سایت راه مقصود و.....- گل ریزان هنرمندان مازندرانی و تهرانی با استاد داوود رشیدی در مازندران: -http://www.khabaronline.ir/detail/255918/weblog/zamanidarmazari- کنسرت هنرمندان و موسیقی دانان مازندرانی در حمایت از مردم سیل زده بهشهر در ساری مازندران http://www.khabaronline.ir/detail/254173/weblog/zamanidarmazari : و....
2- محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، مرگ در سیلاب(1)، هشدار یک حقوقدان به رئیس جمهور نسبت به تخریب محیط زیست و تکرار سونامی سیل پائیزی در شمال کشور؛ http://khabaronline.ir/detail/317131/weblog/zamanidarmazari
3- محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، سونامی سیل تاریخی بهشهر و مسئولیت حقوقی دولت، http://www.mazandnume.com/?PNID=V14315 و خبرآنلاین : http://www.khabaronline.ir/detail/251528/society/environment- http://www.khabaronline.ir/detail/253061/weblog/zamanidarmazari
4- همان.
5- محمد رضا زمانی درمزاری(فرهنگ)، چگونه از محیط زیست خود محافظت کنیم(مقدمه ای بر کتاب)، واحد مطالعات حقوق کودک و حقوق محیط زیست موسسه حقوقی و بین المللی زمانی، http://khabaronline.ir/detail/303902/weblog/zamanidarmazari- http://www.mazandnume.com/?PNID=V15746-
6- محمد رضا زمانی درمزاری(فرهنگ)، محیط زیست و حقوق محیط زیست و دولت تدبیر و امید،واحد مطالعات حقوق محیط زیست موسسه حقوقی و بین المللی زمانی،1392
7- محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، حقوق بین الملل محیط زیست و حقوق محیط زیست ایران، موسسه حقوقی و بین المللی زمانی، 1391
8- محمد رضا زمانی درمزاری(فرهنگ)، محیط زیست و حقوق محیط زیست و دولت تدبیر و امید، همان.
9- همان.
10- گزارش کانون دیده بان زمین : www.earthwatchers.org