کامران فانی، محقق و نویسنده در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره وضعیت بازار کتاب در ایران افزود: شواهد و قرائن موجود در سال‌های اخیر مبین این مسئله است که در مقایسه با بازارهای جهانی کتاب، مقوله نشر، توزیع، فروش و خوانش کتاب در ایران به طرز مایوس‌کننده‌ای در مضیقه است.
وی گفت: بارزترین دلیل موجود بر این مطلب تیراژ ناچیز کتاب‌هایی است که در سال‌های اخیر منتشر و به بازار کتاب راه یافته‌اند. آمار نشان می‌دهد که متوسط شمارگان کتاب‌ها در کشورمان حدود هزار نسخه است که رقم بسیاری پائینی است.
فانی در ادامه به وضعیت نشر کتاب در کشور هلند اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال در کشوری چون هلند که 14 میلیون جمعیت دارد و زبان رایج در این کشور نیز، یک زبان محدود و بومی در بین مردم هلند است، در سال 2008، 26 هزار عنوان کتاب منتشر شده و توسط شمارگان کتاب پنج هزار نسخه بوده است.
وی اضافه کرد: چنین آماری در مقایسه با کشور ایران که حدود 70 میلیون جمعیت دارد، یک پنجم هلند است که خود گویای ماجراست. این نشان می‌دهد که علاوه بر وجود مشکلات عدیده در روند نشر و توزیع کتاب، نرخ خوانش کتاب نیز بسیار پائین است.
این نویسنده همچنین از کشور ترکیه اسم برد و گفت: بیشترین تیراژ کتاب «نگاه شکسته» به گفته داریوش شایگان، مولف این اثر، در ایران تنها دو هزار پانصد نسخه بوده اما نکته جالب این است که ترجمه این کتاب به زبان ترکی طی پنج سال اخیر پنج بار در ترکیه زیر چاپ رفته که حداقل شمارگان هر نوبت پنج هزار نسخه بوده است.
وی معتقد است؛ باتوجه به اینکه بیش از 80 درصد از مردم ایران تحصیل‌کرده و باسواد هستند، کتاب‌خوان‌های بالقوه فراوان هستند اما تا به امروز اکثریت غالب، به فعلیت در امر کتابخوانی نرسیده‌اند.
فانی به ابزارهای موجود که می‌توانند در راستای بالا بردن نرخ مطالعه در کشور نقش بسزایی داشته باشند نیز اشاره کرد و گفت: برای اطلاع‌رسانی و تبلیغ کتاب که نهایتا می‌تواند منجر به ترغیب مردم به کتابخوانی بشود، رسانه‌های عمومی ازجمله مطبوعات و رادیو، تلویزیون نخستین جایگاه را دارند. اما متاسفانه این رسانه‌ها طی دهه‌های اخیر هرگز عملکرد مطلوبی در راستای تبلیغ و ترویج فرهنگ کتابخوانی نداشته‌اند و اگر هم برنامه‌ای در این زمینه وجود داشته؛ منحصر به آثاری معدود آن هم مدت‌ها بعداز انتشار کتاب بوده است.
وی اضافه کرد: دیگر عاملی که عدم بکارگیری صحیح آن در کشور در ضعف و افول خواندن کتاب نقش بسزایی داشته، ویترین‌های فروش کتاب هستند. باید بگویم نحوه صحیح ویترین کردن کتاب‌ها در اغلب کتاب‌فروشی‌ها غلط است که البته باید کمبود فضای ویترین کتاب را به عنوان دلایل وقوع چینش‌های غلط کتاب پذیرفت.
این مترجم درباره نحوه غلط ویترین کردن کتاب گفت: در کتاب‌فروشی‌های موجود، به دلیل کمبود فضا و امکانات، کتاب‌فروش ناچار است به سرعت کتاب‌های خود را با کتاب‌های جدید جایگزین کند و به همین علت کتاب‌ها فرصت دیده شدن را ازدست می‌دهند.
وی در ادامه به مشکلات حاضر در نحوه و پخش کتاب اشاره کرد و افزود: عدم انجام کتاب‌سنجی ازسوی ناشران باعث شده پخش کتاب به شهرهای بزرگی چون تهران محدود شود و شهرستان‌های کوچک از امکان استفاده از کتاب‌های جدید بی‌بهره بمانند. این درحالی است که پیشرفت‌های صورت گرفته در دنیای فناوری و تبادل الکترونیک اطلاعات، این مسئله را بسیار سهولت بخشیده ولی متاسفانه مقوله پخش کتاب در ایران همچنان براساس شیوه‌های بازاریابی سنتی انجام می‌شود و اغلب ناشران از فناوری‌های موجود بی‌بهره هستند.
فانی در این باره اظهار داشت: اتحادیه‌ها و صنوف مرتبط با کتاب باید طی یک طرح گسترده از تولیدکنندگان و فروشندگان کتاب دعوت تا آموزش‌های لازم و نوین را در حوزه کتاب فراگیرند و به کار برند.
