نامه نگاری مقامات سعودی به شورای امنیت و تلاشهای فزاینده برای تشدید تحریم ها و اقدام بین المللی علیه ایران نشانگر خصومت ورزی و تداوم تصاعد تنش فیمابین است.
ایران و عربستان به عنوان دو کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه در سالهای اخیر به رغم تلاش برای بر طرف نمودن موانع و گسترش روابط فیمابین بر سر مسایل گوناگون دچار چالش اساسی شدند. به طوریکه نمی توان ذات رقابت نهفته در روابط تهران – ریاض را کتمان نمود. تحولات اخیر در منطقه و گسترش بهار عربی به ویژه لبنان ، بحرین ، عراق ، یمن و افغانستان بر معمای پیچیده روابط دو کشور افزوده است. اساس این رقابت در طول چند دهه اخیر می توان در بحث تشکیل هلال شیعه ای و افزایش نفوذ طبیعی ایران در منطقه و تلاش های همه جانبه آل سعود برای گسترش وهابی در منطقه دید. بنابراین یکی از مولفه های بازدارنده و منفی تاپیرگذار در روابط تهران – ریاض باید در رقابت دینی و مذهبی میان دو کشور جستجو کرد.
اصولاً پس از وقوع انقلاب اسلامی و به خطر افتادن تز دوستونی نیکسون در منطقه خاورمیانه امریکایی همواره تلاش نمودند با وارد نمودن عناصر دیگر مانند مصر و نیز کمک به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس از رشد و قدرتمند شدن ایران جلوگیری نمایند. بروز ناآرامی در مناطق شیعه نشین عربستان و نیز دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس بر وحشت آل سعود و حامیان آن افزود. در چنین فضایی رژیم صدام حسین به تحریک امریکا و عربستان حمله گسترده ای را به خاک ایران آغاز نمود و همچنین حمایت مالی و نظامی ریاض از بغداد بر تنش و اختلافات میان دو کشور افزود. با این وجود پس از پایان جنگ هشت ساله گرچه تلاش هایی از سوی دو کشور برای نزدیکی و همکاری های منطقه ای فراهم شد و در این راستا ایران جز اولین کشورها بود که اشغال کویت توسط عراق را غیرقانونی دانست. با این وجود سقوط رژیم بعثی عراق بار دیگر بر معادلات پیچیده منطقه افزود. به طوریکه به قدرت رسیدن شیعیان در عراق و کاهش نفوذ سنی ها باعث گردید که ریاض آشکارا ضمن حمایت از گروه های سلفی و خشونت طلب بر ناامنی های عراق دامن بزند.
. از سوی دیگر عربستان در اقدامات تحریک آمیز علیه ایران و برجسته نمودن پرونده هسته ای آن در نزد مجامع بین المللی به عنوان معضل امنیتی نقش محوری ایفا نمود. همچنین حمایت ایران از حزب الله لبنان و حماس فلسطین بر وزنه سیاسی کشورمان در منطقه افزود و لبنان به صحنه اصلی کارزاری رقابت میان ایران – عربستان بدل گردید.
. عربستان سعودی در جنگ 32 روزه حزب الله لبنان با اسراییل به نوعی جانب تل آویو را گرفت و حزب الله لبنان و ایران را به جنگ افروزی در منطقه متهم ساخت و همچنین مقامات آل سعود به رغم ادعاهای واهی مبنی بر رهبری جهان اسلام در حصر نوار غزه و تداوم قتل عام فلسطینیان موضع سکوت پیشه گرفت. در این مسیر گسترش بهار عربی به کشورهای همجوار عربستان به ویژه بحرین و یمن بار دیگر تهران – ریاض را در مقابل هم قرار داد. در حالیکه عربستان سعودی با اتکای پیمان امنیتی شورای همکاری خلیج فارس با اعزام نیرو همدستی با آل خلیفه سرکوب مردم بحرین را در دستور کار خود قرار داد ، ایران با حمایت از قیام ، حضور نیروهای نظامی سعودی در بحرین را نوعی تجاوز و به خطر افتادن امنیت منطقه دانسته است ، همزمان با بحران بحرین آل سعود به عنوان تنها رژیم مستبد پادشاهی تلاش خود را برای مدیریت و کنترل بحران در یمن به کار بست و از بازگشت دیکتاتور یمن علی عبدالله صالح حمایت نمود.
تحت چنین فضای بیم گسترش اعتراضات به داخل سرزمین حجاز به ویژه منطقه شیعه نشین جنوب ، مقامات سعودی را بر آن داشته که برای جلوگیری از رشد فزاینده نفوذ ایران در منطقه و انحراف افکار عمومی از انقلاب های منطقه تیر اتهام را به سوی ایران نشانه گیرند و تحت تاثیر القائات مقام امنیتی و اطلاعاتی ایران را به طرح ترور سفیر خود در واشنگتن متهم سازند. بی تردید برنده جنگ رسانه ای موجود بین تهران – ریاض ، رژیم صهیونیستی خواهد بود ، رژیمی که پس از خیزش های اخیر در منطقه با معضلات امنیتی و بحران امنیت و مشروعیت در منطقه مواجه است ، چراکه تیره کرده رابطه کشورهای اسلامی به هر وسیله ممکن از طریق اختلافات مذهبی و تهدید و تطیع هواداران نفوذی بیگانه راهی است که اسراییل می تواند ضمن جلوگیری از هرگونه اتحاد و انسجام اسلامی بر حضور خود در منطقه تثبیت نماید.
در شرایط کنونی روابط ایران – عربستان به واسطه بمباران تبلیغاتی رسانه های غرب و نیز تاثیرپذیری مقامات سعودی از فضای مسموم اخیر به نقطه حساسی رسیده است. در هر صورت هرگونه بی تدبیری و اقدامات تنش زا از سوی مقامات سعودی می تواند امنیت منطقه خلیج فارس را با چالش جدی مواجه سازد. معقول ترین گزینه برای دو کشور این است که خارج از هرگونه جنگ رسانه ای ، برای رفع برخی از نگرانی های فیمابین از طریق چانه زنی های دپلماتیک اقدام نمایند. در این مسیر عربستان و دیگر کشورهای منطقه باید به این ادراک مشترک برسند که آثار سوء ، دخالت نیروهای بیگانه در مسایل فیمابین و حضور در منطقه جز افزایش هزینه های امنیتی و بی ثبات سازی دستاورد خاصی دربر نخواهد داشت.
*عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات میان فرهنگی دانشگاه آزاد
/214
نظر شما