وی به وضعیت نامطلوب کتابخانه‌های عمومی اشاره کرد و گفت: کتابخانه‌های عمومی در سراسر جهان به عنوان پایگاه‌های اصلی ترویج مطالعه مطرح هستند اما کتابخانه‌های موجود در ایران به علت قلت کمبود فضا، فقر کتاب و عده بهره‌وری از سیستم کتابداری صحیح، وضعیت نابسامانی دارند.
این نویسنده و مترجم ضمن تشبیه راه‌کارهای ارائه شده به مسکن‌های کوتاه‌مدت افزود: هرچند مسائلی که به آن اشاره کردم؛ باید اصلاح شوند اما واقعیت این است عامل اصلی بروز پدیده کم‌خوانی در ایران به ضعف مراکز آموزشی برمی‌گردد.
وی گفت: اگر پائین بودن نرخ مطالعه را ریشه‌یابی کنیم، درمی‌یابیم که کتابخوانی درمیان مردم کشور ما به یک عادت تبدیل نشده و از آنجاکه ایجاد عادت کتابخوانی در انسان تنها در سنین کودکی و نوجوانی مقدور است، پیکان بزرگ تقصیرات متوجه آموزش و پرورش است.
ازنظر فانی، معلمان در مدارس به غیر از کتب درسی، به کتب دیگر توجهی ندارند و اینکه دانش‌آموز علاوه بر مطالعه دروس خود به خواندن کتاب‌های دیگر نیز بپردازد برای آنان هیچ اهمیتی ندارد.
این محقق و پژوهشگر معتقد است، کودکان به اقتضای سن‌شان همواره درگیر سئوالات بزرگ و مهم هستند. کتب درسی نمی‌تواند پاسخگوی تمام سئوالات آنان باشد. در چنین شرایطی کودکان باید به خواندن کتاب‌های غیردرسی و جستجوی پاسخ‌های خود ترغیب شوند.
وی اضافه کرد: امروزه در کشورهای اروپایی ملاک‌های دیگری غیراز امتحان دادن دروس مربوطه و کسب نمره وجود دارد که بخش عمده‌ای از این ملاک‌ها مختص انجام تحقیق و مطالعه کتاب‌های غیردرسی است. آنها به کودکان خود می‌آموزند که هیچ سئوالی را بی‌پاسخ نگذارند و برای رسیدن به پاسخ تلاش کنند.
این مترجم ادامه داد: تنها در سایه چنین تلاش‌ها و کنکاش‌‌ها است که کودکان به مطالعه گرایش پیدا می‌کرده و عادت می‌کنند. قطعا اگر چنین اتفاقی برای یک کودک بیفتد مطالعه در سنین جوانی و حتی پیری برایش حکم یک پروسه ناگزیر خواهد داشت.
وی ضمن بیان این مطلب که عدم توجه به مطالعه حتی در دانشگاه‌ها نیز وجود دارد، ادامه داد: متاسفانه عادت به کتاب نخواندن در سنین کودکی باعث شده است که حتی افراد به سن جوانی رسیده و به دانشگاه‌ها پا گذاشته، باز هم از خواندن و مطالعه فاصله بگیرند و تنها به خواندن کتب و جزوات درسی و کسب نمره قبولی اکتفا کنند.
فانی در بخش پایانی سخنانش به کم و کیف نمایشگاه کتاب تهران اشاره کرد و گفت: همه ساله در ایام برگزاری نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران شاهد سرازیر شدن سیلی از جمعیت به سوی غرفه‌های کتاب هستیم هرچند ممکن است بخشی از این جمعیت مخاطبان حرفه‌ای کتاب نباشند اما بازدیدهای میلیونی از نمایشگاه، حداقل نمایانگر وجود انگیزه و علاقه در بین مردم است.
وی همچنین معتقد است که اکثر بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب، از شهرها و شهرستان‌های دور به تهران می‌آیند و این مسئله نیز به خودی خود نشانگر ضعف‌های عمده در نحوه توزیع کتاب‌ها در شهرستان‌هاست که باعث شده خوانندگان کتاب با مراجعت به نمایشگاه از تازه‌های نشر باخبر شده و برای یکسال خود کتاب بخرند.
این نویسنده و مترجم؛ نمایشگاه کتاب را از آنجاکه برخلاف نمایشگاه‌های معتبر جهان ازجمله نمایشگاه کتاب فرانکفورت، بر پایه فروش کتاب برپا می‌شود، یک فروشگاه کتاب بزرگ می‌داند که نقش ویژه‌‌ای در فروش و توزیع کتاب در سطح کشور دارد.
فانی در پایان به ایرانیان مقیم در کشورهای خارجی اشاره کرد و گفت: میلیون‌ها ایرانی در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند که براساس عواطف نوستالژیکی که گریبانگیرشان است همیشه به کتاب‌های ایرانی علاقه داشته‌اند، بنابراین فکر می‌کنم مسئولان امر باید به بازارهای کتاب خارج از کشور نیز توجه داشته باشند و امکانات موجود را ازدست ندهند.
نظر شما